Szczepienie na ospę
Ospa wietrzna to choroba wirusowa o pozornie łagodnym przebiegu, charakteryzująca się niezwykle dużą zaraźliwością. Ocenia się, że przed wprowadzeniem na rynek szczepionki, zachorowalność wynosiła nawet 95% u osób mających kontakt z wirusem! Mimo swych niegroźnych objawów, zdarza się, iż ospa wietrzna jest powodem hospitalizacji, a nawet – na szczęście niezwykle rzadko – zgonów w wyniku powikłań (szczególnie u dzieci z upośledzoną odpornością).
1. Ospa wietrzna a ospa prawdziwa
Ospa wietrzna dotyczy głównie dzieci w wieku 5-14 lat, ale zauważono, iż w ostatnich latach zwiększyła się liczba zachorowań wśród młodzieży i osób dorosłych. Jest to zjawisko o tyle niepokojące, iż przebieg choroby jest wtedy zazwyczaj cięższy, a ryzyko powikłań – większe. Wywołuje ją wirus varicella zoster – ten sam, który może też spowodować półpaśca – inną potencjalnie groźną chorobę. Przebycie ospy daje dożywotnią odporność na nią. Zdarza się jednak (szczególnie w przypadku współistnienia innych chorób upośledzających odporność lub w wieku podeszłym), iż wirus uaktywnia się pod postacią półpaśca.
Ospa wietrzna bywa czasami mylona z inną, o wiele groźniejszą chorobą – ospą prawdziwą. Ta choroba wirusowa o często śmiertelnym przebiegu została już dawno wyeliminowana dzięki masowym szczepieniom i izolacji każdego przypadku zachorowania. Ostatni przypadek ospy prawdziwej na świecie miał miejsce w 1977 roku. Od tej pory uważa się, że jedyne próbki wirusa są przechowywane w dwóch ściśle strzeżonych laboratoriach w USA i Rosji. Choroba ta ma więc wspólną z ospą wietrzną nazwę, ale na tym podobieństwa się kończą – chorób tych absolutnie nie należy mylić.
2. Objawy ospy wietrznej
Zakażenie ospą wietrzną następuje drogą kropelkową – na skutek wdychania wydzieliny z dróg oddechowych chorego bądź przez bezpośredni kontakt z wykwitem chorego. Ponieważ ospa wietrzna jest chorobą częstą (wskutek swej niezwykłej zaraźliwości), została ona dobrze poznana. Choroba przebiega zazwyczaj według tego samego schematu. Pierwsze objawy to przeważnie wysoka gorączka (37-40°C), ból głowy i uczucie ogólnego rozbicia. Są to tak zwane objawy prodromalne (czyli poprzedzające). Po nich pojawiają się swędzące zmiany skórne (najpierw grudka, potem pęcherzyk, następnie krosta i w końcu – strup). Wykwity te często współistnieją ze sobą, tworząc obraz nazywany „gwiaździstym niebem”. Zmianami zajęta jest najczęściej skóra tułowia i kończyn (zazwyczaj z wyłączeniem dłoni i stóp). Nieco rzadziej zmiany dotyczą błony śluzowej jamy ustnej.
Podstawowym problemem dla pacjentów chorych na ospę jest nasilone swędzenie skóry, które skłania do rozdrapywania zmian. A to z kolei często prowadzi do nadkażenia bakteryjnego skóry i powoduje pozostanie nieestetycznych blizn (często w miejscach widocznych, takich jak np. czoło). Dodatkowym problemem jest wiek chorych – zakażeniu ulegają najczęściej dzieci i trudno jest spowodować, aby przestały one drapać swędzące miejsca. Niestety, oszpecenie przez blizny pozostałe po nadkażonych zmianach to niejedyne powikłanie ospy. Zdarza się, iż w wyniku zakażenia tą chorobą dochodzi do zapalenia płuc o stosunkowo ciężkim przebiegu. Powikłanie to zdecydowanie częściej dotyczy dorosłych chorych. U dzieci natomiast zdarzają się przypadki zapalenia ucha środkowego, węzłów chłonnych czy – na pewno najgroźniejsze - mózgu. Jest to główny powód, dla którego warto się zastanowić, jak można zapobiec występowaniu tej choroby.
