Uzależnienie od leków uspokajających i nasennych

Bezsenność, a więc zmniejszona jakość lub ilość snu, może wynikać z wielu przyczyn, np. bezdechu sennego, zaburzenia rytmu snu i czuwania, zażywania substancji psychoaktywnych, zaburzeń psychicznych – depresji, nerwic, stanów lękowych, stresów oraz innych chorób somatycznych utrudniających zasypianie, np. w przypadku chorób tarczycy, niewydolności wątroby, niewydolności nerek czy zapalenia układu moczowego.

Bezsenność jest często wtórna do choroby podstawowej, która utrudnia zasypianie.

Gdy zdemaskuje się przyczynę bezsenności, leki na bezsenność przestają być potrzebne. Warto pamiętać, że większość leków nasennych dostępnych w aptece bez recepty nie leczy bezsenności, a jedynie stanowi element terapii i pomaga zasnąć. Nie oznacza to, że specyfiki dostępne bez recepty są w 100% bezpieczne.

Badania epidemiologiczne wskazują, że Polacy są jednym z narodów, który w największym stopniu zażywa środki nasenne. Jednak nawet preparaty ziołowe mogą dawać niepożądane efekty uboczne, np. osoby starsze powinny ostrożnie zażywać walerianę, gdyż przedawkowanie grozi zawrotami głowy, a nawet zaburzeniami świadomości. Poza tym, przyczyna bezsenności często tkwi w nieprzestrzeganiu zasad higieny snu. Należy pamiętać o kilku regułach.

• Przestrzegaj regularnych godzin snu – staraj się kłaść spać i budzić codziennie o podobnych porach!
• Dbaj o otoczenie sprzyjające snu – sypialnia powinna być cicha i przyciemniona!
• Zasypiaj w najbardziej wygodnej dla siebie pozycji!
• Unikaj zajęć pobudzających przed snem, staraj się wyciszyć, np. poczytaj książkę albo weź ciepłą kąpiel!
• Nie pij alkoholu ani nie zjadaj dużych ilości posiłków w godzinach wieczornych!
• Stosuj techniki relaksacyjne oraz ćwiczenia oddechowe przed snem!
• Dbaj o rutynowe czynności w porze udawania się na spoczynek – wzorzec aktywności: mycie zębów, nastawianie budzika, ścielenie łóżka, nakładanie piżamy może sprzyjać atmosferze zasypiania.

W przypadkach, kiedy bezsenność wynika z zaburzeń emocjonalnych, można zastosować leki nasenne, ale nie dłużej niż 2-4 tygodnie, by nie rozwinęło się zjawisko tolerancji i lekomania. Osoby, które źle śpią z powodu bólu, powinny zażywać przed spoczynkiem środki przeciwbólowe, a nie nasenne.

W wyniku przyjmowania leków nasennych wzrasta ryzyko przedawkowania, przyzwyczajenia, tolerancji (konieczności przyjmowania coraz większych dawek dla uzyskania pożądanego efektu), a w konsekwencji może pojawić się uzależnienie od leków nasennych. W przypadku odstawienia środków na bezsenność często obserwuje się objawy abstynencyjne, np. lęk, drżenie mięśni, napady drgawkowe, niepokój, omamy, bóle brzucha, silne pocenie, zaburzenia krążenia.

Nadmierne dawki leków nasennych obejmują szereg skutków ubocznych: ospałość, apatię, senność, uczucie rozbicia, niepamięć, bełkotliwą mowę, drżenie, oczopląs, dezorientację, spadek koncentracji uwagi, zaburzenia koordynacji ruchowej. U osób starszych mogą pojawić się stany lękowe, niepokój, pobudzenie, drażliwość, majaczenie oraz nasilenie objawów otępiennych. Silne uzależnienie fizyczne i psychiczne wywołują barbiturany, które zwiększają niebezpieczeństwo popełnienia samobójstwa.

Barbiturany nie są polecane jako leki nasenne ze względu na szybki rozwój zjawiska tolerancji oraz silne właściwości tłumiące na ośrodkowy układ nerwowy. Barbiturany silnie aktywują enzymy wątrobowe metabolizujące leki. Próby ich odstawienia prowadzą do objawów abstynencyjnych, co nasila uzależnienie. Należą do starszej generacji leków i wykazują tendencję do kumulowania się w organizmie, prowadząc do zatruć. Mniejsze działanie uzależniające mają pochodne benzodiazepiny o właściwościach nie tylko nasennych, ale i uspokajających oraz przeciwlękowych.

Jednak nawet benzodiazepiny po jakimś czasie uzależniają i pogarszają jakość snu. Wywołują uczucie dezorientacji i rozbicia na skutek spłycenia efektywnego snu głębokiego. Dlaczego środki nasenne uzależniają? Bowiem często funkcjonują na zasadzie efektu placebo – chory na bezsenność pacjent wierzy w skuteczność leku i sam siebie przekonuje do efektów terapii. Poza tym, leki nasenne prowadzą do uzależnienia psychicznego, bo stają się elementem rytuału związanego z zasypianiem. Jeżeli po zażyciu środka udaje się przespać trochę nocy, to staje się on elementem mechanizmu zasypiania, stopniowo uzależniając. Jednak w przypadku barbituranów sam detoks nie wystarcza, by pokonać lekomanię.

Melatonina jest to tabletka, która naśladuje naturalny hormon snu. Nie leczy bezsenności, ale reguluje rytm okołodobowy. Melatoninę w sposób naturalny produkuje szyszynka, kiedy jest ciemno. Brak światła to sygnał dla mózgu, by zaczął wytwarzać hormon odpowiedzialny za sen. Gdy na dworze robi się widno, produkcja melatoniny spada. Specjaliści nie polecają melatoniny jako środka do walki z bezsennością, ale może ona pomóc w regulacji rytmu snu i czuwania w przypadku podróży zagranicznych, kiedy przekracza się strefy czasowe albo dla ludzi, którzy pracują w systemie zmianowym.

Poza tym, poziom melatoniny spada wraz z wiekiem, dlatego zaleca się ją jako uzupełnienie deficytu naturalnego hormonu u ludzi starszych. Jako środki nasenne stosuje się czasem leki przeciwhistaminowe, które stanowią czynny składnik w niemal wszystkich lekach nasennych sprzedawanych bez recepty. Wywołują one jednak zaparcia, zatrzymanie moczu, suchość w ustach, spadek ciśnienia tętniczego krwi, zamglenie widzenia i zaburzenia świadomości, szczególnie u osób w podeszłym wieku.

Obecnie do walki z bezsennością stosuje się preparaty nowej generacji, które są łagodniejsze dla organizmu. Działają dość szybko od momentu podania przez około 7 godzin, nie kumulują się w ustroju ani nie pozostawiają uczucia rozbicia po przebudzeniu rano. Nie obserwuje się w ich przypadku objawów odstawiennych i nie spłycają snu głębokiego. Systematyczne zażywanie leków nasennych nowej generacji nie prowadzi do uzależnienia, ewentualnie może się pojawić mechanizm na zasadzie: „nie wezmę – nie zasnę”. Trzeba pamiętać, że terapia bezsenności nie powinna odbywać się na własną rękę. Najlepiej udać się do poradni zaburzeń snu albo lekarza psychiatry czy neurologa, który rozpozna przyczynę problemów z zasypianiem i zaproponuje indywidualnie dobraną dawkę leku.