Astygmatyzm - rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie
Astygmatyzm to trzecia najczęstsza wada wzroku. Polega na różnej sile załamywania równoległych promieni świetlnych w dwóch różnych płaszczyznach (np. pionowej i poziomej) układu optycznego oka wówczas nie ma jednego punktowego ogniska, obraz na siatkówce nie jest dobrze zogniskowany, a przez to nieostry.
1. Co to jest astygmatyzm?
Astygmatyzm to referencyjna wada wzroku, polegająca na zniekształceniu rogówki lub soczewki oka. Nieprawidłowy kształt tych części oka sprawia, że oko nie jest w stanie poprawnie skupiać promieni świetlnych, przez co obraz jest widziany jako nieostry i zamglony.
Astygmatyzm, zwany również niezbornością, jest jedną z wad wzroku. Jego nazwa pochodzi od połączenia wyrazu „stigma”, czyli „punkt”, oraz przedrostka „a” nadającego wyrazowi charakter przeczący. Jest to związane z istotą astygmatyzmu, polegającą na zaburzeniu ostrości wzroku w wyniku nieprawidłowego padania promieni świetlnych na siatkówkę.
Jeśli oko jest prawidłowo zbudowane, promienie świetlne spotykają się w jednym punkcie na siatkówce. W przypadku astygmatyzmu wiązka światła skupia się w dwóch punktach, co powoduje problemy z ostrym widzeniem. W przypadku astygmatyzmu rogówka (bo to tej części oka w 98 proc. dotyczą zniekształcenia przy astygmatyzmie) ma w przekroju kształt piłki do rugby, a nie kuli.
Jeśli astygmatyzm idzie w parze z krótkowzrocznością oba ogniska znajdują się przed siatkówką. W przypadku nadwzroczności padają za siatkówką. W przypadku astygmatyzmu mieszanego punkty padania wiązki światła znajdują się jeden przed drugim.
2. Rodzaje astygmatyzmu
W astygmatyzmie rogówka nie jest sferyczna, tzn. jej powierzchnie łamiące światło nie są wycinkiem z kuli – załamywanie światła przez układ optyczny oka w płaszczyźnie poziomej jest inne niż w płaszczyźnie pionowej. Astygmatyzm niezłożony gdy tylko w jednej płaszczyźnie oko jest nadwzroczne lub krótkowzroczne, złożony gdy w obu płaszczyznach istnieje nadwzroczność lub krótkowzroczność, różnej wielkości, mieszany gdy w jednej płaszczyźnie oko jest nadwzroczne, a w drugiej krótkowzroczne.
Astygmatyzm jest wynikiem defektu rogówki, polegającym na braku symetrii obrotowej – to tzw. astygmatyzm rogówkowy. Rzadziej astygmatyzm jest spowodowany nieosiowym ustawieniem soczewkowej lub deformacją soczewki.
W astygmatyzmie wyróżnia się następujące wady wzroku:
- astygmatyzm niski – do 1 dioptrii,
- astygmatyzm średni – od 1 do 2 dioptrii,
- astygmatyzm wysoki – od 2 do 3 dioptrii,
- astygmatyzm bardzo wysoki – od 3 dioptrii.
Istnieją dwa rodzaje astygmatyzmu rogówkowego. Astygmatyzm regularny – w astygmatyzmie tego rodzaju można wyróżnić dwa jego przekroje, w których rogówka ma różną moc zbierającą, ponieważ ma odpowiednio największą i najmniejszą krzywiznę.
Ten rodzaj astygmatyzmu można korygować za pomocą okularów ze szkła cylindrycznego (torycznego) lub miękkimi torycznymi soczewkami kontaktowymi.
Astygmatyzm nieregularny – w tym przypadku dwa przekroje nie mogą być wyróżnione, ponieważ istnieje wiele osi optycznych. Ten rodzaj astygmatyzmu najczęściej występuje wskutek uszkodzenia rogówki, np. podczas wypadku (blizny), lub jest spowodowany nierównomierną wypukłością rogówki (stożek rogówki) albo też nieregularnością soczewki.
W astygmatyzmie nieregularnym do jego korekcji można wykorzystać dwa sposoby: twarde soczewki kontaktowe lub żele nakładane bezpośrednio na rogówkę.
Obok astygmatyzmu rogówkowego, można wyróżnić jeszcze astygmatyzm spowodowany nieprawidłowym kształtem soczewki, w sytuacji gdy: rogówka posiada prawidłowy kształt, jednak soczewka wykazuje nieprawidłowe funkcje, czego efektem jest widzenie przez pacjenta tak, jak w przypadku astygmatyzmu rogówkowego.
