Senność - charakterystyka, przyczyny, diagnozowanie i leczenie
Nadmierna senność inaczej bywa określana jako hipersomnia. Wydaje się, że problemy ze snem, poczucie zmęczenia i senności to domena XXI wieku. Presja czasu, ciągły stres, brak czasu na relaks i odpoczynek sprzyjają nadmiernej senności. Nasza cywilizacja stanowi cywilizację ludzi niewyspanych, zmęczonych, zestresowanych i sfrustrowanych. Zakłada się, że problem nadmiernej senności dotyczy około 30% społeczeństwa. Pierwotna nadmierna senność została ujęta w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 jako odrębna jednostka nozologiczna: F51.1 – nieorganiczna hipersomnia i G47.1 – zaburzenia z nadmierną sennością.
- 1. Charakerystyka nadmiernej senności
- 2. Przyczyny senności
- 2.1. Jak walczyć z przemęczeniem
- 2.2. Nieodpowiednia higiena snu
- 2.3. Zaburzenia rytmu snu
- 2.4. Bezdech senny i chrapanie
- 2.5. Czy alkohol pomaga w zasypianiu?
- 2.6. Depresja i choroby psychiczne
- 2.7. Co to jest narkolepsja?
- 2.8. Anemia
- 2.9. Niedoczynność tarczycy i niewyspanie
- 2.10. Senność przy cukrzycy
- 2.11. Niedociśnienie tętnicze jako przyczyna senności
- 2.12. Uszkodzenia i choroby układu nerwowego
- 2.13. Senność przy infekcjach
- 2.14. Mononukleoza
- 2.15. Zespół Reye'a
- 2.16. Senność w ciąży
- 3. Diagnozowanie senności
- 4. Leczenie senności
1. Charakerystyka nadmiernej senności
Nadmierna senność manifestuje się w postaci poczucia senności, mimo przespanej nocy, przedłużania się snu lub występowania epizodów snu w ciągu dnia, w czasie przeznaczonym na aktywność i pracę. Ludzie nadmiernie senni wykazują trudności z porannym wstawaniem z łóżka, są mało wydajni w pracy, zdekoncentrowani, rozdrażnieni, nadpobudliwi, mają problemy z koncentracją i pamięcią, są rozkojarzeni i zapominalscy. Najczęściej marzą o drzemce w ciągu dnia, by zredukować poczucie zmęczenia i niewyspania. Warto zaznaczyć, że nadmierna senność w ciągu dnia jest nie tylko chorobą samą w sobie, ale może również świadczyć o wielu innych schorzeniach.
2. Przyczyny senności
Hipersomnia może być pierwotną, niezależną, samodzielnie występującą chorobą, ale często poczucie niewyspania i nadmierna senność w ciągu dnia towarzyszy innym poważnym dysfunkcjom zdrowotnym, np. innym zaburzeniom snu oraz chorobom psychicznym. Poczucie senności pojawia się w przebiegu takich chorób, jak między innymi: zespół bezdechu sennego, depresja, zespół abstynencyjny, choroby neurodegeneracyjne, zaburzenia hormonalne, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, udar mózgu, zespół Kleinego-Levina (żarłoczność + pobudzenie seksualne + nadmierna senność).
2.1. Jak walczyć z przemęczeniem
Przemęczenie jest najczęściej spotykaną przyczyną nadmiernej senności. Senność jest w pełni naturalną reakcją organizmu na długotrwałe zmęczenie i brak wystarczającej ilości zdrowego snu w dłuższej perspektywie czasowej.
Bardzo często jest też spotykany zespół egzogennego niedoboru snu, będący reakcją na zbyt małą ilość snu, a ustępujący w momencie, kiedy zapotrzebowanie na sen zostanie zaspokojone (za przykład może posłużyć porównanie dni roboczych i weekendów - w ciągu tygodnia występuje nadmierna senność, a w dni wolne "nadrabiane są zaległości" związane z brakiem odpowiedniej ilości snu).
W związku z powyższym, hipersomnia może świadczyć po prostu o zmęczeniu, kiedy człowiek ignoruje oznaki wyczerpania organizmu. Trzeba wówczas odespać nadgodziny w pracy i dać sobie prawo do relaksu.
2.2. Nieodpowiednia higiena snu
Również jedną z najpopularniejszych przyczyn występowania nadmiernej senności jest niezachowanie odpowiedniej higieny snu. Szczególnie odnosi się to do zachowań, które nie sprzyjają prawidłowemu spaniu. Na brak lub złą jakość snu mają wpływ między innymi:
- brak regularności w harmonogramie snu;
- wysiłek fizyczny późnym wieczorem;
- stosowanie przed snem napojów kofeinowych lub leków pobudzających;
- emocje (przykładowo związane z filmem oglądanym przed snem).
