Uzależnienie od leków przeciwbólowych - ryzyko i skutki

Uzależnienie od leków to forma toksykomanii, którą określa się często jako lekomania albo lekozależność. Uzależnienie od leków wywołuje stan fizyczny lub psychiczny, który wynika z interakcji leku z żywym organizmem, prowadząc do zmian zachowania łącznie z uczuciem przymusu stałego lub okresowego zażywania leku.

Chory w miarę rozwoju uzależnienia musi przyjmować coraz większe dawki substancji, by otrzymać pożądany efekt lub aby uniknąć nieprzyjemnych doznań w związku z brakiem leku. W ten sposób wzrasta niebezpieczeństwo przedawkowania leków, wystąpienia skutków ubocznych, zatrucia, a nawet śmierci.

Lekomania najczęściej dotyczy leków przeciwbólowych, nasennych, dopingujących, euforyzujących i hormonalnych. Wyróżnia się dwa rodzaje uzależnienia od leków:

• nałóg – cięższa postać uzależnienia,
• przyzwyczajenie – lżejsza postać uzależnienia.

Substancja wywołująca zależność od leków wchodzi w łańcuchy przemian metabolicznych organizmu, dla których staje się w końcu niezbędna.

Badacze z Geisinger's Center for Health Research w Pensylwanii odkryli, dlaczego niektórzy ludzie wykazują większą tendencję do uzależnienia od opioidowych leków przeciwbólowych, do których zalicza się m.in. morfinę i kodeinę. Co powoduje wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia lekomanii u pacjentów? Wyodrębniono 4 czynniki ryzyka:

• wiek poniżej 65 lat,
• depresja i historia jej przebiegu,
• wcześniejsze nadużywanie narkotyków,
• stosowanie leków psychiatrycznych.

Dane wskazują także, że mutacje w chromosomie 15., powiązanym z uzależnieniem od alkoholu, kokainy i nikotyny, mogą mieć związek z uzależnieniem od opioidów. Wiedza na temat czynników zwiększających ryzyko wystąpienia lekomanii umożliwia lekarzom bezpieczniejszą terapię pacjentów.

Współczesne leki przeciwbólowe albo „udają” substancje, które zmniejszają ból, np. endorfiny, albo wpływają na wytwarzanie prostaglandyn – związków nasilających ból. Wyróżnia się dwie główne grupy leków przeciwbólowych:

• narkotyczne (opioidowe) leki przeciwbólowe – łączą się ze swoistymi dla siebie receptorami opioidowymi w mózgu i prawie natychmiast znoszą ból. Ich działanie jest bardzo silne, dlatego podaje się je wyłącznie w stanach ciężkich – w przypadku zaawansowanych chorób nowotworowych czy rozległych urazów. Przykładem opioidowego leku przeciwbólowego jest morfina, która nie tylko uspokaja pacjenta, ale też poprawia samopoczucie i niestety uzależnia;
• nienarkotyczne środki przeciwbólowe – należą do nich m.in. paracetamol (jako samodzielny preparat albo składnik popularnych leków na przeziębienia), naproksen, ibuprofen, ketoprofen, aspiryna i diklofenak, które mają dodatkowo właściwości przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Są to najczęściej nadużywane leki. Hamują one cyklooksygenazę – enzym niezbędny do produkcji nasilających ból prostaglandyn. Mają słabsze działanie niż opioidy i nie wywołują uzależnienia (tylko w sporadycznych przypadkach).

Nadmiernie i zbyt często przyjmowane dawki leków powodują przestrojenie czynności psychicznych i somatycznych organizmu. W wyniku nagłego odstawienia środka przeciwbólowego mogą pojawić się objawy abstynencyjne, które wywołują nieprzyjemne doznania i niejako zmuszają do ponownego zażycia leku. Najszybciej i najczęściej wytwarza się u lekomana uzależnienie psychiczne, które objawia się trudnościami w przezwyciężeniu chęci przyjmowania substancji działającej na psychikę.

Uzależnienie fizyczne (somatyczne) pojawia się rzadziej i później, a wiąże się ze zjawiskiem tolerancji – koniecznością przyjmowania coraz większej dawki, ponieważ poprzednio przyjmowana już nie działa ze względu na przyzwyczajenie się mózgu do stałej obecności substancji we krwi. Uzależnienie fizyczne powoduje zmiany pracy narządów wewnętrznych. Może doprowadzić do powstania wrzodów żołądka, upośledzenia funkcji wątroby lub nerek, a u astmatyków nasilać skurcz oskrzeli. Inne konsekwencje nadużywania leków przeciwbólowych to m.in.: zaburzenia ciśnienia krwi, czynności serca, oddychania i funkcji układu trawiennego.

Może zamiast przyjmować mnóstwo leków, proponowanych przez kolorowe reklamy i koncerny farmaceutyczne, poszukać źródła bólu? Przyjmując środki przeciwbólowe, jedynie „oszukujesz” siebie, znosząc wrażenie bólu, a przecież ból to sygnał dla organizmu, że „coś jest nie tak”. Leki przeciwbólowe eliminują objaw, a nie przyczynę choroby. Bezmyślne faszerowanie się środkami uśmierzającymi ból zamiast pomagać – szkodzi i stopniowo degraduje zdrowie człowieka.