3. Przyczyny astygmatyzmu
Zazwyczaj astygmatyzm wynika z kształtu oka. Zarówno soczewka, jak i rogówka mogą być częściowo odpowiedzialne za astygmatyzm tego samego oka.
Niektóre choroby oczu mogą powodować astygmatyzm:
- Stożek rogówki – stopniowa deformacja rogówki, która – jeśli jest bardzo zaawansowana – może wymagać przeszczepu rogówki.
- Skrzydlik – zmiana chorobowa, która polega na zgrubieniu spojówki. Najczęściej występuje u osób przebywających dużo na słońcu i może być leczona chirurgicznie.
- Rana rogówki może pozostawić nieregularną bliznę, która jest odpowiedzialna za astygmatyzm.
- Kiedy gałka oczna jest zszywana, po urazie lub zabiegu chirurgicznym, zdarza się, że aby szew był skuteczny, musi być ścisły. Istnieje wtedy ryzyko deformacji oka, która może prowadzić do astygmatyzmu.
Niezborna rogówka, czyli ta, która jest przyczyną astygmatyzmu, posiada dwa różne promienie krzywizny. Można to sobie wyobrazić, porównując prawidłową rogówkę do wycinka idealnej kuli. Natomiast rogówka niezborna jest wycinkiem bryły o kształcie jajowatym. W takiej rogówce występują dwa główne południki, położone pionowo i poziomo, najbardziej różniące się promieniami krzywizny (porównajmy sobie przedstawiony opis z połową skorupki jajka.
Linia narysowana pionowo, wzdłuż takiej połówki, różni się zakrzywieniem od linii powstałej przy rysowaniu poziomo). Wspomniane linie najbardziej różniące się promieniem krzywizny to tak zwane południki główne wyznaczające oś astygmatyzmu. Wiązka promieni padających wzdłuż jednej osi jest załamywana z inną mocą niż promienie padające wzdłuż osi prostopadłej do niej.
Możliwe jest także występowanie astygmatyzmu nabytego, najczęściej w wyniku mechanicznego uszkodzenia rogówki. Każdy ubytek czy rana dotyczące tej struktury może pozostawić bliznę na jej powierzchni i jednocześnie jej deformację. Do sytuacji takich może dojść także przy interwencjach chirurgicznych, dotyczących oczu.
Astygmatyzm jest korygowany za pomocą okularów korekcyjnych, cylindrycznych, które standardowo po wykryciu wady dobiera i przypisuje okulista.
Możliwe jest także korygowanie tej wady soczewkami kontaktowymi, które są szczególnie polecane w niezborności pourazowej (wygładzają one zabliźnioną powierzchnię, ściśle do niej przylegając).
Astygmatyzm może być także leczony operacyjnie, jednak metoda ta zarezerwowana jest dla szczególnie ciężkich przypadków.
4. Objawy astygmatyzmu
Widzenie astygmatyka jest nieostre, czasami porównywane do zniekształconego obrazu występującego w gabinecie luster. Osoba z astygmatyzmem nie zauważa różnic w kącie nachylenia przedmiotów (np. krzywo wiesza obrazy na ścianach), linie proste są dla niej krzywe, widoczny jest brak wyczucia przestrzeni. Częstym sygnałem pozwalającym podejrzewać astygmatyzm u dzieci jest fakt rozpoznawania przez nie części liter prawidłowo, a części błędnie. Najczęściej mylą się litera „O” z „D” czy „F” z ”P”.
Dokładną diagnozę astygmatyzmu okulista może postawić z pomocą oftalmometru Javala. Pozwala on „rzucić” na rogówkę oka obrazki, które odbija ona jak zwierciadło. Zadaniem pacjenta jest odpowiednie ułożenie wspomnianych obrazków, co odzwierciedla krzywiznę rogówki.
Inne objawy astygmatyzmu to:
- bóle głowy,
- mrużenie i tarcie oczy,
- przekrzywianie głowy,
- częste mruganie.
Ten ostatni objaw związany jest z chęcią uzyskania ostrego obrazu, przez nagłą zmianę ogniskowej. Osoba cierpiąca na astygmatyzm widzi inaczej niż osoba zdrowa. Widzenie jest nieostre, rozmyte lub rozmazane.
Ma też problem z ostrym widzeniem równocześnie linii poziomych i pionowych, układających się np. w znak krzyża. Ponadto widzi nieostre kontury i może odczuwać zaburzenia przestrzeni.
