Rodzaje depresji
Depresja duża, depresja lękowa, depresja poporodowa, depresja sezonowa, depresja maskowana – to tylko niektóre rodzaje depresji. Klasyfikacja zaburzeń depresyjnych jest trudna i niejednoznaczna. Trudność ta wynika przede wszystkim z bardzo różnych kryteriów, jakim podlegają próby podziału depresji na poszczególne rodzaje. Dotyczyć mogą one zarówno etiologii, jak okresu wystąpienia choroby, obrazu klinicznego, stopnia nasilenia objawów itd. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawić najbardziej popularne typy depresji, włącznie z tymi, które nie zostały szczegółowo uwzględnione w obowiązującej w Polsce Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10.
1. Przyczyny depresji
Istnieje wiele rodzajów depresji. Można wymienić depresję dużą, depresję poporodową, depresję reaktywną, sezonowe zaburzenia afektywne, depresję dwubiegunową itp. W zależności od tego, kto choruje na zaburzenia depresyjne, mówi się o depresji starczej, depresji osób dorosłych albo depresji dzieci i młodzieży. Depresja może pojawić się na skutek predyspozycji genetycznych, wahań w poziomie neuroprzekaźników albo z powodu traumatycznych zdarzeń, jak śmierć bliskiej osoby czy rozwód. Co warto wiedzieć o depresji?
Według klasyfikacji ICD-10 (International Classification of Diseases), która ujednolica podział jednostek chorobowych tak, aby na całym świecie istniał ten sam system ich opisu, epizody depresyjne podzielono w zależności od intensywności poszczególnych objawów. Wyróżniono w ten sposób depresje:
- łagodne (podstawowe objawy depresji o niewielkim nasileniu),
- umiarkowane (podstawowe objawy depresji o nasileniu średnim, zniechęcenie do życia, wyraźne obniżenie funkcjonowania społecznego i zawodowego),
- ciężkie bez objawów psychotycznych (dominują: przygnębienie, znaczne spowolnienie psychoruchowe, niekiedy lęk, częste myśli i tendencje samobójcze, niezdolność do funkcjonowania społecznego i zawodowego),
- ciężkie z objawami psychotycznymi (wszystkie powyższe oraz urojenia grzeszności, winy i kary, hipochondryczne, omamy słuchowe, zahamowanie ruchowe aż do osłupienia).
W uproszczeniu można powiedzieć, że depresja ma tyle rodzajów, ile jest jej możliwych przyczyn. Aby ułatwić zrozumienie mechanizmów indukujących wystąpienie depresji, wprowadzono następujący podział, w zależności od przyczyny zaburzenia:
- depresja endogenna i reaktywna (psychogenna),
- depresja pierwotna lub wtórna, czyli występująca w przebiegu innych schorzeń, także psychicznych (uzależnienia) lub jako wynik działania stosowanych leków (depresja jatrogenna) albo nieświadome narażanie na substancje psychoaktywne,
- depresja w przebiegu choroby jedno- lub dwubiegunowej.
Depresja endogenna ma swoje źródło w zaburzeniach przekaźnictwa w mózgu. Szczególną rolę przypisuje się takim substancjom, jak noradrenalina i serotonina, których niedobór powoduje obniżenia odpowiednio napędu i nastroju. Depresja reaktywna powstaje w odpowiedzi na doznanie silnego urazu psychicznego, który odmienia życie pacjenta i burzy dotychczasowy porządek jego świata.
Źródłem depresji mogą być także zaburzenia układowe lub przyjmowane przewlekle leki. Zarówno schorzenia wątroby, jak i problemy hormonalne mogą być przyczyną depresji. Na szczególną uwagę zasługuje choroba niedokrwienna serca. Problem niewydolności układu krążenia ciągle narasta. Depresja dotyka około 15-23% osób z niewydolnością serca. Podobna sytuacja występuje u pacjentów z chorobą wieńcową, zwłaszcza u tych, którzy przebyli zawał mięśnia sercowego.
Przyczyny depresji często są mieszane. Choroby somatyczne sprzyjają przygnębieniu, a depresja pogarsza rokowanie. Do mieszanego rodzaju można zaliczyć depresję sezonową oraz depresję poporodową, w których rolę odgrywają zarówno czynniki psychiczne, jak i zaburzenia hormonalne.
Depresja może także występować jako element choroby w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych, dawniej zwanych chorobą maniakalno-depresyjną, depresją maniakalną. Wtedy przygnębienie i apatia przeplatają się z okresami nienaturalnie intensywnej aktywności i euforii.
2. Depresja duża
Problematyka depresji jest wciąż intensywnie zgłębiana, pojawiają się nowe odkrycia, zmieniane jest także nazewnictwo poszczególnych zaburzeń, mimo iż w piśmiennictwie nadal funkcjonują przestarzałe pojęcia. To wszystko wpływa na fakt, że można wyodrębnić bardzo wiele rodzajów depresji. Na czele zaburzeń depresyjnych stoi depresja duża.
