Zaburzenia psychosomatyczne – co to, objawy, przyczyny, jak leczyć?
Zaburzenia psychosomatyczne dotyczą przede wszystkim kobiet, a cechami, które sprzyjają podatności na nie są m.in. perfekcjonizm, wrażliwość i wysoki iloraz inteligencji. Na ich powstawanie wpływa również typ osobowości, środowisko rodzinne czy stres. Jak objawiają się zaburzenia psychosomatyczne? Jakie są przykłady chorób psychosomatycznych?
- 1. Czym są zaburzenia psychosomatyczne?
- 1.1. Zaburzenia psychosomatyczne a zaburzenia nerwicowe
- 2. Rodzaje zaburzeń psychosomatycznych
- 3. Objawy zaburzeń psychosomatycznych
- 4. Przyczyny zaburzeń psychosomatycznych
- 5. Jak diagnozuje się zaburzenia psychosomatyczne?
- 6. Leczenie zaburzeń psychosomatycznych
- 7. Jakie konsekwencje mogą wynikać z nieleczonej psychosomatycznej choroby?
- 8. Jakie kroki podejmuje się w celu zapobiegania zaburzeniom psychosomatycznym?
1. Czym są zaburzenia psychosomatyczne?
Zaburzenia psychosomatyczne to grupa zaburzeń, w których powstawaniu i przebiegu główną rolę odgrywają czynniki psychiczne. W zaburzeniach tego rodzaju pojawiają się objawy somatyczne, czyli dolegliwości fizyczne takie, jak ból czy zmęczenie.
Zaburzenia somatyczne można odczytać jako sygnał, jaki organizm daje pacjentowi. Jeśli pewne trudności emocjonalne nie mają dostępu do świadomości chorego, wówczas odzywa się jego ciało. To znak, że jakiś fragment nie funkcjonuje tak, jak powinien, a gdzieś w życiu emocjonalnym człowieka coś należy usprawnić lub zmienić.
Zaburzenia psychosomatyczne mogą dotyczyć wielu układów. Wśród chorób, które mają podłoże psychosomatyczne, wymienia się przede wszystkim:
- zaburzenia układu krążenia (np. nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa), układu pokarmowego (np. choroba wrzodowa, zespół jelita nadwrażliwego), układu oddechowego (np. astma oskrzelowa),
- niektóre rodzaje otyłości,
- zaburzenia snu,
- migreny,
- cukrzycę,
- zaburzenia odżywiania,
- zaburzenia wegetatywne,
- alergie,
- atopowe zapalenie skóry, pokrzywkę i inne.
Co istotne, określenie choroba psychosomatyczna nie ma sztywnych ram. Niekiedy znaczenie tego pojęcia się znacznie zawęża, a innym razem za choroby psychosomatyczne uważa się ogół zaburzeń, których podłożem są czynniki emocjonalne. W przypadku niektórych zaburzeń czynnik o podłożu psychicznym jest bezpośrednią przyczyną powstawania problemu, w innych – jest tylko składową kilku różnych czynników.
Psychosomatyka – co to jest?
Psychosomatyka to termin, który został użyty po raz pierwszy w 1818 roku przez J. Ch. Heinroth. Jest to dziedzina, łącząca medycynę i psychologię.
Wywodzi się z dwóch słów – psyche (psychika) i soma (ciało). Określa całościowe, a więc holistyczne traktowanie organizmu człowieka.
1.1. Zaburzenia psychosomatyczne a zaburzenia nerwicowe
Zasadniczą różnicą pomiędzy zaburzeniami nerwicowymi (nerwica) a objawami psychosomatycznymi (zaburzenia psychosomatyczne) jest to, że w pierwszym przypadku związek objawów z ich pierwotną przyczyną jest zauważalny. O ile więc w nerwicy zależność ta jest wyraźna, o tyle w przypadku zaburzeń psychosomatycznych związek ten nie jest aż tak bardzo jasny.
W przypadku zaburzeń lękowych (nerwicy) komponent emocjonalny jest wyraźną przyczyną objawów somatycznych. Osoba, która bardzo denerwuje się przed ważnym dla niej egzaminem, może odczuwać ból żołądka, przyspieszoną pracę serca, pocenie się dłoni. Jeżeli odczuwa ona nieprzyjemne dolegliwości somatyczne, takie jak na przykład wspomniany ból żołądka, przed każdym stresującym wydarzeniem, to można podejrzewać, że mamy do czynienia z nerwicą wegetatywną.
