Niedożywienie – czym jest? Rodzaje, przyczyny, objawy i skutki niedożywienia
Niedożywienie to poważny stan, który może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych. Wbrew powszechnej opinii nie jest wyłącznie konsekwencją zbyt niskiej kaloryczności diety. Może występować też u pacjentów z prawidłową masą ciała, a nawet z nadwagą lub otyłością. Czym dokładnie jest niedożywienie? Jakie są długotrwałe skutki niedożywienia na zdrowie?
1. Co to jest niedożywienie?
Niedożywienie (łac. inanitio, ang. undernutrition), najogólniej mówiąc, charakteryzuje się brakiem równowagi między zapotrzebowaniem organizmu na składniki odżywcze a ilością otrzymywanych składników. Stan ten w istotny sposób wpływa na kondycję organizmu.
W literaturze znaleźć można kilka definicji niedożywienia. Najczęściej opisuje się je terminami zaproponowanymi przez European Society for Clinical Nutrition and Metabolism (ESPEN) lub World Health Organization (WHO).
ESPEN opisuje niedożywienie jako "stan wynikający z braku wchłaniania lub niedostatecznej podaży substancji żywieniowych, prowadzący do zmiany składu ciała, upośledzenia fizycznej i mentalnej funkcji organizmu oraz wpływający niekorzystnie na wynik leczenia choroby podstawowej".
Z kolei WHO definiuje niedożywienie jako "występujący na poziomie komórkowym brak równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem na składniki pokarmowe i energię a podażą, której zaspokojenie pozwala na wzrost, podtrzymywanie funkcji życiowych oraz pełnienie określonych funkcji".
2. Rodzaje niedożywienia
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje niedożywienia:
- niedożywienie białkowo-energetyczne (marasmus) – jest skutkiem niedoborów białka i kalorii,
- niedożywienie białkowe (kwashiorkor) – powstaje w wyniku niedoboru białka w diecie,
- niedożywienie mieszane – połączenie dwóch powyższych rodzajów niedożywienia.
3. Przyczyny niedożywienia
Przyczyny niedożywienia bywają bardzo zróżnicowane. Stan ten może wynikać z niedostatecznej podaży substancji odżywczych, ale może być też spowodowany schorzeniami, które uniemożliwiają organizmowi ich wchłanianie. Czasem ma ono związek ze wzrostem wydatku energetycznego lub hospitalizacją (zwłaszcza zabiegową).
Czynnikami ryzyka są m.in.:
- niektóre choroby,
- upośledzenie funkcji wątroby,
- niewydolność układu pokarmowego, zaburzenia trawienia i wchłaniania,
- przyjmowanie niektórych leków,
- niepełnosprawność fizyczna, uniemożliwiająca gotowanie, czy robienie zakupów,
- stany powodujące nudności,
- problemy z uzębieniem,
- stany utrudniające jedzenie, połykanie,
- niewłaściwe zwyczaje żywieniowe,
- brak wiedzy na temat zdrowego odżywiania,
- nadużywanie alkoholu,
- urazy wielonarządowe,
- zła sytuacja materialna i mieszkaniowa (brak dostępu do zdrowej żywności).
Czy niedożywienie może wystąpić pomimo spożywania wystarczającej ilości kalorii?
Wartość kaloryczna żywności nie jest równa jej wartości odżywczej. Dlatego też zdarza się, że niedożywienie występuje u osób z prawidłową wagą lub nawet nadwagą. Co nierzadko ma związek z nieprawidłowym komponowaniem codziennej diety (wysoka podaż kalorii, ubogich w witaminy i składniki mineralne).
4. Jakie są objawy niedożywienia i kto jest najbardziej narażony na ten problem?
Do charakterystycznych objawów niedożywienia zalicza się przede wszystkim zwiększoną męczliwość, słabszą koncentrację, drażliwość oraz osłabioną siłę mięśniową.
Z czasem pojawia się także obniżenie odporności. Pacjenci częściej chorują i dłużej wracają do zdrowia.