2.3. Zaburzenia rytmu snu
Zaburzenia rytmu snu powodujące wybudzenia, których możemy nie pamiętać, mogą przyczyniać się do nadmiernej senności w ciągu dnia. W tej sytuacji organizm wysyła sygnały, że potrzebuje dodatkowej regeneracji.
Senność spowodowana zaburzeniami rytmu snu może się pojawić także wskutek zażycia narkotyków lub leków, np. pochodnych barbituranów i benzodiazepin, leków przeciwpsychotycznych lub leków antydepresyjnych.
2.4. Bezdech senny i chrapanie
Głównym objawem obturacyjnego bezdechu sennego są powtarzające się epizody ograniczenia lub całkowitego zatrzymania przepływu powietrza przez układ oddechowy. Zazwyczaj zatrzymanie przepływu występuje na poziomie gardła przy wzmożonej pracy mięśni oddechowych.
Innymi objawami bezdechu sennego są głośne chrapanie, które przerywa nagła cisza, wybudzanie się ze snu występujące z uczuciem braku powietrza, podwyższonym tętnem i przyspieszonym oddechem, budzenie się w nocy z potrzebą oddawania moczu i nadmierna potliwość w nocy.
Dodatkowo w ciągu dnia występują bóle głowy, stałe zmęczenie, spierzchnięcie warg, nerwowość, drażliwość, zaburzenia erekcji u mężczyzn, trudności z koncentracją i senność, spowodowana niewystarczającą regeneracją organizmu w nocy.
Samo chrapanie bardzo często spowodowane jest otyłością. Duży wpływ na chrapanie ma też niedrożność nosa, bądź obecność polipów w nosie.
Leczenie bezdechu sennego prowadzi się w specjalnych ośrodkach medycyny snu i poradniach leczenia zaburzeń snu. W przypadku chrapania leczenie polega na usunięciu jego przyczyny, a zdarza się, że wystarczająca jest tylko zmiana pozycji w trakcie snu.
2.5. Czy alkohol pomaga w zasypianiu?
Może się wydawać, że alkohol pomaga w zasypaniu. Jest to jednak wynik toksycznego działania alkoholu na mózg, które nie sprzyja zdrowemu przebiegowi snu. Spożywanie zbyt dużej ilości alkoholu może powodować zaburzenia rytmu snu, które w konsekwencji przyczyniają się do nadmiernej senności w ciągu dnia.
2.6. Depresja i choroby psychiczne
Spadek energii, apatia, zmęczenie, senność i brak inicjatywy działania to zespół objawów składający się na zaburzenia depresyjne. Zaburzenia snu można zauważyć u około 80% osób cierpiących na ciężką depresję. Nadmierne pobudzenie i zbyt dużo przemyśleń u osób z depresją powoduje trudności z zasypianiem i częste przebudzenia w nocy, co z kolei prowadzi do nadmiernej senności w ciągu dnia.
U pacjentów chorych na depresję występuje też podwyższony poziom hormonów stresu, co przekłada się na słabą jakość snu. Ponadto senność może występować w przebiegu między innymi schizofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.
2.7. Co to jest narkolepsja?
Patologiczna senność to główny z symptomów narkolepsji. Pozostałe objawy narkolepsji to:
- katalepsja, objawiająca się odrętwieniem (części lub całego ciała);
- paraliż senny (ciało jest sparaliżowane przez kilka do kilkunastu sekund);
- halucynacje senne.
W przypadku narkolepsji, chory w ciągu dnia miewa napady silnej senności, które skutkują snem trwającym najkrócej kilka sekund, a dochodzącym nawet do kilkunastu minut. Warto też zaznaczyć, że osoby cierpiące na nadmierną senność spowodowaną narkolepsją, są w stanie zasnąć w czasie krótszym niż pięć minut, nawet w nietypowych sytuacjach.
2.8. Anemia
Nadmierna senność pojawia się w przebiegu anemii (niedokrwistości) z powodu zbyt niskiego poziomu hemoglobiny i erytrocytów oraz niedoboru żelaza we krwi.
Oprócz uczucia senności można zaobserwować objawy takie jak ogólne osłabienie, bóle głowy, bladość skóry, duszności w klatce piersiowej przy wysiłku, łamliwość włosów i paznokci, a także pojawiające się zajady w kącikach ust.
Anemia diagnozowana jest na podstawie wyników badań krwi, a leczenie najczęściej polega na zmianie diety lub przyjmowaniu żelaza w postaci tabletek.