3. Ospa u kobiet w ciąży
Kolejnym problemem, który dotyczy chorych na ospę są zakażenia u kobiet ciężarnych. Niestety, jest to jedna z tych chorób zakaźnych, które – choć pozornie niegroźne dla przyszłej matki – mogą bardzo poważnie uszkodzić rozwijający się płód. Najgroźniejsza sytuacja ma miejsce, gdy do zakażenia dojdzie w pierwszym trymestrze lub drugim trymestrze ciąży. To wtedy kształtują się kluczowe dla życia dziecka organy, najbardziej podatne na zniekształcenia. Do takiej sytuacji dochodzi stosunkowo rzadko – tylko 1-2/100 płodów chorych matek ulega uszkodzeniu. Do zniekształceń może dojść w zakresie układu nerwowego (do bezmózgowia włącznie) i te są najpoważniejsze. Uszkodzone mogą zostać też zwieracze pęcherza i odbytu, a nawet całe kończyny (zarówno górne, jak i dolne).
Ospa wietrzna w ciąży może spowodować:
- uszkodzenia mózgu (np. wodogłowie, aplazję mózgu),
- wady oczu (np. małoocze, zaćmę wrodzoną),
- zmiany neurologiczne (np. uszkodzenie piersiowego i lędźwiowo-krzyżowego odcinka rdzenia kręgowego, brak odruchów ścięgnistych głębokich, zespół Kornera),
- wady innych narządów,
- zmiany skórne.
Jeśli ciężarna kobieta zostanie zakażona wirusem ospy wietrznej przed 20 tygodniem ciąży (czyli wtedy, gdy ryzyko uszkodzenia płodu jest największe), powinna wykonać nieinwazyjne badanie USG płodu. Jest ono jednak wiarygodne dopiero po 5 tygodniach od infekcji, co oznacza przeszło miesiąc oczekiwania w napięciu na możliwe skutki zakażenia. Ponadto organizm kobiety ciężarnej jest bardziej narażony na wystąpienie powikłań ospy. Ryzyko powikłań, zarówno u matki, jak i u płodu, można zmniejszyć, podając leki. Immunoglobulina antywirusowa jest leczeniem skutecznym, ale musi zostać podana przed wystąpieniem objawów u matki, a więc praktycznie tuż po kontakcie z osobą chorą. Ciężarnej zakażonej wirusem ospy podaje się też acyklowir, ale skuteczność takiego leczenia budzi kontrowersje.
4. Szczepionka na ospę
Tym problemom można zapobiec. Rozwiązaniem (przynajmniej w większości przypadków, gdyż żadna procedura medyczna nie gwarantuje 100% skuteczności) może być szczepienie profilaktyczne. Najczęściej proponuje się je jako element kalendarza szczepień dziecka. Jest to tzw. szczepienie zalecane – co oznacza, że jego wykonanie jest wskazane, ale nie jest ono refundowane przez państwo (w odróżnieniu od refundowanych szczepień z grupy obowiązkowych). Wykonanie domięśniowego lub podskórnego szczepienia przeciwko ospie zalecane jest od 9 miesiąca życia. Wystarczy wtedy jednorazowa dawka. Od 13 roku życia stosuje się natomiast dwukrotne szczepienie z 6-tygodniowym odstępem. Można je wykonać przy okazji szczepienia na odrę, świnkę i różyczkę (skumulowanie szczepień w jedno oznacza rzadszą konieczność kłucia dziecka igłą).
Szczepienie to jest wskazane także dla osób dorosłych, które nie chorowały na ospę wietrzną oraz dla kobiet planujących zajście w ciążę. Szczepienie przeciwko ospie w pewnych konkretnych sytuacjach jest bezpłatne. Przysługuje ono dzieciom poniżej 12 roku życia z następujących grup ryzyka: z upośledzeniem odporności o dużym ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, z zakażeniem HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią. Zwolnione z opłat za szczepienie są też dzieci do 12 r.ż., które nie chorowały na ospę, a mają bliski kontakt z osobami chorymi na wyżej wymienione choroby (np. ich rodzeństwo).
Na ospę wietrzną można się także zaszczepić, gdy już istnieje podejrzenie zakażenia. Warunkiem jest podanie szczepionki przed upływem 72 godzin od chwili prawdopodobnego kontaktu z wirusem ospy.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.