Inne możliwe objawy niedożywienia to zaburzenia funkcji układu pokarmowego, częste odczuwanie zimna, ale i siniaki, dłuższy czas gojenia się ran, gorsza kondycja skóry, włosów i paznokci.
U części osób zmagających się z niedożywieniem może pojawić się także niezamierzona utrata masy ciała oraz zmniejszony apetyt. Jednak objawy te nie występują u wszystkich pacjentów.
U dzieci mogą pojawić się natomiast symptomy, takie jak brak wzrostu, niska waga, problemy z nauką, drażliwość i niepokój.
Kto jest najbardziej narażony na niedożywienie?
Zwiększone ryzyko niedożywienia występuje przede wszystkim wśród osób:
- żyjących w niekorzystnych warunkach ekonomicznych (niskie dochody, ubóstwo),
- izolowanych społecznie,
- uzależnionych od alkoholu lub narkotyków,
- z zaburzeniami psychicznymi (np. depresja),
- z przewlekłymi zaburzeniami odżywiania (bulimia, anoreksja),
- seniorów,
- dzieci (zwiększone zapotrzebowanie organizmu na energię),
- pacjentów przewlekle chorych,
- pacjentów nowotworowych.
5. Skutki niedożywienia
Niedożywienie wpływa negatywnie na funkcje wszystkich układów i narządów. Prowadzi nie tylko do utraty sił witalnych i gorszego samopoczucia, ale wpływa także na siłę mięśniową. Powoduje także problemy ze wzrokiem (najczęściej kurza ślepota).
Przewlekłe niedożywienie osłabia również stan kości. Może prowadzić do częstszych upadków, urazów i złamań (zwłaszcza u osób starszych).
Niedożywienie zaburza także funkcje układu nerwowego oraz układu krążenia. Wpływa też na gorszą czynność układu oddechowego oraz pracę przewodu pokarmowego. Upośledza także psychiczne funkcjonowanie organizmu.
Skutkiem niedożywienia są także nieprawidłowości w pracy układu odpornościowego, co przekłada się na większe ryzyko infekcji i wzrost chorobowości.
Czy niedożywienie wpływa na zdolność regeneracji organizmu po chorobie?
Niedożywienie sprawia, że leczenie chorób przebiega znacznie dłużej. Ponadto u pacjentów z niedożywieniem częściej pojawiają się powikłania.
Przewlekłe, nieleczone niedożywienie prowadzi do stopniowego wyniszczenia organizmu. W skrajnych przypadkach może doprowadzić do śmierci.
6. Diagnostyka i leczenie niedożywienia
Do oceny stanu odżywienia stosuje się wiele metod. Najczęściej diagnostyka niedożywienia sprowadza się do wywiadu z pacjentem, pomiarów antropometrycznych i badań laboratoryjnych. W określonych przypadkach lekarz może zdecydować o wykonaniu badań dodatkowych.
Gdzie znaleźć informacje na temat skutecznych strategii leczenia niedożywienia?
Jeżeli u pacjenta rozpoznano niedożywienie, w każdym przypadku powinien zgłosić się do lekarza, który zdecyduje o metodzie leczenia (uwzględniając przyczynę i stopień problemu).
Najczęściej stosuje się leczenie żywieniowe (zarówno żywienie dojelitowe, jak i pozajelitowe). Istotne jest także leczenie przyczynowe, które ma na celu usunięcie podstawowej przyczyny problemu.
7. Profilaktyka niedożywienia
Podstawą profilaktyki niedożywienia jest przede wszystkim urozmaicona dieta bogata w składniki odżywcze. Należy dbać nie tylko o właściwą wartość energetyczną dań, ale też o odpowiednią ilość białka, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów, witamin i składników mineralnych w posiłkach. Ważne jest także, by nie pomijać posiłków i sięgać po nie regularnie.
W przypadku osób chorych ważne jest leczenie chorób podstawowych i regularne wykonywanie badań. W określonych przypadkach wskazane może być też stosowanie suplementów diety.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.
