Terapia kognitywna – na czym polega i kiedy się ją stosuje?
Terapia kognitywna to jedno z podejść w psychoterapii i rodzaj terapii poznawczo-behawioralnej. Jest stosowana w przypadku wielu problemów związanych ze zdrowiem psychicznym. Opiera się na ewoluującej, dynamicznie tworzonej konceptualizacji problemu pacjenta. Co to znaczy? Na czym polega terapia i kiedy się ją stosuje?
1. Co to terapia kognitywna?
Terapia kognitywna, inaczej terapia poznawcza, jest formą psychoterapii (inaczej terapia psychologiczna). To forma leczenia trudności i zaburzeń psychicznych, której skuteczność została udowodniona naukowo. Obecnie można doliczyć się około czterystu różnych podejść i około dziesięciu szkół psychoterapii, takich jak nurt psychoanalityczny, psychodynamiczny, poznawczo-behawioralny, humanistyczno-egzystencjalny, integracyjny czy systemowy.
Kluczową rolę w rozwoju psychoterapii poznawczej odegrał psychiatra Aaron Beck i psycholog kliniczny Albert Ellis (terapia racjonalno-emotywna, behawioralna terapia racjonalno-emotywna), którzy opracowali terapie oparte na podobnych założeniach. Celem pracy z pacjentem miała być zmiana negatywnych i dysfunkcyjnych przekonań, założeń i przewidywań na bardziej pozytywne i adaptacyjne.
Terapia kognitywna koncentruje się na teraźniejszości, należy do podejść zorientowanych na rozwiązywanie problemów. Nurt skierowany jest do pacjentów w różnym wieku, od dzieci w wieku przedszkolnym do osób w wieku podeszłym. Przystosowany jest do pracy indywidualnej, grupowej, ale także do terapii małżeńskiej i rodzinnej.
2. Cele terapii kognitywnej
Nurty psychoterapeutyczne różnią się między sobą sposobem wyjaśniania powstawania zaburzeń i problemów psychologicznych, ale i sposobem pracy na sesjach.
Terapia poznawcza opiera się na założeniu, że sposób interpretowania wydarzeń i myślenia o różnych sytuacjach życiowych wpływa na stan emocjonalny i zachowanie. Oznacza to, że zaburzenia psychiczne to pochodne dysfunkcjonalnych struktur i procesów myślowych. Pojawiają się, gdy myśli i przekonania są zniekształcone, to jest gdy informacje są przetwarzane niezgodnie z tym, co naprawdę się dzieje.
Tym samym psychoterapia służy identyfikowaniu i modyfikacji dysfunkcyjnych założeń (ukształtowane w dzieciństwie przekonania, jacy jesteśmy) i myśli automatyczne (konsekwencja założeń).
Celem terapii jest zmiana sposobu postrzegania sytuacji. Jeśli zniekształcone lub nieprzystosowawcze myślenie wpływa na nastrój i zachowanie człowieka, to realistyczna ocena i zmiana myśli prowadzi do poprawy samopoczucia i zmiany sposobu postępowania.
3. Jak przebiega terapia kognitywna?
Sesje terapii poznawczej mają określoną strukturę. Zwykle na początku spotkania analizowane jest zadanie domowe i komentowana poprzednia wizyta. Następnie omawiane są kolejne punkty programu terapeutycznego, zostaje ustalone zadanie na następny tydzień.
W psychoterapii poznawczej stosowane są różne procedury terapeutyczne, podkreśla się znaczenie współpracy i czynnego uczestnictwa pacjenta w jej procesie. Korzysta się z wielu technik mających na celu zmianę wzorców myślenia, emocji i zachowań.
Najczęściej wykorzystywane strategie i techniki to:
- technika restrukturalizacji przekonań, takie jak dyskusja, przekonywanie, psychoedukacja,
- techniki uczenia się umiejętności niezbędnych do radzenia sobie w trudnych sytuacjach, to jest odgrywanie scenek, ćwiczenie w różnych kontekstach społecznych, psychodrama, naśladowanie zachowań modela,
- dialog sokratejski, który polega na zadawaniu pytań ogólnych i sondujących oraz formułowaniu podsumowujących twierdzeń,
- techniki uczenia się rozwiązywania problemów, to znaczy formułowanie celów i sposobów działania, uczenie umiejętności samoobserwacji, rozpoznawania konsekwencji własnego zachowania czy umiejętności poszukiwania zachowań alternatywnych.
Terapia kognitywna jest terapią krótkoterminową, obejmuje mniej więcej 14-16 sesji. Na początku spotkania odbywają się raz w tygodniu, potem zwykle co miesiąc, a nawet raz na pół roku.
4. Zastosowanie terapii kognitywnej
Początkowo terapię poznawczą wykorzystywano do leczenia depresji i zaburzeń lękowych. Obecnie wskazaniem jest również:
- depresja nawracająca,
- fobia społeczna,
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD),
- zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne,
- zaburzenia odżywiania,
- uzależnienia,
- choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD),
- zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD),
- zaburzenia osobowości,
- schizofrenia,
- przewlekły ból,
- hipochondria.
Badania dowodzą, że terapia poznawcza jest najbardziej skuteczną formą pomocy w zaburzeniach depresyjnych oraz depresji u pacjentów hospitalizowanych, zaburzeniach lękowych uogólnionych, zespole lęku napadowego, fobii społecznej, problemach z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, zaburzeniach odżywiania i problemach w związkach.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.