Nowotwory a depresja
Należy podkreślić, że obecność depresji, podobnie jak innych chorób psychicznych nie chroni niestety przed rozwojem chorób somatycznych. Wręcz przeciwnie, istnieją przekonujące dowody na to, że częstość depresji wśród somatycznie chorych jest większa, niż w grupie zdrowych. Sama depresja może również przyczynić się do rozwoju chorób somatycznych, a także zmieniać ich przebieg. Pośredniczy w tym nieprawidłowo funkcjonujący układ odpornościowy.
1. Przyczyny depresji
Wykazano, że w wielu chorobach, od zwykłych infekcji poczynając a na nowotworach kończąc, w organizmie dochodzi do zwiększonego wytwarzania substancji chemicznych zwanych cytokinami. Nadmiar tych substancji odpowiada za powstawanie i przeżywanie przez chorego tzw. zespołu chorobowego. Objawy depresji:
- brak radości życia,
- zmęczenie,
- zmniejszony apetyt,
- problemy z koncentracją uwagi,
- brak chęci do kontaktów z innymi,
- zaburzenia snu.
2. Przebieg choroby nowotworowej a depresja
Wielu badaczy sugeruje, że na przebieg choroby nowotworowej mogą wpływać następujące czynniki psychiczne:
- sposób widzenia rzeczywistości i interpretacji wydarzeń zwłaszcza pesymizm i bezradność,
- depresja, lęk oraz niezdolność do wyrażania tych uczuć,
- poczucie beznadziejności, postawa poddania się, rezygnacja i apatia.
Ponad 40% chorych na nowotwory cierpi równocześnie na depresję. Rozbieżności w wynikach podawanych przez wielu autorów, zamykają się w dość szerokim przedziale 2 – 45%, średnio jednak wynoszą ok. 20% i zależą od przyjętych kryteriów rozpoznawania depresji.
Kryzys rozpoznania i przebiegu choroby nowotworowej rozpoczyna także szereg reakcji emocjonalnych, których pozytywny finał ma stanowić adaptacja do zagrażającej sytuacji. Według Kübler – Ross większość chorych na nowotwór, przechodzi przez następujące fazy reakcji emocjonalnych:
- szok i niedowierzanie („to na pewno zła diagnoza”),
- złość i targowanie się z losem („dlaczego ja?”),
- fazę depresji, rozpaczy i lęku,
- okres przystosowania się i akceptacji.
Sytuację chorych na raka można określić jako złożoną, długotrwałą sytuacje stresową, która powoduje niepokój i lęk, a także zmusza do podsumowań oraz refleksji nad własnym życiem. Do czynników kształtujących emocje pacjentów chorych onkologicznie, a w konsekwencji mogących przyczynić się do powstania depresji, zalicza się:
- Szok związany z rozpoznaniem choroby przeżywanej jako śmiertelne zagrożenie. Wykazano, że samo określenie „rak” jest silnym bodźcem rodzącymlęk.
- Intensywne, długotrwałe, powtarzane leczenie chemiczne lub radioterapia („naświetlania”), zwykle z przykrymi objawami ubocznymi (łysienie, nudności, wymioty, osłabienie, gorączka, brak apetytu, zakażenia).
- Dwoiste uczucia wynikające z konieczności podjęcia leczenia dla ratowania życia, a jednocześnie z lęku przed działaniami ubocznymi leczenia.
- Niekiedy konieczność poniesienia kosztów finansowych lub pozyskania dodatkowych funduszy na kosztowne zabiegi nie finansowane w wystarczającej ilości z funduszy publicznych (np. przeszczepienie szpiku kostnego).
- Obserwacja innych pacjentów, ich cierpienia, śmierci.
- Niepewność wyników leczenia, lęk przed oczekiwanym własnym cierpieniem i śmiercią.
- Świadomość realnego zagrożenia, podsycana docierającymi informacjami o niepowodzeniu leczenia innych chorych.
- Zmiany w wyglądzie (wyłysienie, ubytek masy ciała).
- Konieczność pozostawania pod stałą kontrolą lekarską, nawet w przypadku powodzenia leczenia.
- W okresie po leczeniu lęk przed nawrotem choroby, problemami zawodowymi, ekonomicznymi, brakiem dostatecznego wsparcia i zrozumienia społecznego.
Na rozwój depresji w chorobach nowotworowych, istotny wpływ mają:
- sposób leczenia (wybór leków, warunki panujące w szpitalu),
- brak pomocy ze strony rodziny,
- brak wsparcia społecznego (przyjaciele, praca),
- cierpienie fizyczne wynikające z rozwoju choroby,
- niepewność i napięcie co do rozpoznania,
- przykre objawy uboczne leczenia,
- konieczność poddania się zabiegom chirurgicznym,
- przymus podejmowania w krótkim czasie decyzji dotyczących ważnych życiowych spraw,
- w przypadku hospitalizacji – odosobnienie od rodziny i przyjaciół,
- przebywanie w grupie pacjentów (obserwacja cierpienia i śmierci),
- sposób udzielania informacji przez lekarzy i pielęgniarki,
- niepewność związana z wynikiem leczenia, obawa przed cierpieniem, niepowodzeniem leczenia i śmiercią,
- zmiany w wyglądzie,
- utrata niezależności, konieczność podporządkowania się zaleceniom lekarzy,
- utrata podstawowych dążeń i celów życiowych,
- załamanie istotnych ról społecznych,
- niejasność przyszłych możliwości.
3. Sposoby radzenia sobie z chorobą nowotworową
Różnorodne sposoby adaptacji psychicznej do choroby nowotworowej w znacznej części odpowiadają ogólnym sposobom radzenia sobie ze stresem. Istotną rolę, zwłaszcza w pierwszym okresie choroby, przypisuje się zwykle mechanizmom zaprzeczania, a następnie złożonym i zmieniającym się procesom aktywnego zwalczania stresu i równocześnie, uwalnianiu się od sprawiających ból, przeżyć emocjonalnych.
Koncepcja adaptacji poznawczej Taylor, opracowana na podstawie badań pacjentów onkologicznych, podkreśla korzyści z trzech sposobów radzenia sobie z chorobą nowotworową:
- poszukiwanie znaczenia i zmiany oceny sensu własnego życia, postaw i celów życiowych w związku z aktualnymi doświadczeniami (np. odnajdywanie sensu cierpienia, traktowanie choroby jako źródła mądrości życiowej),
- próby opanowania sytuacji poprzez uzyskanie kontroli nad zdarzeniem i poczucie osobistego wpływu na nie (np. aktywny udział w leczeniu),
- wzmacnianie własnego „ja” poprzez pozytywna ocenę siebie, a często porównywanie się z ludźmi w jeszcze gorszym położeniu.
Depresja u chorych na raka może mieć różne nasilenie: od stosunkowo lekkich zaburzeń lękowo-depresyjnych po ciężkie depresje psychotyczne. Trudno dokładnie określić od czego zależy nasilenie dolegliwości. Wydaje się, że ważną rolę może odgrywać zarówno sytuacja psychospołeczna chorego, jak i rodzaj i przebieg choroby nowotworowej.
Należy pamiętać jednak, że pomimo pobytu w szpitalu i czasowego wyłączenia z aktywnego życia pacjenci onkologiczni pozostają nadal członkami rodzin, grup zawodowych i społecznych.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.