2.9. Niedoczynność tarczycy i niewyspanie
Poczucie niewyspania towarzyszy też niedoczynności tarczycy. Tarczyca w tej sytuacji produkuje zbyt mało hormonów, co prowadzi do zaburzeń metabolicznych. Poza nadmierną sennością przy niedoczynności tarczycy występuje też przyrost masy ciała, łamliwość włosów, sucha skóra, uczucie zimna, zaparcia i zwolnienie akcji serca.
Chorobę diagnozuje się na podstawie wyników badań laboratoryjnych. Warto zaznaczyć, że na niedoczynność tarczycy chorują najczęściej kobiety, głównie po czterdziestym roku życia.
2.10. Senność przy cukrzycy
Uczucie nadmiernej senności towarzyszy też cukrzycy. Patologiczna senność stanowi wówczas wyraz zaburzonej gospodarki węglowodanowej. Ważne, że chorobę diagnozuje się przez wykonanie testu obciążenia glukozą. Nieleczona cukrzyca może powodować liczne powikłania związane z funkcjonowaniem między innymi oczu, serca i nerek.
2.11. Niedociśnienie tętnicze jako przyczyna senności
Nadmierną senność można zaobserwować u osób z niskim ciśnieniem tętniczym, kiedy ciśnienie skurczowe spada poniżej 100 mm Hg. Przyczyną niedociśnienia może być źle leczone nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowa praca układu nerwowego lub układu sercowo-naczyniowego, a także zaburzenia hormonalne.
Dodatkowo, czasami ludzie okresowo skarżą się na nadmierną senność w czasie znacznych wahań ciśnienia atmosferycznego, np. na początku wiosny albo późną jesienią.
2.12. Uszkodzenia i choroby układu nerwowego
Nadmierna senność może być również jednym z objawów uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Warto zaznaczyć, że hipersomnia może się pojawić nawet kilka dni po urazie głowy, dlatego w przypadku osób po wypadkach, ważne jest zwrócenie szczególnej uwagi na senność. W sytuacji, kiedy poza sennością pojawi się ból głowy, zaburzenia widzenia, zaburzenia świadomości i zachowania, nudności i wymioty, niezbędny jest pilny kontakt z lekarzem.
Podobne objawy występują w przypadku guzów mózgu i chorobach układu nerwowego. Inne schorzenia neurologiczne, w których przebiegu można zaobsewować nadmierną senność to między innymi:
- choroba Parkinsona;
- stwardnienie rozsiane;
- padaczka;
- ataksja móżdżkowa;
- dystonia;
- choroby nerwowo-mięśniowe.
2.13. Senność przy infekcjach
W przypadku infekcji, nadmierna senność jest zazwyczaj efektem osłabienia organizmu. Warto zaznaczyć, że senność może wystąpić zarówno przy infekcjach bakteryjnych, jak i wirusowych. Często dodatkowymi objawami są osłabienie, kaszel lub gorączka.
2.14. Mononukleoza
Nadmierna senność jest też wywołana przez mononukleozę zakaźną, która jest chorobą wirusową. Wirus Epsteina-Barra (EBV) wywołujący chorobę jest przenoszony przez ślinę, co sprawiło, że mononukleoza jest potocznie nazywana chorobą pocałunków. Szacuje się, że nosicielami wirusa jest około 80% osób powyżej czterdziestego roku życia, ale najczęściej zakażenie przebiega bezobjawowo lub pojawia się tylko senność.
Ostra mononukleoza (objawiająca się powiększeniem węzłów chłonnych, wysoką gorączką i bólem gardła) rozwija się bardzo rzadko. Mononukleoza może przybrać też formę przewlekłą, która objawia się jako zespół przewlekłego zmęczenia (występuje spadek aktywności, zmęczenie i trudności z koncentracją). Diagnozowanie opiera się na wynikach morfologii i przeciwciał.
2.15. Zespół Reye'a
Senność występuje też w przebiegu zespołu Reye'a. Jest to choroba atakująca głównie wątrobę i mózg, najczęściej występującą u dzieci przed szesnastym rokiem życia. Zespół Reye'a może wystąpić jako efekt stosowania niektórych leków, przykładowo aspiryny (kwasu acetylosalicylowego) w leczeniu infekcji.
2.16. Senność w ciąży
Nadmierna senność może świadczyć o ciąży. Przyszła mama z reguły potrzebuje więcej snu. Zwiększone zapotrzebowanie na sen w przypadku kobiet w ciąży jest powszechną reakcją organizmu na zachodzące zmiany hormonalne.
3. Diagnozowanie senności
Pierwszym krokiem w diagnozowaniu nadmiernej senności jest szczegółowy wywiad lekarski z pacjentem. Powinno się zwrócić uwagę na wszystkie zdarzenia mogące mieć związek z występowaniem objawów hipersomnii (przykładowo sytuacje związane z dużym stresem, zmiana pracy, zmiana stosowanych leków).
