Podłoże cukrzycy typu 1
Cukrzyca typu 1 zwykle pojawia się u dzieci lub młodych dorosłych i z tego powodu była kiedyś nazywana cukrzycą typu młodzieńczego. Dziesiątki lat badań naukowych pozwoliły lepiej poznać podłoże tej choroby, jednak jej przyczyny wciąż budzą pewne wątpliwości. W cukrzycy typu 1 organizm nie produkuje insuliny. Tylko 5-10% cukrzyków ma tę postać choroby. U podłoża cukrzycy typu 1 leżą przyczyny genetyczne oraz autoimmunologiczne, czyli wynikające z nieprawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.
1. Wydzielanie insuliny przyczyną cukrzycy
Do rozwoju cukrzycy typu 1 dochodzi pod wpływem pobudzenia układu odpornościowego, który atakuje i niszczy komórki trzustki, odpowiedzialne za produkcję insuliny. Komórki beta zgrupowane są w trzustce w tzw. wyspy Langerhansa, które rozmieszczone są równomiernie w całym narządzie.
Zadaniem komórek beta jest wytwarzanie insuliny, w odpowiedzi na wzrost poziomu cukru we krwi i jego obniżenie. Gdy dojdzie do zniszczenia ok. 90% komórek beta, zaczynają być zauważalne objawy cukrzycy. Spadek wytwarzania insuliny powoduje kumulowanie się glukozy we krwi. Bez właściwego leczenia, stan ten może zagrażać życiu.
Dokładny mechanizm zahamowania wydzielania insuliny przez komórki beta nie jest jasny, ale najlepiej poznane czynniki związane z rozwojem cukrzycy typu 1 to reakcje autoimmunologiczne i zależności genetyczne. Istnieją także przesłanki, że niektóre czynniki środowiskowe mogą stanowić przyczyny cukrzycy.
2. Geny przyczyną cukrzycy
Chociaż związek cukrzycy typu 1 z genami jest zauważalny, większość chorych nie ma w rodzinie krewnych z tą postacią cukrzycy. Szanse odziedziczenia cukrzycy typu 1 wynoszą tylko 10%, jeżeli występuje ona u krewnego pierwszego stopnia, czyli u rodziców i rodzeństwa. Nawet w przypadku bliźniąt jednojajowych, gdy jeden z nich choruje na cukrzycę, drugi ma zaledwie 36% ryzyka zachorowania. Dziedziczenie cukrzycy może mieć także pewien związek z płcią – dzieci mają większe ryzyko odziedziczenia choroby od ojca z cukrzycą typu 1, niż od matki z tą chorobą.
Odnaleziono co najmniej 18 lokacji genetycznych, oznaczonych IDDM1-IDDM18, które są związane z cukrzycą typu 1. Region IDDM1 zawiera tzw. geny HLA, kodujące białka głównego układu zgodności tkankowej. Geny w tym regionie mają wpływ na działanie układu odpornościowego. Postępy w genetyce prowadzą do identyfikowania nowych rejonów i zależności genetycznych związanych z cukrzycą typu 1.
Czynniki genetyczne nie wyjaśniają w pełni mechanizmu rozwoju cukrzycy. Na przestrzeni ostatnich 40 lat zaobserwowano znaczny wzrost występowania cukrzycy typu 1 w niektórych europejskich krajach, a w Stanach Zjednoczonych doszło do trzykrotnego zwiększenia zachorowalności.
3. Proces autoimmunologiczny przyczyną cukrzycy
Uważa się, że przy obecności określonych predyspozycji genetycznych i po zadziałaniu czynnika wyzwalającego dochodzi do wystąpienia tzw. reakcji autoimmunologicznej, czyli zaatakowania organizmu przez jego własny układ odpornościowy. W przypadku cukrzycy po kontakcie z wirusem, bakterią lub składnikiem pokarmu, rozwija się zapalenie wysp trzustkowych. W rezultacie we krwi pojawiają się różne przeciwciała, między innymi przeciwwyspowe i przeciwinsulinowe.
Problem z cukrzycą polega na tym, że zapalenie wysp trzustkowych zwykle towarzyszy innej infekcji i najczęściej przebiega bezobjawowo. Wspomniane powyżej przeciwciała pojawiają się we krwi na wiele miesięcy, a nawet lat przed pojawieniem się objawów cukrzycy. W międzyczasie dochodzi do stopniowego niszczenia komórek beta wysp trzustkowych.
