Echolalia - co to jest, jak ją rozpoznać, rodzaje echolalii

Notoryczne powtarzanie usłyszanych słów czy zwrotów może być irytujące, jednak robiąca to osoba nie jest złośliwa. A jej celem nie jest wyprowadzenie rozmówcy z równowagi. Z dużym prawdopodobieństwem jest to efekt patologii komunikacyjnej zwanej echolalią.

1. Co to jest echolalia

Echolalia to patologia umiejętności komunikacyjnych polegająca na stereotypowym powtarzaniu części słów albo całych wyrazów czy fraz wypowiedzianych wcześniej przez inne osoby bądź zasłyszanych w telewizji. Echolalia zawdzięcza swoją nazwę zjawisku echa.

Czasami mowa echolaliczna może sprowadzać się do sekwencyjnej wokalizacji swoich słów, które wypowiedziało się przed chwilą. Echolalia to zaburzenie mowy charakterystyczne dla dzieci z autyzmem albo cierpiących na zespół Tourette’a. Wyróżnia się dwa główne rodzaje echolalii – echolalię natychmiastową i odroczoną.

Zobacz film: "Choroby neurologiczne jako przyczyny depresji"

Istnieje także echolalia rozwojowa, jest to krótkotrwały czas, w którym dziecko uczące się mówić powtarza wybrane słowa do czasu aż zrozumie ich sens. Echolalia rozwojowa jest zjawiskiem normalnym podczas nabywania umiejętności mówienia.

2. Jak rozpoznać echolalię

Echolalia to rodzaj mowy o charakterze niekomunikacyjnym. Dzieci autystyczne prezentują specyficzny wzorzec języka. Często zaburzenia mowy albo opóźnienia w zdolnościach komunikacyjnych malucha stanowią pierwszy niepokojący sygnał dla rodziców, że „coś jest nie tak”.

Znaczny procent osób z rozpoznaniem autyzmu nie mówi w ogóle albo ma bardzo upośledzoną zdolność mowy. Takie osoby nie wykazują inicjatywy mówienia ani spontanicznych reakcji językowych. Trudno im podtrzymywać wymianę konwersacyjną, nie tworzą dłuższych rozbudowanych wypowiedzi, mają problemy z pragmatyką języka i nie rozumieją pojęć abstrakcyjnych, np. miłość, sprawiedliwość.

Prawie połowa dzieci autystycznych nie nabywa umiejętności mowy funkcjonalnej – służącej ekspresji swoich przeżyć czy wywarciu presji na rozmówcy. Nawet jeżeli dziecko autystyczne potrafi mówić, w sensie wokalizować, artykułować dźwięki, to i tak mowa ta jest częściowo różna od zdolności komunikacyjnych dzieci normalnych. Mowa echolaliczna sama w sobie nie jest charakterystyczna tylko i wyłącznie dla cierpiących na autyzm.

Echolalia może pojawić się także u osób z opóźnieniami w rozwoju mowy albo u upośledzonych umysłowo. Co więcej, echolalia nie musi być patologią komunikacyjną. Reakcja powtarzania zasłyszanych słów czy fraz należy do naturalnego etapu rozwoju mowy u zdrowych dzieci.

Etap mowy echolalicznej manifestuje się najbardziej w okolicach 30. miesiąca życia malucha, ale echolalia rozwojowa, czyli trzecia faza okresu melodii, może pojawić się około 10. miesiąca. Dziecko przejawia wówczas tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów, które doskonali metodą prób i błędów.

Kojarzenie wielokrotnie powtarzanych dźwięków ze wskazywaniem odpowiedniej osoby lub przedmiotu prowadzi do wypowiadania ze zrozumieniem pierwszych słów: mama, tata, baba, lala. Przedłużanie się echolalii poza trzeci i czwarty rok życia szkraba znamionuje najczęściej zaburzenia mowy i jest symptomem dysfunkcji ze spektrum autyzmu.