Dużą depresję określa się inaczej jako depresję endogenną, organiczną albo jednobiegunową. Jej podłożem są czynniki organiczne, np. zaburzone funkcjonowanie układu nerwowego. W przypadku tego rodzaju depresji z reguły konieczne jest leczenie farmakologiczne, które ma na celu przywrócenie prawidłowych parametrów w dystrybucji neuroprzekaźników, jak chociażby optymalnego poziomu serotoniny. Najbardziej efektywne leczenie obejmuje również psychoterapię.
W przebiegu choroby dominuje głęboki smutek, utrata poczucia sensu życia i zobojętnienie na kontakty społeczne. Osoby z dużą depresją z reguły nie są zdolne do pracy zawodowej, występuje u nich wyraźne spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia funkcji poznawczych (problemy z pamięcią, koncentracją) oraz bardzo często myśli i tendencje samobójcze. Chociaż etiologia nie została do końca poznana, pewne jest, że skłonność do tego rodzaju depresji jest dziedziczna. Szacuje się, że ryzyko zachorowania wynosi od 15% (jeśli jedno z rodziców było chore) do 50% (jeśli obydwoje rodziców chorowało).
3. Depresja maskowana
Depresja maskowana jest bardzo trudnym w diagnozie rodzajem zaburzenia afektywnego. Jej pojawieniu się nie towarzyszą typowe objawy depresji, takie jak smutek, przygnębienie czy spowolnienie psychoruchowe, przez co bardzo często przez długie lata pozostaje niewykryta. Objawy, które jej towarzyszą, to przede wszystkim dolegliwości somatyczne, takie jak: przewlekłe bóle (zwłaszcza głowy, brzucha, ale także innych narządów), zaburzenia snu, zaburzenia seksualne, zaburzenia cyklu miesiączkowego (w tym bolesne menstruacje), astma oskrzelowa, a także zaburzenia odżywiania.
Chorobie mogą towarzyszyć również objawy lękowe, takie jak napady paniki, napady duszności, objawy zespołu jelita drażliwego, nadciśnienie tętnicze itp. Depresja może przyjmować wiele masek, a więc różnym objawom mogą towarzyszyć inne, mogą one również przechodzić z jednych w drugie. Z reguły depresję maskowaną wykrywa się wtedy, gdy brak jest wyraźnych zmian organicznych, a objawy nasilają się pod wpływem różnych wydarzeń życiowych. Typowe dla depresji maskowanej jest ustępowanie objawów choroby pod wpływem przyjmowania leków przeciwdepresyjnych.
4. Depresja agitowana (lękowa)
W obrazie choroby dominującym objawem jest niepokój psychoruchowy, lęk wolnopłynący, a także napadowy. Osoba cierpiąca na ten rodzaj depresji jest drażliwa, bywa wybuchowa oraz agresywna zarówno wobec siebie, jak i otoczenia. Zachowania takie są wynikiem potrzeby rozładowania napięcia, które jest bardzo dokuczliwe i stale towarzyszy choremu. Dość dobrym określeniem tego stanu emocjonalnego jest stwierdzenie, że chory „nie może wysiedzieć w miejscu”. Ze względu na lękowy charakter zaburzenia ten rodzaj depresji obciążony jest wysokim ryzykiem samobójstwa.
5. Depresja poporodowa
Depresję poporodową często określa się jako tzw. baby blues, co nie do końca jest zgodne z prawdą. Oba zaburzenia łączą główne objawy, takie jak: smutek, zniechęcenie, osłabienie, wahania nastroju czy płaczliwość. Dolegliwości te dotyczą około 80% młodych matek, a większość z nich mija w ciągu kilku dni po porodzie (wspomniany „baby blues” właśnie). O depresji poporodowej może świadczyć przedłużanie się tego stanu do dwóch tygodni i dłużej, czemu może towarzyszyć nasilenie się wspomnianych dolegliwości.
Bezpośrednia przyczyna depresji poporodowej to zmiany hormonalne towarzyszące porodowi. Źródłem depresji jest m.in. poczucie odpowiedzialności związane z zatroszczeniem się o noworodka. Poza spadkiem nastroju kobieta ma wiele innych dolegliwości, z objawami somatycznymi włącznie – takimi jak spadek łaknienia, bóle głowy, brzucha. Chora nie przejawia zainteresowania dzieckiem, jest drażliwa, zmęczona, źle sypia lub w ogóle nie może zasnąć. Zaburzeniom tym towarzyszą poczucie winy oraz myśli, a nawet próby samobójcze. Kobieta może nie mieć siły wstać z łóżka lub odwrotnie – przejawiać niepokój psychoruchowy. Szacuje się, że depresja poporodowa dotyczy około 10-15% matek.
