Zaburzenia lękowe - rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie
Lęk jest normalnym uczuciem, którego doświadcza każdy z nas. Wiele osób odczuwa strach w związku z problemami w pracy, egzaminami lub podejmowaniem ważnych decyzji. Zaburzenia lękowe to jednak coś zupełnie innego. Powodują one tak silne emocje, że dana osoba nie jest w stanie normalnie funkcjonować. Zaburzenia lękowe to poważna choroba psychiczna, której nie wolno lekceważyć. Podjęcie leczenia jest konieczne, by odzyskać kontrolę nad swoim życiem i radzić sobie z codziennymi obowiązkami. Jak rozpoznać zaburzenia lękowe i jak można pomóc w tej sytuacji?
1. Rodzaje zaburzeń lękowych
W obowiązującej Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 zaburzenia lękowe ujmuje się jako zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną oraz wyróżnia się ich kilka rodzajów:
- Zaburzenia lękowe w postaci fobii – należy do nich agorafobia, fobie społeczne oraz specyficzne postacie fobii.
- Inne zaburzenia lękowe – do tej grupy zalicza się zaburzenie lęku uogólnionego, lęk paniczny oraz zaburzenie depresyjne i lękowe mieszane.
- Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne czyli nerwica natręctw.
- Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne – ostra reakcja na stres (ASD), zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD) i zaburzenia adaptacyjne jak np. krótka reakcja depresyjna.
- Zaburzenia dysocjacyjne – do tej grupy należą między innymi amnezja dysocjacyjna, fuga dysocjacyjna i osłupienie dysocjacyjne (stupor).
- Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną – między innymi zaburzenie somatyzacyjne czy hipochondryczne.
- Inne zaburzenia nerwicowe – neurastenia i zespół depersonalizacji-derealizacji.
Zobacz także:
- Kobieta bez miesiączki jest "kobietą luksusową? Dr Tomasz Zając wyjaśnia
- Zastosują fale dźwiękowe w leczeniu raka. Pomoże tysiącom Polaków?
- Pierwsze objawy, to zmęczenie i osłabienie. Choroba pojawia się u młodych osób
2. Przyczyny zaburzeń lękowych
Każde z tych zaburzeń ma inne objawy i przebieg oraz konkretne przyczyny, które należy rozpatrywać dla każdego chorego oddzielnie, śledząc jego historię życia. Istnieje natomiast kilka koncepcji, które rozpatrują ogólne przyczyny zaburzeń lękowych.
Konkretna przyczyna zaburzeń lękowych jest nieznana, ale z całą pewnością na ich wystąpienie nie mają wpływu słaby charakter lub złe wychowanie. Kolejne badania sugerują, że wiele zaburzeń psychicznych jest spowodowanych kilkoma czynnikami, między innymi zmianami w mózgu i stresem. Podobnie jak cukrzyca, zaburzenia lękowe mogą być wywołane przez brak równowagi chemicznej w ciele człowieka.
Badania wykazały, że ostry lub długotrwały stres może zmienić równowagę substancji chemicznych odpowiedzialnych za kontrolowanie nastroju. Inne analizy dowiodły, że u osób dotkniętych zaburzeniami lękowymi występują zmiany w konkretnych strukturach mózgu, które kontrolują pamięć i nastrój. Przeprowadzone badania pomogły ustalić, że silny lęk może być dziedziczny, tak jak kolor włosów lub oczu. Również przeżyty szok lub trudne doświadczenie mogą wywołać zaburzenia lękowe u osób, które są podatne na problemy psychiczne.
W większości przypadków zaburzenia lękowe zaczynają się w dzieciństwie, podczas pokwitania lub tuż po nim. Na zaburzenia lękowe bardziej narażone są kobiety.
2.1. Jak mózg przetwarza informacje o zagrożeniu?
Warto wiedzieć jak od strony fizjologicznej wygląda u człowieka reakcja na stres. Według badań LeDoux z 2000r. wiadomo, że w mózgu istnieją dwie drogi przetwarzania informacji o zagrożeniu.
Po pierwsze droga szybka – niezwykle ważna w sytuacjach kiedy nie ma czasu na zastanowienie się nad sytuacją. W tym przypadku sygnał świadczący o spostrzeżeniu przez nas zagrażającej życiu sytuacji jest przesyłany z kory wzrokowej do części wzrokowej wzgórza i od razu do ciała migdałowatego, które uruchamia szybką reakcję (szybka decyzja o podjęciu walki z zagrożeniem lub ucieczce i towarzyszące temu reakcje fizjologiczne organizmu takie jak wzrost tętna i ciśnienia krwi czy szybkie bicie serca).
