Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Kamila Drozd

Aleksytymia - czym jest, przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Aleksytymia określana jest czasem jako analfabetyzm emocjonalny albo ślepota uczuciowa.
Aleksytymia określana jest czasem jako analfabetyzm emocjonalny albo ślepota uczuciowa. (Pexels)

Aleksytymia (łac. alexithymia), nazywana przez niektórych ślepotą uczuciową bądź analfabetyzmem emocjonalnym, to nieumiejętność rozumienia, wyrażania oraz identyfikowania swoich emocji oraz uczuć. Co warto wiedzieć o tym syndromie? Jak wygląda jego leczenie? Dlaczego aleksytymikom zarzuca się tak często brak emocji i brak uczuć?

spis treści

1. Co to jes aleksytymia?

Aleksytymia (łac. alexithymia) nie jest żadną jednostką chorobową, co raczej syndromem, polegającym na nieumiejętności rozumienia, identyfikowania i nazywania własnych stanów emocjonalnych oraz wyrażania uczuć. Pojęcie „aleksytymia” wprowadził do słownika medycznego Peter Sifneos w 1973 roku.

Aleksytymię określa się czasem jako analfabetyzm emocjonalny albo ślepotę uczuciową. Aleksytymicy nie potrafią rozładować negatywnych emocji, niepokoju, lęku i napięcia ani nazywać doświadczanych uczuć. Mylą pobudzenie emocjonalne z pobudzeniem fizjologicznym, koncentrując się na somatycznych objawach emocji, jak drżenie, czerwienienie się czy kołatanie serca i przypisując je symptomom różnych chorób cielesnych.

Zobacz film

Według definicji emocja jest stanem znacznego poruszenia umysłu. U większości osób emocje pojawiają się w sposób nagły i są ściśle związane z pobudzeniem somatycznym. Niektóre emocje charakteryzują się dużą intensywnością, ale są przejściowe. Główną rolą emocji jest rozładowanie napięcia, które wytwarza nasz mózg.

A jaka jest definicja uczucia? Uczuciem określa się stan psychiczny odzwierciedlający stosunek do wydarzeń, innych osób, otoczenia lub do samego siebie.

2. Kontrowersje definicyjne wokół aleksytymii

Aleksytymia to pojęcie coraz bardziej popularne, ale niestety często nadużywane i stosowane w nieprawidłowym znaczeniu. Aleksytymię określa się czasem jako styl emocjonalny XXI wieku, chłodny styl uczuciowy właściwy mężczyznom, pełen dystansu i nieokazywania własnych emocji. Nie są to jednak rzetelne definicje.

W dosłownym rozumieniu aleksytymia to brak słów dla emocji. Aleksytymię uznaje się za rodzaj zaburzenia emocjonalnego, które polega na niezdolności do rozpoznawania i nazywania własnych stanów emocjonalnych, rozumienia swoich uczuć i komunikowania ich innym. Aleksytymicy nie mają wglądu w swój świat uczuciowy, dlatego nie potrafią wprowadzić do niego innych osób.

3. Przyczyny aleksytymii

Skąd bierze się aleksytymia? Wśród przyczyn powstawania aleksytymii wymienia się nie tylko uszkodzenia mózgu, ale też styl wychowawczy. Jak powszechnie wiadomo, niektóre doświadczenia z dzieciństwa mogą w negatywny sposób odbić się na naszym dorosłym życiu.

Aleksytymicy to często dzieci z domów skrajnie zimnych, surowych albo maluchy rozpieszczone, którym odebrano możliwość przejścia treningu emocjonalnego, nie nauczono ich pragnąć ani tolerować negatywnych emocji, bo ciągle dbano o ich potrzeby, zaspokajano zachcianki, chroniono przed przykrościami.

Do aleksytymii mogą przyczyniać się też czynniki społeczne – kult racjonalności, presja na lekceważenie i ukrywanie uczuć. Nie bez znaczenia są też stereotypy płciowe, np. „chłopaki nie płaczą”, „kobiety są bardziej wrażliwe emocjonalnie”.

Aleksytymia dotyczy w większości przypadków mężczyzn niż kobiet. Niektórzy łączą ten fakt z procesem socjalizacji – mężczyźni mają być racjonalni, zdystansowani, dążyć do wysokiego statusu społecznego, a kobiety dbać o relacje międzyludzkie, więzi rodzinne i wychowywać potomstwo.

Taki trening społeczny i podział obowiązków był od wieków wspierany przez ewolucję, co znajduje odzwierciedlenie w budowie mózgu mężczyzn i kobiet. Męski mózg jest silniej zlateralizowany, tzn. dominuje bardziej „racjonalna” lewa półkula, natomiast w przypadku mózgu kobiety obie półkule bardziej ze sobą współpracują ze względu na większą ilość połączeń między nimi, co przekłada się też na większy poziom inteligencji emocjonalnej wielu kobiet. Kobieta bowiem harmonijnie łączy „emocjonalną i intuicyjną” prawą półkulę z „logiczną i werbalną” półkulą lewą.