3. Jakie są rodzaje echolalii

Mowę echolaliczną dzieli się na dwie formy:

• echolalię natychmiastową – dziecko natychmiast powtarza zasłyszane słowa lub frazy, np. zapytane: „Ile masz lat?” odpowiada tym samym pytaniem: „Ile masz lat?”;
• echolalię odroczoną – dziecko powtarza słowa z odstępem czasowym. Maluch może zacząć wypowiadać w sposób stereotypowy (rytualny) pewne wyrazy, które usłyszał kilka minut wcześniej, klika godzin, a nawet kilka dni, tygodni, miesięcy czy lat wcześniej.

Mowa echolaliczna ma charakter dysfunkcjonalny, bowiem zdania artykułowane przez dziecko nie są związane z kontekstem sytuacji i nie służą porozumieniu się. Maluch powtarzający wcześniej zasłyszane słowa nie dopasowuje ich do danych konkretnych okoliczności rozmowy. Pierwotny bodziec werbalny, powtarzany przez dziecko, zwykle był użyty w innym znaczeniu i służył realizacji innej funkcji językowej.

Badania naukowe dowodzą, że echolalia natychmiastowa wiąże się z rozumieniem przez dziecko bodźca słownego, natomiast do tej pory nie wiadomo, jakie czynniki wpływają na echolalię odroczoną. Mowa echolaliczna to często pierwszy ze sposobów użycia języka przez dziecko autystyczne i podstawa dla dalszej terapii zdolności mówienia.

4. Jakie dysfunkcje języka poza echolalią występują u autystów

Echolalia to niestety nie jedyna patologia komunikacji u dzieci autystycznych. Zazwyczaj mowie echolalicznej towarzyszą inne zaburzenia językowe, np. autyści wykazują tendencję do mówienia o sobie w 2. (ty) lub 3. (on, ten) osobie liczby pojedynczej. Dziecko mające zdolność artykułowania dźwięków może, dla przykładu, „komunikować”, że chce jeść, mówiąc: „Kasia, chodź na obiad”.

Dzieci autystyczne odwracają zaimki, co stanowi przejaw echolalii. Dziecko mogło wcześniej słyszeć, jak matka wołała je na obiad, co wiązało się z sytuacją jedzenia, więc w ten sposób oznajmiło o swojej potrzebie zaspokojenia głodu.

Poza tym, odwracanie zaimków wiąże się z mówieniem o sobie po imieniu, np. chłopiec autystyczny o imieniu Krzyś nie powie „Chcę batona”, tylko oznajmi „Krzyś chce batona”. Echolalia nie służy intencji komunikowania się z kimkolwiek, ale pełni rolę autostymulacji – dziecko powtarza dane frazy na okrągło, w sposób rytualny. Nawet język u osób dobrze funkcjonujących z autyzmem zwykle ogranicza się do konkretnych sytuacji „tu i teraz”.

Dzieciom autystycznym trudno wyłapać niuanse czasowe typu: przeszłość, przyszłość, wczoraj, dzisiaj, później. W ogóle nie potrafią wyrazić własnych stanów emocjonalnych, przeżyć, wyobrażeń ani nie rozumieją pojęć abstrakcyjnych.

Słowa i zdania są rozumiane przez autystów w sposób literalny, nie są w stanie rozróżnić ukrytych sugestii, manipulacji językowych, presupozycji, aluzji, analogii, metafor, komunikatów wypowiadanych nie wprost. Komunikaty są odczytywane w sposób dosłowny. Poza tym, ich język często pozbawiony jest cech prozodycznych, takich jak akcent, intonacja, iloczas. Wykazują również nieprawidłowe tempo mówienia (za szybko, za wolno), nieodpowiedni rytm, modulację (zbyt głośno, zbyt cicho) czy melodię głosu (za wysokie, za niskie dźwięki).

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.