Przy stawianiu diagnozy pomocne są też różnego rodzaju testy i badania pozwalające na ocenę jakości i ilości snu, takie jak Skala Senności Epworth, Karolińska i Stanfordzka, Test Wielokrotnego Pomiaru Latencji Snu (MSLT), test utrzymania uwagi, Skale Jakości Snu i badania związane z bezdechem sennym i chrapaniem.
Pierwotną hipersomnię można diagnozować tylko wówczas, jeśli wykluczy się obecność chorób somatycznych, zaburzeń psychicznych, zażywanie substancji odurzających oraz inne zaburzenia snu w postaci dyssomnii (np. bezsenność, narkolepsję, zaburzenia rytmów okołodobowych, zaburzenia z nocną dysfunkcją oddechową) i paramosmnii (np. lęki senne, koszmary senne, bruksizm, upojenie przysenne, paraliż senny).
Objawy związane z nadmierną sennością muszą utrzymywać się ponad miesiąc. Pierwotną hipersomnię leczy się za pomocą leków psychostymulujących, np. metylofenidatem.
PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT
Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:
- Co powoduje moją nadmierną senność? - odpowiada lek. Agnieszka Jamroży
- Senność a brak zajęć w ciągu dnia - odpowiada mgr Katarzyna Garbacz
- Mam nerwicę. Czy senność i apatią się z nią łączą, czy to skutki czegoś innego? - odpowiada mgr Arleta Balcarek
4. Leczenie senności
Skuteczne leczenie nadmiernej senności musi rozpocząć się od postawienia odpowiedniej diagnozy. Leczenie opiera się na załagodzeniu lub usunięciu przyczyny senności, jednak niezależnie od powodu pojawienia się hipersomnii warto zachować odpowiednią higienę snu. Powinno się zadbać o to, żeby czas budzenia się i snu był jednakowy każdego dnia.
Pomocne przy poprawie ciągłości snu jest również ograniczenie czasu spędzanego w łóżku (w sytuacji, kiedy nie można zasnąć warto opuścić łóżko i wrócić do niego dopiero, gdy pojawi się senność), a także odpowiednie zaciemnienie i temperatura w pomieszczeniu. Komfort snu może poprawić umieszczenie poduszek pod talią lub między kolanami. W ciągu dnia należy unikać drzemek, nie dotyczy to jednak osób starszych, chorych na narkolepsję i pracujących w systemie zmianowym.
Skuteczna w leczeniu nadmiernej senności może być zmiana trybu życia. Warto rzucić palenie papierosów (dopływ tlenu do tkanek jest ograniczony, co jest przyczyną zmęczenia), ograniczyć kawę i napoje energetyzujące (nadmiar kofeiny może wywoływać wahania nastroju).
Pomocne będzie też unikanie sytuacji stresujących i wygospodarowanie czasu na relaks w ciągu dnia. Warto zadbać o odpowiednią wentylację i nasłonecznienie pomieszczeń oraz otaczać się jasnymi lub energetycznymi kolorami.
W walce z nadmierną sennością warto jest też pamiętać o tym, aby nie spać zbyt długo. Zimny prysznic o poranku lub kilkanaście minut lekkiej gimnastyki nie tylko poprawi krążenie, napięcie mięśni i wydzielanie hormonów, ale także pomoże uniknąć senności w ciągu dnia.
Ważne jest też odpowiednie odżywianie. W przypadku śniadania warto unikać cukrów prostych, gdyż zwiększają wydzielanie insuliny, która obniża stężenie glukozy we krwi. Obfite obiady i kolacje mogą zwiększać uczucie senności, dlatego ważne jest, aby po posiłku zrobić kilkunastominutowy spacer, który pozwoli odciążyć układ pokarmowy i szybciej spalić kalorie.
Dużą rolę odgrywa też odpowiednie nawodnienie organizmu (powinno się pić około 2-3 litrów płynów dziennie) oraz wartość odżywcza posiłków, które powinny zawierać odpowiednią ilość witamin i składników mineralnych.
Jak widać, wachlarz możliwości skontaminowania hipersomnii z innymi zaburzeniami jest ogromny. Warto więc w leczeniu skupiać się nie tylko na nadmiernej senności, ale na jej przyczynie. Niezależnie od niej, duże korzyści dla całego organizmu przyniesie zachowanie odpowiedniej higieny snu i prowadzenie możliwie zdrowego stylu życia. Często jest to jedyna metoda na pozbycie się łagodnych zaburzeń snu, jednak jeśli objawy przez dłuższy czas nie ustępują należy skonsultować się ze specjalistą.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.