Aleksytymia wtórna może z kolei pojawić się u osób, które borykają się z:

  • anoreksją,
  • bulimią,
  • depresją (jak pokazują statystyki niemal czterdzieści procent pacjentów dotkniętych zaburzeniami depresyjnymi objawia chłód emocjonalny czy chłód uczuciowy typowy dla aleksytymii).

Aleksytymia w związku może być również problemem pacjentów zmagających się z:

Jak widać, istnieje wiele różnych ujęć teoretycznych co do rozwoju aleksytymii. Aleksytymia to poważny syndrom zaburzeń w orientacji w zakresie własnych emocji, który skutkuje poważnymi konsekwencjami w życiu społecznym i osobistym.

Nie da się żyć bez emocji ani odstawić ich na bok. Emocje są potrzebne, chociażby po to, by wiedzieć, jakie ma się preferencje, co się lubi, a czego nie. Emocje umożliwiają dokonywanie wyborów i zaoszczędzają czas podczas podejmowania decyzji. Nie da się przecież być bezustannie skrajnie racjonalnym i kalkulować wszystko „na zimno”.

4. Aleksytymia – objawy

Jak objawia się aleksytymia?

  • Aleksytymik nie uświadamia sobie swoich emocji i ich nie rozumie.
  • Aleksytymik doświadcza emocji, ale nie ma z nimi kontaktu poznawczego,
  • Aleksytymik nie wie, co to są emocje i nie rozpoznaje natury własnego pobudzenia.
  • Aleksytymik utożsamia pobudzenie emocjonalne z pobudzeniem fizjologicznym.
  • Aleksytymik lokuje przyczyny pobudzenia na zewnątrz, np. dreszcze wywołane podnieceniem zinterpretuje jako skutek zimna w pokoju.
  • Aleksytymik skupia się głównie na somatycznych objawach pobudzenia, np. blednięciu, czerwienieniu się, uczuciu gorąca itp., składając je na karby jakichś dolegliwości chorobowych.
  • Aleksytymik nie umie nazwać swoich uczuć słowami.
  • Aleksytymik prezentuje ubogie słownictwo w zakresie określania emocji.
  • Aleksytymik ma ubogie życie wyobrażeniowe.
  • Aleksytymik wykazuje wysokie natężenie emocji negatywnych, przy jednoczesnym niskim nasileniu uczuć pozytywnych.

Aleksytymię można stopniować, tzn. ludzie różnią się między sobą zakresem świadomości własnych stanów uczuciowych, np. ktoś jest w stanie wychwycić subtelne różnice między strachem, lękiem, zdenerwowaniem i napięciem, a inna osoba nie będzie potrafiła tego dokonać. Nie wiadomo jednak, jak mała świadomość emocji świadczy już o aleksytymii.

Przy jak słabym rozpoznawaniu uczuć można mówić o aleksytymii? Niektórzy twierdzą, że aleksytymia to nic innego, jak skrajnie niski poziom inteligencji emocjonalnej. Nie jest to jednak do końca słuszne myślenie, bowiem inteligencja emocjonalna to szerokie pojęcie, na które składa się wiele różnych komponentów, nie tylko nazywanie emocji.

Można bowiem nie być aleksytymikiem, ale nie być też inteligentnym emocjonalnie, gdyż np. nie potrafi się wczuwać empatycznie w stany innych osób albo nie umie kontrolować „złych emocji”. W wielu przypadkach aleksytymik poddawany jest ciągłej krytyce otoczenia. Nazywany jest „człowiekiem bez uczuć”,

Czym zatem jest aleksytymia – chorobą, cechą charakteru czy niedorozwojem emocjonalnym? Specjaliści mówią, że aleksytymia to syndrom braku kontaktu z własnymi emocjami, który przejawia się w czterech sferach:

  1. niezdolności do nazywania uczuć (aleksytymik to nie osoba która nie ma uczuć czy człowiek bez emocji, ale ktoś kto nie potrafi nazywać swoich uczuć),
  2. niezdolności do odróżniania pobudzenia fizjologicznego od emocji;
  3. ubóstwie życia wyobrażeniowego – aleksytymik boi się, że emocje wymkną się spod kontroli, dlatego nie marzy, nie fantazjuje, nie wyobraża sobie;
  4. operacyjnym stylu myślenia – aleksytymik zagłębia się w szczegóły, jest skrajnie rzeczowy i hiperracjonalny.

5. Skutki aleksytymii

Na aleksytymię nie da się zachorować, tak jak np. na depresję. Jeśli od małego jest się uczonym języka emocji, nie da się go zapomnieć. Aleksytymikiem się jest albo się nie jest. Aleksytymia może być jednak konsekwencją uszkodzeń mózgu, np. guza mózgu.