6. Depresja reaktywna
Depresja reaktywna pojawia się jako reakcja na trudne i stresujące, często traumatyczne doświadczenie. Są to np. gwałt, śmierć bliskiej osoby, szok wywołany obserwowaniem czyjegoś cierpienia, bycie porzuconym przez współmałżonka itp. Ten rodzaj depresji jest stosunkowo łatwy w diagnozie, znana jest jego przyczyna, a najlepszą formą pomocy jest w tym przypadku psychoterapia, niekiedy wspierana farmakologicznie.
7. Depresja sezonowa
Depresja sezonowa jest reakcją organizmu na niedobór światła i związany z tym spadek neuroprzekaźników. Pojawia się cyklicznie, a więc w okresach jesienno-zimowych, kiedy natężenie światła słonecznego jest wyraźnie ograniczone. Najczęściej dotyczy osób między 30. a 60. rokiem życia. Ten rodzaj depresji może samoistnie przeminąć wraz z nadejściem wiosny, co nie oznacza, że można go bagatelizować. Zaburzenia depresyjne o charakterze sezonowym warto leczyć, choćby poprzez farmakologiczne oraz psychoterapeutyczne złagodzenie ich objawów. Typowymi objawami depresji sezonowej są: spadek nastroju oraz energii, melancholia, drażliwość, nadmierna senność, zaburzenia snu, wzmożony apetyt na węglowodany, a niekiedy również przyrost masy ciała.
8. Dystymia
Dystymia określana bywa również jako depresja nerwicowa. Do jej typowych objawów należy stale utrzymujący się obniżony nastrój o łagodnym natężeniu. Chociaż dystymia jest znacznie łagodniejsza w przebiegu niż duża depresja, jej charakter jest bardziej przewlekły – aby zdiagnozować dystymię, taki stan musi utrzymywać się co najmniej 2 lata. Objawy dystymii można określić jako łagodniejsze objawy depresji. Należą do nich: smutek, obniżony nastrój, przygnębienie, spadek energii życiowej, trudności w koncentracji, zaburzenia snu, drażliwość, napięcie, wzrost lub spadek łaknienia.
Dystymia może wystąpić w każdym wieku, często obserwuje się ją u osób w okresie dojrzewania oraz wczesnej dorosłości. Niekiedy, zwłaszcza u osób starszych, jest następstwem choroby organicznej. Ze względu na swój łagodniejszy od typowego epizodu depresyjnego przebieg, dystymia bywa lekceważona przez otoczenie chorego. Niektórzy traktują ją jako cechę charakteru, zdarza się, że bywa odbierana jako marudzenie. W rzeczywistości jednak ten patologiczny stan umysłu bardzo utrudnia funkcjonowanie chorego, znacznie dezorganizując jego życie, ograniczając cele zawodowe, kontakty towarzyskie oraz obniżając jego jakość życia.
9. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe
Zaburzenie afektywne dwubiegunowe (CHAD, depresja dwubiegunowa, zaburzenie maniakalno-depresyjne, psychoza maniakalno-depresyjna) charakteryzuje się naprzemiennie występującymi po sobie epizodami depresji (silny spadek nastroju) i manii (podwyższony nastrój), przerywanymi okresami remisji. W okresach maniakalnych dominują takie objawy, jak: wyraźnie podwyższony nastrój, pobudzenie, wzrost samooceny, natłok myśli, ponadprzeciętne poczucie przyrostu energii, obniżona potrzeba snu, słowotok. Początek choroby może nastąpić w każdym wieku, zwykle pojawia się między 20. a 30. rokiem życia. Szacuje się też, że u sporej grupy pacjentów choroba ujawnia się już w dzieciństwie i okresie dorastania.
Początek choroby rozpoczyna się zazwyczaj epizodem manii, który rozwija się w ciągu kilku dni, a niekiedy nawet kilku-kilkunastu godzin. Choroba trwa przez całe życie. Ryzyko nawrotów szacuje się na około cztery poważne epizody choroby w ciągu pierwszych 10 lat od postawienia diagnozy. W tej grupie chorych występuje bardzo wysoki współczynnik prób samobójczych, z czego aż 20% kończy się śmiercią. Mimo iż etiologia nie została do końca poznana, stwierdza się wyraźne znaczenie czynników genetycznych w rozwoju choroby. Dziecko, którego rodzice chorują na CHAD, ma aż 75% prawdopodobieństwo zachorowania na tę chorobę. Leczenie depresji dwubiegunowej polega głównie na farmakoterapii, w której stosuje się leki przeciwdepresyjne, stabilizatory nastroju oraz neuroleptyki.
10. Osłupienie depresyjne i depresja poschizofreniczna
Osłupienie depresyjne to stan zahamowania psychoruchowego, które jest jedną z najcięższych form depresji. Osoba będąca w tym stanie nie podejmuje żadnej aktywności, nie odżywia się, nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem, pozostaje nieruchomo w jednej pozycji. Stan ten wymaga intensywnego leczenia szpitalnego. Natomiast depresja poschizofreniczna pojawia się jako reakcja na przebyty epizod schizofreniczny. W obrazie klinicznym dominują objawy depresyjne, schizofreniczne nadal występują, ale mają łagodniejszy charakter.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.