Formaldehyd – czym jest, właściwości, występowanie i wpływ na zdrowie

Formaldehyd to inaczej aldehyd mrówkowy. Należy do grup aldehydów, czyli związków chemicznych o bardzo prostej budowie. Jego wzór sumaryczny to CH2O. Powstaje na skutek niepełnego spalania substancji, które zawierają węgiel. W warunkach przemysłowych uzyskuje się go poprzez utlenienie i uwodornienie metanolu. Zastosowanie aldehydu mrówkowego ze względu na właściwości chemiczne jest dość szerokie.

Formaldehyd stosowany jest do produkcji:

• płyt wiórowych, paździerzowych, pilśniowych,
• sklejek,
• płyt MDF,
• tekstyliów i niektórych ubrań,
• klejów budowlanych,
• mebli,
• kosmetyków,
• lakierów przemysłowych,
• pianek izolacyjnych,
• wosków samochodowych.

Formaldehyd jest także obecny w powietrzu, którym oddychamy na co dzień, dodatkowo znajduje się w składzie smogu.

Formaldehyd w kosmetykach

Zastosowanie formaldehydu w przemyśle kosmetycznym jest bardzo szerokie. Choć obecnie stosuje się go rzadziej, ze względu na jego szkodliwość, formaldehyd wciąż można znaleźć w produktach, takich jak:

• odżywki i lakiery do paznokci,
• tusze do rzęs,
• dezodoranty,
• mydła,
• odżywki i szampony do włosów.

Na etykietach można go znaleźć pod nazwą "formaldehyde" lub:

• Formalin,
• Methanal Methyl aldehyde,
• Methylene oxide, Morbicidacid,
• Oxymethylene.

Formalina a formaldehyd. Właściwości i zastosowanie formaliny

Formalina to nic innego jak nasycony (35-40%) roztwór wodny aldehydu mrówkowego (formaldehydu). To, co jest dla niej charakterystyczne, to drażniący zapach i smak. Formalina jest cieczą bezbarwną, silnie toksyczną, ale przy umiejętnym wykorzystywaniu daje wiele korzyści.

Formalina ma właściwości dezynfekujące i bakteriobójcze, dzięki którym znajduje zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu. Formalinę wykorzystuje się między innymi przy produkcji nawozów, smarów, klejów. Znajduje ona zastosowanie przy chemii gospodarczej, w ogrodnictwie, a nawet przemyśle paszowym. Z kolei formalina 10% ma szerokie zastosowanie w medycynie i weterynarii.

Formaldehyd jest groźny dla zdrowia głównie dlatego, że jego cząsteczki zbierają się w oskrzelach i podrażnia błony śluzowe dróg oddechowych.

Dodatkowo:

• sprzyja rozwojowi astmy,
• podrażnia spojówki, wywołuje łzawienie i pieczenie,
• wywołuje suchość w gardle oraz nasila kaszel,
• może działać rakotwórczo,
• działa niekorzystnie na układ nerwowy,
• wpływa negatywnie na płodność,
• podrażnia skórę,
• osłabia odporność organizmu.

Formaldehyd bardzo łatwo przenika do organizmu przez układ oddechowy. Znajduje się także w składzie powietrza, przez co zagrożenie jego nadmiernym wdychaniem jest bardzo duże.

Dopuszczalne stężenie formaldehydu

Przyjmuje się, że dopuszczalne stężenie formaldehydu w ubraniach i środkach czystości wynosi 50 µg na każdy metr sześcienny. Wówczas nie wykazuje on działania alergicznego.

Jeśli chodzi o kosmetyki, w lakierach do paznokci składnik ten może mieć maksymalnie 5% udziału w całym składzie, a w pozostałych produktach – nie więcej niż 0.1%.

Formaldehyd w dużych stężeniach działa toksycznie (w przypadku narażenia drogą oddechową, kontaktu ze skórą lub po spożyciu). Zatrucia formaldehydem mogą być bardzo niebezpieczne.

Wbrew pozorom, może dojść do nich w wielu miejscach, np. w miejscu pracy, ale też w pomieszczeniu mieszkalnym, w szkole, sklepie czy wszelkich innych miejscach, w których znajdują się źródła emisji tego związku.

Ostre zatrucie formaldehydem

Przy zatruciu wziewnym pojawiają się objawy, takie jak podrażnienie spojówek, silne łzawienie, kaszel, ból za mostkiem czy duszność. Jeśli jednak stężenie jest większe (przekraczające 60 mg/m3) może pojawić się skurcz oskrzeli, skurcz głośni, obrzęk krtani, a nawet obrzęk płuc i niewydolność oddechowa.

Zdarzają się także przypadki zatrucia przez układ pokarmowy. Może dojść do nich zarówno w wyniku celowego, jak i przypadkowego spożycia formaliny (nasycony roztwór wodny formaldehydu). W zatruciu drogą pokarmową pojawia się niemal natychmiastowy ostry ból brzucha, ale także biegunka, nudności i wymioty. Występuje silne pieczenie w gardle, możliwe jest ryzyko krwawień i perforacji. W ciężkich zatruciach pojawia się utrata przytomności oraz zapaść. Dawka śmiertelna formaliny wynosi 30-60 cm3.

W kontakcie ze skórą roztwór wodny formaldehydu wywołuje zaczerwienienie, ból oraz oparzenie chemiczne. Z kolei kontakt roztworu z oczami prowadzi do ostrego stanu zapalnego spojówek oraz niesie za sobą ryzyko uszkodzenia rogówki.

Przewlekłe zatrucie formaldehydem

Narażenie na małe stężenia formaldehydu w powietrzu może prowadzić do zatrucia przewlekłego. W takich przypadkach występować mogą zmiany skórne (alergiczne kontaktowe zapalenie skóry), przewlekłe nieżyty gardła i krtani.

U osób nadwrażliwych (astma oskrzelowa) narażenie na kontakt z formaldehydem może powodować także zapalenie oskrzeli. W rzadkich przypadkach pojawiać się może dychawica oskrzelowa na tle uczuleniowym.

Formaldehyd może wywoływać alergiczny wyprysk kontaktowy, wykwity skórne przypominające rumień wielopostaciowy. Reakcje alergiczne na formaldehyd mogą pojawić się zarówno bezpośrednio po kontakcie z alergenem, jak i w późniejszym czasie. Dlatego też warto unikać tej substancji.

Zwłaszcza osoby nadwrażliwe na aldehyd mrówkowy powinny wyeliminować formaldehyd. Uczulać mogą zarówno kosmetyki, które go zawierają, jak i dezodoranty, ubrania, czy inne przedmioty. Najlepszym rozwiązaniem jest uważne czytanie etykiet produktów i unikanie tych, które mogą mieć w składzie formaldehyd. Warto także wybierać naturalne ubrania z bawełny czy lnu.

Jeśli chodzi o formaldehyd, którego nie można tak łatwo uniknąć, czyli ten, który znajduje się w powietrzu czy materiałach budowlanych, pomocne mogą być oczyszczacze powietrza z filtrem węglowym. Filtry działają w oparciu o węgiel, który absorbuje toksyny i zatrzymuje je w środku, dzięki czemu powietrze staje się czystsze, a my bezpieczniejsi.

Formaldehyd jest często stosowany w przemyśle. Jego źródeł w mieszkaniach jest naprawdę wiele. Wykorzystuje się go przy produkcji tekstyliów, mebli z płyt wiórowych, wykładzin i dywanów, a nawet paneli podłogowych, czy płyt MDF. Formaldehyd jest więc stale obecny w naszych mieszkaniach, a jego całkowita neutralizacja jest niemożliwa. Jednak istnieje wiele sposobów, które pozwalają zredukować jego poziom.

Przede wszystkim warto pamiętać o tym, żeby regularnie wietrzyć pomieszczenia oraz zainwestować w domowy oczyszczacz powietrza. Pomocne w tym wypadku będą także rośliny, które mają dobry wpływ na jakość powietrza w mieszkaniu.

Rośliny doniczkowe oczyszczające powietrze, filtrują je z toksycznych związków, neutralizują szkodliwe substancje, nie tylko takiej jak formaldehyd, ale też np. benzen. Na rynku dostępne są także specjalne ceramiczne farby, których innowacyjna formuła oczyszcza powietrze z formaldehydu.

Warto także świadomie unikać produktów zawierających aldehyd mrówkowy. Wybierać tekstylia, meble i materiały, które nie zawierają formaldehydu oraz dokładnie czytać skład środków czystości, które wykorzystujemy do codziennego sprzątania.