Przetacznik leśny – występowanie, właściwości i zastosowanie

Przetacznik leśny, tak jak przetacznik ożankowy i polny, należy do rodziny przetaczników (Veronica L.), roślin o dużym potencjale prozdrowotny i leczniczym. Rodzaj Veronica obejmuje około 200 gatunków roślin.

Przetacznik leśny, inaczej przetacznik lekarski (Veronica officinalis L.), to gatunek byliny z rodziny babkowatych (Plantaginaceae), który rośnie dziko w krajach Afryki, Azji i Europy. W Polsce występuje pospolicie na obszarze całego kraju. Rośnie w suchych lasach, na zrębach, wrzosowiskach i pastwiskach, na glebach kwaśnych, piaszczystych lub gliniastych.

Jak wygląda przetacznik leśny? Roślina osiąga wysokość 10–20 cm. Jest gęsto owłosiona. Jej łodyga jest rozgałęziona, podnosząca się w części górnej i płożąca, a liście odwrotnie jajowate i połyskujące. Zwężają się w krótki ogonek.

Bylina ma fioletowoniebieskie kwiaty z ciemniejszymi żyłkami, które są zebrane w gęste groniaste kwiatostany. Veronica officinalis kwitnie od czerwca do sierpnia. Przetacznik jest rośliną miododajną, nektar wytwarzany jest u podstawy słupka, zapylany przez błonkówki.

Przetacznik leśny to roślina lecznicza wykorzystywana w medycynie ludowej. Surowcem lekarskim jest ziele przetacznika (Herba Veronicae), które zbiera się na początku kwitnienia, następnie suszy się i przechowuje w miejscu suchym i zacienionym.

W roślinach z tego rodzaju dotychczas zidentyfikowano związki flawonoidowe (głównie pochodne luteoliny, apigeniny, skutelareiny, izoskutelareiny), związki fenolowe (między innymi pochodne arbutyny, salidrozydu, werbaskozydu), fenylopropanoidy, liczne irydoidy, pochodne aukubiny, katalpolu, a ponadto kwasy fenolowe i saponozydy steroidowe.

Obecne w przetaczniku substancje czynne odpowiadają za działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwdrobnoustrojowe, cytotoksyczne, a także żółciopędne. Roślina obniża także poziom cholesterolu i triglicerydów w krwi.

Przetacznik lekarski, dzięki obecności saponin, wykazuje właściwości wykrztuśne. Zalecany jest przy przeziębieniach, suchym kaszlu i chrypce oraz innych chorobach układu oddechowego. Sprawdza się również w chorobie wrzodowej żołądka oraz przy przewlekłych zaburzeniach trawiennych (wpływa na perystaltykę jelit).

Wzmacnia także odporność organizmu, obniża poziom cholesterolu we krwi, wspomaga pamięć i koncentrację, a także układ nerwowy. Jego stosowanie zaleca się również przy bólu głowy, zawrotach i stanach przemęczenia.

Regularne spożywanie wyciągu z przetacznika działa napotnie i oczyszczająco na organizm, usuwa toksyny oraz usprawnia przemianę materii. Mówi się, że to roślina wszechstronnie oczyszczająca.

Zewnętrznie z rośliny przygotowuje się okłady, które są pomocne przy chorobach skórnych i reumatycznych. Ma to związek z tym, że odwary z przetacznika wykazują działanie ściągające, zwalczają także bakterie i łagodzą stany zapalne.

Ponieważ przetacznik zwęża również rozszerzone pory skóry oraz łagodzi zmiany zapalne, sprawdza się w pielęgnacji skóry tłustej i trądzikowej, przy swędzących wysypkach, trudno gojących się ranach, upławach, świądzie oraz hemoroidach. Warto stosować go do płukania jamy ustnej przy stanach zapalnych.

W medycynie naturalnej do leczenia chorób układu oddechowego (grypy, przeziębienia, zapalenia gardła i krtani), chorób układu pokarmowego (zwłaszcza związanych z zaburzeniami pracy wątroby oraz zaparciami) oraz w chorobach układu moczowego, dnie moczanowej i bólach reumatycznych, wykorzystuje się napary oraz sok z ziela przetacznika.

Odwary stosuje się zewnętrznie przy chorobach skóry, trudno gojących się ranach, stanach zapalnych błon śluzowych, ale i nadmiernym poceniu się. Lecznicze preparaty, które zawierają ziele przetacznika, są dostępne w aptekach i sklepach zielarskich w postaci gotowych soków i kropli.

Aby zrobić napar lub odwar przetacznikowy, wystarczy mieć suszone ziele. Surowiec można też pozyskiwać samodzielnie, sadząc tę bylinę w swoim ogródku. Przetacznik leśny jest rośliną bezpieczną, ze stosowaniem której nie wiąże się ryzyko przedawkowania czy wystąpienia skutków ubocznych.