Drugą drogą jest wolne przetworzenie informacji o zagrożeniu. Tutaj informacja z kory wzrokowej także przesyłana jest do części wzrokowej wzgórza, a następnie zamiast od razu do ciała migdałowatego, wędruje najpierw do kory mózgowej oraz hipokampa. W ten sposób uzyskujemy przemyślaną reakcję na daną sytuację.
Skoro nasz mózg jest tak zaawansowaną maszyną, która odczucie strachu interpretuje uruchamiając aż dwie drogi przetwarzania informacji, jak to możliwe, że czasami pojawia się to nieadaptacyjne odczucie lęku?
Według badań, może to być związane z nadpobudliwością ciała migdałowatego, które u niektórych może wydzielać zwiększoną ilość peptydu zwanego cholecystokininą. Inne badania wskazują na związki między występowaniem zaburzeń lękowych, a zaburzeniami szlaków procesów biochemicznych zachodzących na szlakach neuroprzekaźnikowych w mózgu.
Wiadomo zatem, że zaburzenia lękowe są w dużej mierze spowodowane przez czynniki biologiczne. Jednak nie można stwierdzić, że są to ich jedyne przyczyny.
W koncepcjach behawiorystycznych wskazuje się, że różne reakcje człowieka są efektami uczenia się poprzez warunkowanie klasyczne (polegające na współwystępowaniu różnych sytuacji) oraz warunkowanie instrumentalne ( polegające na nagradzaniu i karaniu za pewne zachowania).
W przypadku warunkowania klasycznego jeżeli lęk wielokrotnie wystąpi np. w sytuacji kiedy spotykamy groźnego psa, który stoi pod drzewem, po pewnym czasie możemy zacząć bać się drzewa. Takie zjawisko nazywa się generalizacją i może wyjaśniać powstawanie np. fobii.
Jak już wiemy, zaburzenia lękowe polegają na występowaniu nieadekwatnego do sytuacji lęku w sytuacjach, które nie są rzeczywistym zagrożeniem. Jest również wiele rodzajów zaburzeń lękowych. Warto jednak znać charakterystyczne objawy fobii oraz zespołu stresu pourazowego, ponieważ są to zaburzenia często przedstawiane w kulturze, ale nie zawsze w prawidłowy sposób.
3. Zespół lęku uogólnionego
Lęk uogólniony może być objawem zaburzenia depresyjnego. Ujawnia się bez szczególnej przyczyny, z niewiadomych powodów. Atakuje w sytuacjach, które normalnie go nie wywołują. Chorzy na zaburzenia lękowe zaczynają odczuwać dziwne napięcie, niepokój.
Najczęściej wskazują, że dolegliwości lokalizują się w nadbrzuszu lub w klatce piersiowej. Chory zaczyna być nadpobudliwy, jego ruchy są bardziej gwałtowne, szybkie.
Osoby chorujące na zaburzenia lękowe boją się nie tego co się dzieje, ale tego co ma się stać za chwile. Cierpią na bezsenność. Kiedy już zapadną w sen, to jest on niespokojny i przerywany.
Zaburzenia lękowe powodują zaburzenia koncentracji. Pojawiają się myśli samobójcze. Jeśli lęk i pobudzenie są duże, wówczas istnieje duże prawdopodobieństwo, że dojdzie do próby samobójczej. Lęk jako tzw. maska depresji – chory nie odczuwa smutku i obniżonej aktywności. Najczęściej odczuwa napady lękowe i uogólniony lęk.
4. Lęk a depresja
Depresja może napędzać zaburzenia lękowe, a zaburzenia lękowe mogą prowadzić do depresji. Nerwicowe objawy somatyczne, napady paniki, długotrwały lęk mogą przerodzić się w apatię, zniechęcenie oraz prowadzić do pogorszenia nastroju. Depresja, która ujawnia się poprzez zaburzenia lękowe nazywana jest dystymią. Jej cecha charakterystyczna są wahania nastroju. Depresja jest przewlekła, ale niezbyt nasilona.
5. Zaburzenia lękowe w przebiegu fobii
Lęk, który występuje w fobiach, przejawia się dwojako: chory może doznawać ataków paniki przy zetknięciu z obiektem fobii lub może unikać sytuacji, w których istnieje jakiekolwiek prawdopodobieństwo zetknięcia z danym obiektem. To oznacza, że chory doznaje lęku w pewnych określonych sytuacjach lub przy zetknięciu z pewnymi przedmiotami, które obiektywnie nie są niebezpieczne.