Pierwszym etapem cukrzycy jest zanik wczesnej fazy wydzielania insuliny. Oznacza to stan, w którym insulina jest wydzielana w niedostatecznych ilościach po posiłku. W efekcie poziom cukru we krwi na czczo jest prawidłowy, ale np. dwie godziny po posiłku przekracza już dopuszczalne normy. Następnie rozwija się tzw. stan przedcukrzycowy, czyli krótkotrwałe upośledzenie tolerancji glukozy. W końcu dochodzi do jawnej cukrzycy, kiedy glikemia jest nieprawidłowa zarówno po posiłkach, jak i na czczo.
4. Wirusy przyczyną cukrzycy
Istnieją dowody, że niektóre wirusy mogą wyzwalać odpowiedź układu odpornościowego, którą można przyrównać do misji: znajdź trzustkę i zniszcz w niej komórki produkujące insulinę. Obecnie bada się wiele podejrzanych wirusów, ale najwięcej zainteresowania budzi wirus Coxackie. Wywołuje on głównie niegroźne infekcje w wieku dziecięcym, np. wysypkę. Większość dzieci zdrowieje po kilku dniach, jednak u niewielkiego odsetka chorych dochodzi do poważniejszych infekcji. Istnieją podejrzenia, że to właśnie wirus Coxackie może wyzwalać reakcję autoimmunologiczną skierowaną przeciwko komórkom beta, produkującym insulinę.
5. Czynniki środowiskowe przyczyną cukrzycy
Część badaczy zwraca swoją uwagę w stronę wpływu środowiska na rozwój cukrzycy typu 1. Wydaje się, że w połączeniu z odziedziczoną predyspozycją genetyczną, czynniki środowiskowe takie jak klimat czy dieta w dzieciństwie, mogą zwiększać ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1.
Jednym z czynników podejrzanych o sprzyjanie cukrzycy typu 1 jest zimna pogoda. Zachorowania na ten rodzaj cukrzycy częściej zdarzają się w zimie w porównaniu z latem i są bardziej rozpowszechnione w krajach o chłodniejszym klimacie.
Być może także nasza dieta w dzieciństwie nie pozostaje bez znaczenia. Dzieci, które były w okresie niemowlęcym karmione piersią oraz te, które później zaczęły spożywać stałe pokarmy, rzadziej zapadają na cukrzycę typu 1.
Nie można jednak mówić o bezpośrednim związku między wspomnianymi czynnikami środowiskowymi a rozwojem cukrzycy.
Chociaż dokładne czynniki sprawcze cukrzycy typu 1 nie zostały określone, na pewno nie jest ona wywołana spożywaniem pokarmów o dużej zawartości cukru.
6. Czynniki ryzyka cukrzycy
Cukrzyca typu 1 jest znacznie mniej rozpowszechniona niż cukrzyca typu 2. Niemniej występowanie cukrzycy typu 1 wśród dzieci i młodzieży stale zwiększa się na przestrzeni ostatnich dekad. Podczas gdy na cukrzycę typu 2 coraz częściej zapadają ludzie pochodzenia afroamerykańskiego i hiszpańskiego, najwięcej nowych przypadków cukrzycy typu 1 stwierdza się u młodych ludzi rasy kaukaskiej.
Do ujawnienia się cukrzycy typu 1 zwykle dochodzi w dzieciństwie lub w trzeciej dekadzie życia, w równym stopniu wśród płci męskiej i żeńskiej. Poniższe czynniki zostały zidentyfikowane jako zwiększające ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1:
- częste infekcje w dzieciństwie;
- cukrzyca typu 1 u rodzica, zwłaszcza ojca;
- starszy wiek matki;
- wystąpienie stanu przedrzucawkowego u matki podczas ciąży;
- występowanie innych chorób autoimmunologicznych, takich jak choroba Gravesa-Basedowa, choroba Hashimoto, choroba Addisona czy stwardnienie rozsiane.
Przyczyny cukrzycy typu 1 nie są jeszcze do końca znane, ale już teraz wiadomo, że w etiologii tej choroby istotną rolę odgrywają czynniki autoimmunologiczne oraz genetyczne.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.