Autyzm u dorosłych - objawy, rehabilitacja, leczenie
Zaburzenia autystyczne należą do całościowych zaburzeń rozwojowych i w typowych przypadkach ujawniają się w pierwszych trzech latach życia dziecka. Bardzo często słyszy się o autyzmie dziecięcym czy wczesnodziecięcym. Warto jednak pamiętać, że maluchy ze zdiagnozowanym spektrum autystycznym dorastają i stają się dorosłymi z autyzmem. Pięciolatek czy sześciolatek, u którego pojawią się pierwszy objawy autyzmu, zwykle otrzymuje diagnozę – autyzm atypowy. U osób dorosłych, które zachowują się dziwnie i mają kłopoty w relacjach społecznych, psychiatrzy niechętnie rozpoznają autyzm. Diagnozę autyzmu u dorosłych uniemożliwiają też kryteria diagnostyczne ICD-10. Problemy dorosłych, mimo że mocno korespondujące z obrazem klinicznym autyzmu, próbuje się wówczas uzasadnić inaczej i poszukać innej diagnozy. Nierzadko dorośli autyści są uważani za ekscentryków, osoby o dziwacznym usposobieniu. Jak objawia się autyzm u dorosłych?
1. Objawy autyzmu u dorosłych
Autyzm jest tajemniczą chorobą, bardzo skomplikowaną i trudną do zdefiniowania. Autyzm nie jest chorobą psychiczną, jak niektórzy uważają. Zaburzenia ze spektrum autyzmu to zaburzenia neurorozwojowe, uwarunkowane biologicznie, w których problemy psychiczne mają charakter wtórny.
Czym objawia się autyzm? Powoduje trudności w postrzeganiu świata, problemy w kontaktach społecznych, uczeniu się i porozumiewaniu się z innymi. U każdego autysty objawy chorobowe mogą mieć różne natężenie. Najczęściej osoby autystyczne wykazują zaburzenia percepcji – inaczej odczuwają dotyk, inaczej odbierają dźwięki i obrazy.
Mogą być nadwrażliwe na hałas, zapachy, światło. Często wykazują mniejszą wrażliwość na ból. Inny sposób widzenia świata sprawia, że autyści tworzą też inny świat wewnętrzny – świat, który tylko oni są w stanie zrozumieć. Do podstawowych problemów osób z autyzmem zalicza się:
- problemy z budowaniem więzi i okazywaniem uczuć,
- trudności z ekspresją własnych emocji i interpretacją emocji wyrażanych przez innych,
- niezdolność odczytywania komunikatów niewerbalnych,
- kłopoty z komunikacją,
- unikanie kontaktu wzrokowego,
- preferencję niezmienności otoczenia, nietolerancję zmian.
Osoby z autyzmem prezentują specyficzne zaburzenia mowy. W skrajnych przypadkach autyści nie mówią w ogóle albo zaczynają mówić bardzo późno. Rozumieją słowa w sposób literalny, dosłowny. Nie potrafią uchwycić sensu żartów, aluzji, ironii, sarkazmu, metafor, co bardzo utrudnia socjalizację.
Wiele osób cierpiących na autyzm wypowiada się w sposób niedostosowany do kontekstu sytuacji, nie zważając na to, czy otoczenie w ogóle ich słucha. Ich mowa może być przekoloryzowana albo bardzo formalna. Niektórzy stosują kalki słowne albo mówią w taki sposób, jakby cytowali podręczniki.
Autyści mają trudności ze stosowaniem mowy potocznej, idiomatycznej. Przywiązują się do niektórych wyrazów, nadużywając ich, przez co ich język staje się stereotypowy.
W dzieciństwie często pojawiają się problemy z odpowiednim użyciem zaimków (ja, on, ty, my, wy). Inni natomiast wykazują zaburzenia prozodii, mają nieprawidłową intonację głosu, mówią zbyt szybko lub monotonnie, źle akcentują słowa, „połykają” głoski, jąkają się itp.
Zaburzenia ze spektrum autyzmu to także obsesyjne zainteresowania, wąskie, niejednokrotnie bardzo specyficzne, zdolność do mechanicznego zapamiętywania określonych informacji (np. dat urodzenia znanych osób, numerów rejestracyjnych samochodów, rozkładów jazdy autobusów).
U innych autyzm może objawiać się przymusem życia w uporządkowanym świecie, według określonych, niezmiennych schematów. Każda „niespodzianka” zwykle wywołuje lęk, frustrację i agresję.
Autyzm to także brak elastyczności, stereotypowe wzorce zachowań, zaburzenia interakcji społecznych, trudności w dostosowaniu się do norm obyczajowych, egocentryzm, nienaturalność, oziębłość, uboga mowa ciała czy zaburzenia integracji sensorycznej.
Trudno o standardowy, uniwersalny opis człowieka dorosłego z autyzmem. Istotne jest jednak to, że z roku na rok rośnie liczba przypadków cierpiących na autyzm. Wiele chorych pozostaje jednak ciągle niezdiagnozowanych, chociażby ze względu na słabą diagnostykę autyzmu.
2. Rehabilitacja osób z autyzmem
Zwykle zaburzenia ze spektrum autyzmu diagnozuje się u dzieci w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Zdarza się jednak tak, że objawy chorobowe manifestują się dość słabo i taka osoba żyje, np. z zespołem Aspergera, do wieku dorosłego, dowiadując się o chorobie bardzo późno albo wcale.
Według danych szacunkowych, ponad 1/3 dorosłych z zespołem Aspergera nigdy nie została zdiagnozowana. Nieświadomość choroby sprawia, że dorośli autyści mają wiele problemów w życiu społecznym, rodzinnym i zawodowym.