Silny stres powoduje wiele reakcji organizmu (somatyczne objawy stresu), które prowadzą do różnego rodzaju bólów czy skurczów. Pacjent zgłaszający się do lekarza pierwszego kontaktu z silnymi bólami żołądka, które towarzyszą mu zawsze przed stresującym wydarzeniem, wskazuje bezpośrednią przyczynę wystąpienia problemu. Ten związek jest oczywisty: stres powoduje objaw somatyczny.
W przypadku zaburzeń psychosomatycznych mamy do czynienia z nieco inną sytuacją. Pacjent, który odczuwa uporczywe bóle żołądka, nie widzi ich związku z występowaniem sytuacji stresowej. Ból pojawia się niespodziewanie lub jest przewlekły, bez względu na zdarzenia, jakie w tym konkretnym czasie zachodzą w życiu pacjenta. Konflikt, który przyczynił się do wystąpienia zaburzenia, jest utajony.
Ciało reaguje na problem emocjonalny w podobny sposób, co w przypadku nerwicy, ale nie jest to bezpośrednim następstwem sytuacji stresującej, a raczej poważniejszego konfliktu, który rozgrywa się w nieświadomości osoby cierpiącej. Pacjent może czuć się świetnie i utwierdzać lekarza w przekonaniu, że w jego życiu wszystko układa się znakomicie. Zaburzenia psychosomatyczne są bowiem często wyrazem tłumionych emocji, konfliktów, zwłaszcza złości, lęku, poczucia winy.
2. Rodzaje zaburzeń psychosomatycznych
Najbardziej znane przykłady chorób somatycznych, to te, które zostały uwzględnione w tzw. chicagowskiej siódemce. Jest to lista najbardziej typowych chorób psychosomatycznych, którą opracował Franz G. Aleksander:
- nadciśnienie tętnicze,
- choroby zapalne jelita grubego,
- choroba wrzodowa żołądka,
- astma oskrzelowa,
- atopowe zapalenie skóry,
- nadczynność tarczycy,
- reumatoidalne zapalenie stawów.
Z kolei klasyfikacja Manfreda Bleulera wyróżnia inny podział chorób somatycznych (3 główne grupy):
- choroby organiczne (nadciśnienie tętnicze, wrzód żołądka i dwunastnicy, przewlekły gościec stawowy, choroba niedokrwienna serca),
- zaburzenia funkcjonalne (tiki nerwowe, zaburzenia seksualne, przewlekłe zaparcia, moczenie mimowolne),
- pośrednie zaburzenia psychosomatyczne (samouszkodzenia i samobójstwa, otyłość, czy uzależnienia).
3. Objawy zaburzeń psychosomatycznych
Objawy chorób psychosomatycznych mogą być bardzo zróżnicowane, gdyż często dotyczą różnych układów. Ponadto mogą mieć także niejednolity stopień nasilenia, występować pojedynczo lub mnogo. Dlatego też zaburzenia psychosomatyczne nierzadko są bardzo trudne do rozpoznania.
Najczęściej jednak objawy psychosomatyczne manifestują się poprzez:
- bóle i zawroty głowy, silne migreny,
- nadmierne zmęczenie, osłabienie,
- problemy z oddychaniem, duszność, kołatanie serca, uderzenia gorąca,
- bóle mięśni i stawów, drżenie rąk,
- problemy z układem pokarmowym, dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
- nawracające dolegliwości fizyczne, ból psychosomatyczny (bóle niewiadomego pochodzenia bez medycznego wyjaśnienia, mimo wykonywanych badań),
- problemy skórne,
- zaburzenia snu.
U osób z zaburzeniami psychosomatycznymi, oprócz objawów somatycznych, może pojawiać się także drażliwość, frustracja i niepokój. Często bowiem pacjenci, pomimo wielu badań, pozostają bez rzetelnej diagnozy i uzasadnienia swoich dolegliwości.
4. Przyczyny zaburzeń psychosomatycznych
Niepokojące objawy psychosomatyczne mogą mieć wiele przyczyn. Istotny jest przede wszystkim wpływ natury psychicznej. Nie bez znaczenia pozostają także czynniki biologiczne, genetyczne, czy środowiskowe. Przyczyn zaburzeń upatruje się też niekiedy w dysfunkcjach, zachodzących w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.
Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko pojawienia się dolegliwości psychosomatycznych, to:
- osobowość pacjenta,
- traumatyczne doświadczenia z przeszłości,
- nadużywanie niektórych substancji psychoaktywnych,
- słaba świadomość emocji, problemy z ich rozpoznawaniem i wyrażaniem,
- niehigieniczny styl życia, długotrwały stres.