4.1. Astygmatyzm u dzieci
Duży astygmatyzm jest szczególnie groźny dla dzieci. Jest on zwykle następstwem wrodzonej wady rogówki lub soczewki. Jeśli nie zostanie zdiagnozowany i skorygowany przed ukończeniem 3. roku życia może powodować niedowidzenie w jednym lub obu oczach.
5. Diagnozowanie astygmatyzmu
Astygmatyzm diagnozowany jest u okulisty, przy pomocy specjalistycznych narzędzi. Okulista przeprowadzi specjalistyczne badania, dzięki którym określi wielkość astygmatyzmu.
Do określania astygmatyzmu służy:
- keratskop - ma postać krążka z białymi i czarnymi okręgami. W trakcie badania okulista obserwuje kształt odbić okręgów w rogówce,
- oftalmometr Jawala: bada oś oraz stopień astygmatyzmu oka
- wideokeratografia komputerowa - obraz odbić okręgów na rogówce jest rejestrowany przez kamerkę i przesyłany do komputera, gdzie jest analizowany. To najdokładniejsza metoda badawcza.
Wszystkie metody diagnostyki astygmatyzmu są bezbolesne i ograniczają się do obserwacji oka.
6. Leczenie astygmatyzmu
Astygmatyzm koryguje się poprzez noszenie okularów z soczewkami torycznymi, a także poprzez miękkie toryczne soczewki kontaktowe lub twarde soczewki kontaktowe. U osób z bardzo wysokim astygmatyzmem jest on korygowany za pomocą twardych soczewek kontaktowych. Używa się ich również przy nieregularności powierzchni rogówki. W leczeniu astygmatyzmu dość popularne są też zabiegi chirurgiczne.
W latach 70. XX w. bardzo popularnym sposobem leczenia astygmatyzmu była keratotomia promienista. Polegała ona na wykonaniu kilku promienistych, głębokich nacięć wokół źrenicy w rogówce (do 95 proc. jej grubości), co powoduje zmianę jej siły ogniskowania promieni świetlnych.
Obecnie do korekcji astygmatyzmu stosuje się najczęściej zabiegi laserowe – PRK i LASIK.
- Laserowa korekcja wzroku metodą LASIK (laser assisted in situ keratomileusis) – jest to laser w miejscu keratomilozy, jest techniką podzieloną na dwa etapy, polega na wymodelowaniu powierzchni rogówki, aby była w stanie właściwie ogniskować obraz na siatkówkę.
- PRK (photo-refractive keratectomy), inaczej keratektomia fotorefrakcyjna – w astygmatyzmie zabieg ten wykonuje się promieniem lasera na rogówce, w celu odpowiedniego wymodelowania centralnej powierzchni rogówki w taki sposób, aby precyzyjnie ogniskowała obraz na powierzchnię siatkówki.
Niestety w korekcji astygmatyzmu nie jest jednak skuteczna laserowa korekcja metodą LASEK.
Korekcji astygmatyzmu można również dokonać podczas równoczesnej operacji zaćmy, wszczepiając w miejsce usuniętej zmętniałej soczewki pacjenta sztuczną soczewkę toryczną. Niestety, soczewki toryczne nie są refundowane przez NFZ.
Wśród pacjentów z krótkowzrocznością aż 50 proc. ma astygmatyzm. Niski astygmatyzm wywołuje jedynie ruchy mięśni na czole oraz mięśni powiek, ponieważ osoba z astygmatyzmem niskim mruży oczy przy skupianiu wzroku. Astygmatyk usiłuje zmieniać sposób ogniskowania obrazu na siatkówce, przesuwając je z osi poziomej na pionową i odwrotnie.
7. Astygmatyzm a brak leczenia
Astygmatyzm, jak każda wada wzroku, utrudnia prawidłowe funkcjonowanie na co dzień. Nieostre i zamglone widzenie wpływa negatywnie na jakość życia. Brak lub nieprawidłowa korekcja astygmatyzmu może też prowadzić do zapalenia spojówek i powodować uciążliwe bóle głowy.
U dzieci astygmatyzm może powodować zniechęcenie do nauki, z powodu trudności z ostrym widzeniem tego co jest napisane na tablicy.
Nieleczony astygmatyzm może też prowadzić do tworzenie niebezpiecznych sytuacji, np. na drodze. Nie powinno się ignorować żadnych niepokojących objawów związanych z zaburzeniami wzroku.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.