Spotykają się z dyskryminacją, wykluczeniem, są szufladkowani jako nieinteligentni, aroganccy, dziwaczni. By zapewnić sobie minimum poczucia bezpieczeństwa, unikają kontaktów, preferują samotność, uciekają w pracę.
Na tle zaburzeń autystycznych mogą rozwinąć się inne problemy natury psychicznej, np. depresja, zaburzenia nastroju, nadmierna wrażliwość. Nieleczony autyzm u ludzi dorosłych często utrudnia, a nawet uniemożliwia samodzielną egzystencję.
Autyści nie potrafią adekwatnie wyrażać emocji, nie potrafią myśleć w sposób abstrakcyjny, cechuje ich wysoki stopień napięcia i niski poziom umiejętności interpersonalnych. Mogą reagować paniką i agresją. Jak pomóc osobom z autyzmem?
W placówkach Krajowego Towarzystwa Autyzmu (KTA) oraz innych stowarzyszeniach działających na rzecz autyzmu chorzy mogą uczestniczyć w zajęciach rehabilitacyjnych, które zmniejszają poziom lęku, poprawiają kondycję fizyczną i psychiczną, powodują wzrost koncentracji uwagi, uczą zaangażowania w życie społeczne. Są to między innymi: zajęcia teatralne, plastyczne, logopedyczne, zajęcia kroju i szycia, dogoterapia, hydroterapia, muzykoterapia.
Autyzmu nie da się wyleczyć, ale im wcześniej podjęta terapia, tym lepsze efekty leczenia. W szkołach specjalnych młodzież z autyzmem ma szansę nauczyć się konkretnego zawodu i pracy w ogóle.
Zajęcia obejmują treningi umiejętności społecznych, usprawnianie samodzielności w czynnościach samoobsługowych, ćwiczenie umiejętności pracowniczych i planowania aktywności. Mimo starań, w Polsce pracuje zawodowo bardzo niewielka liczba osób autystycznych.
Niektórzy uczestniczą w warsztatach terapii zajęciowej. Większość chorych jednak mieszka w domach pomocy społecznej i z racji tego, że są pensjonariuszami najbardziej niedostosowanymi społecznie, bardzo rzadko angażuje się ich do jakichkolwiek zajęć.
Poziom funkcjonowania dorosłych z autyzmem jest różna. Osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym czy syndromem Aspergera mogą całkiem nieźle radzić sobie w życiu – mają pracę, zakładają rodziny.
W niektórych krajach dla dorosłych autystów tworzy się tzw. mieszkania chronione lub mieszkania grupowe, w których chorzy mogą liczyć na opiekę stałych opiekunów, ale jednocześnie nie odbiera im się prawa do samodzielności.
Niestety, osoby z głębokimi zaburzeniami autystycznymi, które często są sprzężone z innymi chorobami, jak padaczka czy alergie pokarmowe, nie są w stanie żyć samodzielnie nawet w DPS-ach.
Wielu dorosłych z autyzmem przebywa w domu, będąc pod opieką swoich najbliższych. Według terapeutów, rodzice są często zbyt opiekuńczy w stosunku do swoich chorych dorosłych dzieci, wyręczając je niemal we wszystkim i tym samym robiąc im jeszcze większą krzywdę.
3. Leczenie autyzmu u dorosłych
Autyzm jest nieuleczalny, ale intensywna i wcześnie wprowadzona terapia może wiele naprawić. Najlepsze wyniki daje terapia zajęciowa, która prowadzi do zmiany w funkcjonowaniu, lepszego kontaktowania się z innymi, radzenia sobie z czynnościami dnia codziennego.
Osoby z cięższymi rodzajami autyzmu, znajdujące się pod opieką psychiatry, mogą korzystać z farmakoterapii objawowej. Tylko lekarz może określić, jakie leki psychotropowe musi zażywać pacjent. Dla jednych będą to leki psychostymulujące do walki z zaburzeniami w koncentracji uwagi.
Innym pomogą inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i sertralina, które poprawiają nastrój, ułatwiają wysławianie się, redukują zachowania powtarzalne. Za pomocą propranololu można zmniejszyć liczbę wybuchów agresji.
Risperidon, klozapina, olanzapina mają zastosowanie w leczeniu zaburzeń psychotycznych, obsesyjnych i samookaleczeń. Z kolei buspiron bywa zalecany w przypadku nadmiernej aktywności i przy stereotypiach ruchowych. Niektórzy chorzy wymagają natomiast podania leków przeciwpadaczkowych i stabilizatorów nastroju.
Farmakoterapia umożliwia tylko leczenie objawowe. By poprawić funkcjonowanie autystów w społeczeństwie, konieczna jest psychoterapia. Gdzie mogą szukać dla siebie pomocy dorośli chorujący na autyzm? W oddziałach Krajowego Towarzystwa Autyzmu, w różnych stowarzyszeniach i fundacjach na rzecz osób z autyzmem, w poradniach wychowawczo-zawodowych, w środowiskowych domach samopomocy, w centrach edukacji i terapii itp.
Warto pamiętać, że spora grupa dorosłych z lekkimi zaburzeniami autystycznymi to często osoby wykształcone. Wśród nich zdarzają się nawet wybitni naukowcy i artyści o różnych talentach, którzy prezentują cechy charakterystyczne dla zespołu sawanta.
Mówiąc o autyzmie dorosłych, istotna jest też kwestia psychoedukacji społeczeństwa, które trzeba uwrażliwiać na problemy osób autystycznych i uczyć, czym jest autyzm. Większa świadomość społeczna na temat zaburzeń ze spektrum autyzmu ułatwia chorym przystosowanie się do niektórych wymogów i zasad życia wśród ludzi.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.