Istnieje kilka rodzajów fobii:
- Agorafobia – zwykle mówi się, ze jest to lęk przed otwartą przestrzenią, ale nie jest to do końca prawda. W rzeczywistości, chory na agorafobię, raczej boi się sytuacji, w których ma do czynienia z tłumem ludzi i utrudnioną drogą ucieczki z danego miejsca, niż samej przestrzeni co wiąże się z tym, że w razie potrzeby, nikt nie udzieliłby mu pomocy. Oznacza to, że lęk głównie występuje w sytuacjach, gdzie obecny jest tłum ludzi, w miejscach publicznych, przy oddaleniu się od domu oraz podczas podróżowania samemu.
- Fobie społeczne – związane są najczęściej z lękiem przed oceną ze strony innych, zazwyczaj w niewielkich grupach ludzi, który powoduje unikanie sytuacji społecznych. Ten rodzaj fobii może mieć charakter ograniczony np. lęk przed jedzeniem w miejscach publicznych lub charakter rozlany czyli unikanie wszelkich sytuacji społecznych (poza przebywaniem w kręgu najbliższych). Zwykle charakterystyczna jest niska samoocena chorego i strach przed krytyką.
- Fobie specyficzne – są to fobie, które wiążą się ze specyficznymi sytuacjami (np. latanie samolotem), przedmiotami, zwierzętami. Zetknięcie z taką sytuacją wywołuje u chorego atak paniki.
Nazwa fobii - Obiekt wywołujący lęk:
- Akrofobia - Wysokość;
- Algofobia - Ból;
- Arachnofobia - Pająki;
- Hipsofobia - Głębokość;
- Monofobia - Samotność;
- Pirofobia - Ogień;
- Mysofobia - Zarazki, brud.
6. Zaburzenia lękowe a zespół stresu pourazowego
Przedstawiane często w filmach zaburzenie stresu pourazowego czyli PTSD (Posttraumatic Stress Disorder) rozpoznaje się gdy u osoby powstaje opóźniona ( w ciągu 6 miesięcy od wydarzenia) lub przedłużająca się reakcja na wydarzenia stresowe o wyjątkowo zagrażającym lub traumatycznym charakterze. Najczęściej przedstawia się to zaburzenie w odniesieniu do żołnierzy walczących na wojnie, jednak wydarzenia traumatyczne to nie tylko wojna.
Należą do nich również katastrofy naturalne takie jak powodzie, huragany i trzęsienia ziemi oraz katastrofy spowodowane przez człowieka (wypadki, pożary i skażenie środowiska), także zdarzenia związane z przemocą i agresją czyli wojny i działania polityczne (np. tortury) oraz agresja w postaci przemocy fizycznej, napadów czy gwałtów.
W przebiegu PTSD pojawiają się epizody ponownego przeżywania wydarzenia w natrętnych wspomnieniach lub snach, otępienie uczuciowe, odizolowanie od innych ludzi, niereagowanie na innych ludzi oraz brak umiejętności odczuwania przyjemności. Do tego charakterystyczne jest stałe pobudzenie, czuwanie i bezsenność. Często występują także myśli samobójcze, a czasami również napady paniki w sytuacjach nagłego przypomnienia traumatycznego wydarzenia.
7. Jak leczyć zaburzenia lękowe?
W ciągu ostatnich dwudziestu lat dokonał się znaczny postęp w dziedzinie zaburzeń lękowych. Leczenie jest uzależnione od rodzaju zaburzenia. Zwykle stosowane są leki łagodzące objawy lękowe. Są to antydepresanty oraz leki uspokajające, na przykład produkt firmy PAMPA − Nerwonal. Doustne krople Nerwonal są dostępne bez recepty, mogą stosować je osoby dorosłe oraz dzieci powyżej 12. roku życia. Lek należy rozpuścić w wodzie lub cukrze. Jednorazowa dawka to 30-40 kropli. Krople Nerwonal w łagodny sposób uspokajają i koją nerwy.
Osoby cierpiące na zaburzenia lękowe powinny skorzystać również z psychoterapii, która pomaga poradzić sobie z chorobą. Rozmowy ze specjalistą pomagają lepiej zrozumieć zaburzenia lękowe i uporać się z nimi.
Pacjenci mogą wziąć udział także w terapii poznawczo-behawioralnej. Za jej pomocą można rozpoznać i zmienić pewne wzorce zachowań, które przyczyniają się do stanów lękowych. Korzystne dla chorych mogą się okazać również zmiany w diecie i trybie życia, a także terapia relaksacyjna.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.