Ciekawym przykładem może być zaburzenie psychosomatyczne, do którego należy zespół jelita drażliwego. Objawy dla niego charakterystyczne są odzwierciedleniem stanu emocjonalnego pacjenta. Chociaż nasilają się pod wpływem takich czynników, jak np. stres, to nadal głównym czynnikiem pojawienia się problemu są trudności na tle psychicznym.
Udowodniono, że nadkwasota pojawia się u osób, które są pedantyczne, perfekcjonistyczne i nie radzą sobie z wyrażaniem złości. Żołądek tych osób w wyniku przewlekłego stresu jest silnie przekrwiony, co przejawia się różnymi zaburzeniami, np. wrzodami żołądka.
Za to otyłość może wynikać z niezaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa, akceptacji, miłości. Człowiek rekompensuje sobie ten brak („głód miłości”) poprzez jedzenie i rozładowywanie napięcia poczuciem nasycenia.
5. Jak diagnozuje się zaburzenia psychosomatyczne?
Zaburzenia psychosomatyczne leczy się trudno, a często dużą trudność stanowi postawienie odpowiedniej diagnozy. Zanim pacjent trafi na psychoterapię, często najpierw musi przejść długą wędrówkę przez gabinety lekarskie różnych specjalności.
Bez wiedzy na temat istoty zaburzeń psychosomatycznych i holistycznego traktowania stanu zdrowia pacjenta (inaczej mówiąc – wzajemnego wpływu sfery psychicznej oraz somatycznej), dolegliwości bólowe mogą nie wskazywać na podłoże emocjonalne zaburzenia.
Rozpoznania może dokonać internista, psychiatra lub psycholog. Często pacjent przechodzi najpierw serię wielu badań różnicujących (m.in. badania krwi lub badania obrazowe) w celu postawienia konkretnej diagnozy, aby w końcu przekonać się, że brak jest objawów organicznych, a zaburzenia mają charakter czynnościowy.
Niestety, wciąż wielu pacjentów ma opory przed udaniem się do specjalisty psychologa lub psychiatry w obawie przed uznaniem ich za niepoczytalnych. Choremu trudno też jest się doszukać przyczyny we własnej psychice, skoro odczuwa silne bóle brzucha, głowy czy serca.
6. Leczenie zaburzeń psychosomatycznych
Jak leczy się choroby psychosomatyczne? Znaczenie dla zrozumienia podłoża problemu ma przede wszystkim współpraca z psychoterapeutą. Dlatego też podstawą leczenia schorzeń psychosomatycznych jest psychoterapia.
Odpowiednia terapia psychosomatyczna może być czynnikiem służącym rozwojowi pacjenta, który skłoni go do rozwiązania konfliktów wewnętrznych, wpłynie na poprawę stylu życia, pomoże mu bardziej troszczyć się nie tylko o ciało, lecz także emocje.
Czy w terapii stosuje się leki na zaburzenia psychosomatyczne? Jeśli do zaburzeń psychosomatycznych dochodzą inne problemy, włączona może zostać także farmakoterapia, np. leki przeciwdepresyjne.
7. Jakie konsekwencje mogą wynikać z nieleczonej psychosomatycznej choroby?
Jak nieleczona choroba psychosomatyczna oddziałuje na pacjenta? Otóż może ona prowadzić do wielu negatywnych skutków i pogorszenia jakości życia. Bóle psychosomatyczne mogą być przyczyną absencji w pracy/szkole, ale też słabszych wyników, mniejszej efektywności zawodowej, czy izolacji społecznej. Co dalej może prowadzić do niepokoju, stanów lękowych, depresji, czy przewlekłego stresu.
Objawy psychosomatyczne (nierozpoznane) mogą być także powodem narażania pacjenta na niepotrzebne badania lekarskie oraz nieskuteczne, wyczerpujące leczenie farmakologiczne.
8. Jakie kroki podejmuje się w celu zapobiegania zaburzeniom psychosomatycznym?
W zapobieganiu problemom psychosomatycznym pomocne mogą być strategie rozpoznawania i wyrażania własnych emocji oraz ograniczania stresu (np. medytacje, prowadzenie dziennika emocji, bycie wyrozumiałym i dobrym dla samego siebie, otoczenie siebie troską i czułością, rozmowa z przyjaciółmi i bliskimi, dołączenie do grupy wsparcia).
Ważny jest także zdrowy tryb życia, zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna, wysypianie się i zdrowy odpoczynek, angażowanie się w rekreacyjne zajęcia, ograniczenie używek oraz utrzymywanie odpowiedniego nawodnienia.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.