Przecięcie dróg neuronalnych, łączących ciało migdałowate – strukturę odpowiedzialną za doznawanie emocji – z ośrodkami racjonalnego myślenia w korze mózgowej, skutkują tym, że człowiek będzie doświadczał różnych uczuć, ale nie będzie umiał ich nazwać. Zostanie zaburzony kontakt poznawczy z własnymi emocjami. Jakie skutki niesie ze sobą aleksytymia?

  • Aleksytymik wykazuje poważne problemy w funkcjonowaniu społecznym, np. nie potrafi dogadać się z współpracownikami w pracy albo z partnerem życiowym.
  • Aleksytymik nie rozumie swoich i cudzych emocji
  • Aleksytymik nie potrafi być empatyczny i interpretować reakcji osób z otoczenia, dlatego bliscy z jego otoczenia często zastanawiają się czy aleksytymik potrafi kochać lub współczuć
  • Aleksytymik nie umie nawiązywać więzi międzyludzkich i ich podtrzymywać, stąd jego zahamowanie emocjonalne
  • Aleksytymik winą za negatywne emocje obarcza otoczenie, gdyż uważa, że to, co na zewnątrz, sprawia, że czuje się tak, jak się czuje.
  • Aleksytymikowi trudno wytrzymać z samym sobą.
  • Aleksytymik często cierpi na zaburzenia psychosomatyczne i wpada w różne nałogi (alkoholizm, narkotyki itp.) – w ten sposób rozładowuje napięcie emocjonalne, z którego nie zdaje sobie sprawy albo które spycha poza świadomość.
  • Aleksytymik demonstruje wyuczone schematy reakcji emocjonalnych (np. uśmiecha się), ale wykazuje ograniczoną świadomość związku mowy ciała ze sferą emocjonalną.
  • Aleksytymik może sprawiać wrażenie rzeczowego, opanowanego, racjonalnego człowieka z twarzą pokerzysty i algorytmicznym sposobem myślenia.
  • Aleksytymik nie wyobraża sobie szczególnie zdarzeń pozytywnych – jego świat jest smutny, szary i ponury, dlatego wykazuje skłonność do nastrojów depresyjnych.
  • Aleksytymik źle funkcjonuje w zawodach wymagających kontaktu z ludźmi, jak psycholog, aktor, dziennikarz czy nauczyciel.

6. Aleksytymia – leczenie

Osoba borykająca się z aleksytymią ma problemy z identyfikowaniem oraz nazywaniem emocji. Dodatkowo, ma trudności w odróżnieniu pobudzenia emocjonalnego z pobudzeniem fizjologicznym. Swoją uwagę skupia na somatycznych objawach emocji takich jak uczucie gorąca, bladość skóry czy drżenie ciała.

Aleksytymii nie kwalifikuje się jako schorzenia psychicznego, ale u pacjentów dotkniętych tym problemem może stanowić ona czynnik predysponujący do rozwoju niektórych chorób somatycznych oraz zaburzeń psychicznych. W niektórych przypadkach aleksytymia stanowi także czynnik podtrzymujący zaburzenia lub choroby.

Najczęściej wykorzystywaną formą leczenia aleksytymii jest psychoterapia rozwojowa. Podczas spotkań z wykwalifikowanym psychoterapeutą pacjent uczy się odnajdować, nazywać oraz wyrażać towarzyszące mu emocje oraz pragnienia.

7. Jak rozpoznać aleksytymię?

Aleksytymia nie jest chorobą, ani zaburzeniem psychicznym, co za tym idzie, nie jest uwzględniona w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 oraz klasyfikacji DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Prawidłowe zdiagnozowanie aleksytymii jest możliwe dzięki konkretnym narzędziom z zakresu psychologii klinicznej. Specjaliści wykorzystują zwykle:

  • metody samooceny np. MMPI Alexithymia Scale, Bermond-Vorst Alexithymia Questionnaire, Toronto-Alexithymia Scale, Amsterdam Alex Scale, Schalling-Sifneos Personality Scale,
  • metody umożliwiające ocenę kliniczną np. Beth-Israel Psychosomatic Questionnaire, Observer Alexithymia Scale, Toronto Structured Interview for Alexithymia.
  • metody, które łączą samoocenę z oceną kliniczną np. The California Q-set Alexithymia Prototype, Karolinska Psychodynamic Profile.

Aleksytymia – test online

Czy wypełniony w Internecie test może poświadczyć, że zmagamy się aleksytymią? Niestety nie. Metody umożliwiające rozpoznanie aleksytymii dostępne są wyłącznie w gabinetach wykwalifikowanych psychoterapeutów i psychiatrów.

Jeśli podejrzewasz, że problem ten dotyczy również Ciebie, koniecznie umów się na wizytę do specjalisty. Internetowy test aleksytymii, podobnie jak inne psychotesty, cieszące się duża popularnością są mało precyzyjne. Testy przeprowadzane w gabinecie psychoterapeutów i psychiatrów to jedyne narzędzia, które umożliwiają postawienie prawidłowej diagnozy.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze