Rodzaje antybiotyków

Antybiotyki są to substancje wytwarzane przez drobnoustroje, które w małych dawkach działają niszcząco na inne mikroorganizmy lub hamują ich rozwój, nie powodując działania toksycznego u człowieka. Mogą być to naturalne antybiotyki, półsyntetyczne czy syntetyczne.

Naturalne antybiotyki to takie, które w normalnej leczniczej formie wytwarzane są przez drobnoustroje. Zaliczamy tutaj np. penicyliny naturalne.

Półsyntetyczne antybiotyki to takie, które wyizolowane są z drobnoustrojów i poddane są modyfikacji chemicznej (obróbka enzymatyczna). Są to penicyliny półsyntetyczne czy cefalosporyny.

Syntetyczne antybiotyki to takie, które wytwarzane są od początku do końca przez człowieka, ale mają one swój pierwowzór w środowisku naturalnym (w porównaniu z chemioterapeutykami). Zaliczamy tutaj np. chloramfenikol.

Antybiotyki mogą działać bakteriobójczo lub bakteriostatycznie albo wykazywać oba te działania w zależności od zastosowanego stężenia. Oprócz tego możemy także podzielić antybiotyki ze względu na zakres ich działania:

• antybiotyki o wąskim spektrum działania – wpływ leku ogranicza się tylko do jednej grupy lub rodzaju drobnoustrojów,
• antybiotyki o szerokim spektrum działania – lek działa zarówno na bakterie Gram (+) i Gram (-), a czasem także na bakterie beztlenowe.

Możemy wyróżnić także niektóre antybiotyki, które działają przeciwgrzybiczo, np. nystatyna czy neomycyna.
Ze względu na mechanizm działania antybiotyki dzielimy na takie, które:

• hamują syntezę ściany komórkowej bakterii,
• uszkadzają strukturę i funkcję błony komórkowej (cytoplazmatycznej) bakterii,
• hamują lub zmieniają syntezę białek poprzez blokowanie podjednostki 30S lub 50S rybosomu,
• hamują syntezę kwasu foliowego,
• hamują syntezę RNA bakteryjnego,
• hamują replikacją DNA bakteryjnego.

Wyróżniamy kilka grup antybiotyków, które wykazują skuteczność w kierunku innych drobnoustrojów i stosowane są w różnego rodzaju zakażeniach. Wyróżniamy:
- Antybiotyki beta-laktamowe, tzw. beta-laktamy:

• penicyliny naturalne (benzylopenicylina, penicylina prokainowa, penicylina benzatynowa, fenoksymetylopenicylina),
• penicyliny półsyntetyczne – dzielimy je na penicyliny o wąskim spektrum działania (penicyliny izoksazolilowe) oraz o szerokim spektrum działania, gdzie wyróżniamy 4 grupy: aminopenicyliny, karboksypencyliny, ureidopenicyliny i amidynopenicyliny,
• cefalosporyny – IV generacje,
• cefamycyny,
• monobaktamy,
• karbapenemy.

- Makrolidy – II generacje.
- Linkozamidy.
- Antybiotyki aminoglikozydowe – II generacje.
- Tetracykliny:

• tetracykliny naturalne,
• tetracykliny modyfikowane.

- Antybiotyki polipeptydowe.
- Polimyksyny.
- Inne:

• chloramfenikol,
• kwas fusydowy,
• streptograminy.

Osobną grupę stanowią również antybiotyki, które stosowane są wyłącznie miejscowo, np. mupirocyna i fusafungina.

Do antybiotyków zalicza się także inhibitory beta-laktamaz, a więc związki, które hamują działanie enzymów wytwarzanych przez niektóre bakterie, powodujące rozkład pierścienia beta- laktamowego. Podanie ich łącznie z beta-laktamami poszerza spektrum działania antybiotyków.

Penicyliny naturalne stosowane są w:

• zapaleniu płuc,
• zapaleniu opon mózgowych,
• anginie,
• zapaleniu oskrzeli czy opłucnej,
• zapaleniu wsierdzia, wywołanymi bakteriami Gram (+) i niektórymi Gram (-),
• kile,
• rzeżączce.

Penicyliny izoksazolilowe mają zastosowanie w zakażeniach gronkowcami, a półsyntetyczne penicyliny w zakażeniach mieszanych florą bakteryjną układu moczowego, oddechowego czy przewodu pokarmowego.

Cefalosporyny stosowane są w różnych zakażeniach, ale głównie wykorzystuje się je przy nadwrażliwości na penicyliny lub nieskuteczności penicylin. Monobaktamy, jak i karbapenemy stosuje się w ciężkich zakażeniach opornych na inne antybiotyki. Aminoglikozydy wykazują swoje działanie wobec wielu drobnoustrojów, na które nie działały poprzednie grupy antybiotyków, ale na szczególną uwagę zasługuje ich aktywność wobec gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus).

Tetracykliny stosowane są głównie w zakażeniach mieszaną florą bakteryjną dróg żółciowych. Chloramfenikol jest obecnie rzadko stosowany, ze względu na działania niepożądane, ale czasami ma zastosowanie w leczeniu duru brzusznego czy plamistego, paradurów i innych.