Zespół Axenfelda-Riegera – przyczyny, objawy i leczenie

Zespół Axenfelda-Riegera (ARS ang. Axenfeld-Rieger syndrome) to zespół wad wrodzonych wpływających przede wszystkim na rozwój oczu i uzębienia. Jego istotą są obustronne wady przedniego odcinka oka. Anomaliom towarzyszą wady innych układów i układów. Tę jednostkę chorobową niezależnie od siebie opisali Theodor Axenfeld i Herwigh Rieger. Dziś wiadomo, że to choroba rzadka, występująca u 1 na 200 000 osób.

Wyróżnia się trzy typy zespołu ARS. To:

• typ 1 wywołany mutacją w genie PITX2. Poza wadami oczu obserwuje się zaburzenia w obrębie zębów i twarzy,
• typ 2, w którym nie ustalono genu, który odpowiada za chorobę. Wiadomo jedynie, że zlokalizowany jest na chromosomie 13,
• typ 3, który wywołuje mutacja genu FOXC1.

Większość przypadków zespołu Axenfelda-Riegera wiąże się z mutacjami genów PITX2 lub FOXC1, które odgrywają istotną rolę w rozwoju zarodka, głównie w zakresie tworzenia struktur przedniego odcinka oka. ARS powiązano w sumie z pięcioma loci genowymi: 4q25, 6p25, 11p13, 13q14, 16q24.

Zespół Axenfelda-Riegera jest zaburzeniem dziedziczonym w sposób autosomalnie dominujący. Oznacza to, że mutację można odziedziczyć po rodzicu, choć ta może pojawić się także spontanicznie (de novo).

Objawy ARS dotyczą głównie gałki ocznej. Zaburzenia, mogące obejmować rogówkę, tęczówkę i źrenicę, są obserwowane zarówno po porodzie, jak i później, nawet w dorosłości. W obrębie rogówki mogą pojawić się zmętnienia, ta może być też wydatna, przesunięta ku przodowi granicy rogówki i twardówki (linia Schwalbego). Źrenica może być położona poza centrum tęczówki (corectopia), być zbyt szeroka lub wąska. Może także pojawić się dodatkowy otwór w tęczówce oka.

Mogą wystąpić również choroby oczu, takie jak:

• zez,
• zwyrodnienie plamki żółtej,
• rozszczep struktur oka,
• zaćma (zmętnienie soczewki, katarakta). Choroba może się pojawić w dzieciństwie, zwykle jednak rozpoznaje się ją w wieku młodzieńczym lub u młodych dorosłych.

W około połowie przypadków choroba prowadzi do utraty wzroku z powodu jaskry (zbyt wysokie ciśnienie w gałce ocznej). ARS może także rzutować na budowę zębów. Charakterystyczne objawy to:

• zaburzenia kształtu (zęby stożkowate),
• zaburzenia rozmiarów (mikrodoncja),
• nieprawidłowa ilość zębów,
• niedorozwój korzeni i szkliwa.

Z zespołem Axenfelda-Riegera pojawiają się także zaburzenia w obrębie twarzy. Typowa jest:

• szeroka i płaska nasada nosa,
• spłaszczenie środkowej części twarzy,
• wydatne czoło,
• wysunięta do przodu dolna warga,
• mała żuchwa, niedorozwój szczęki,
• szeroko rozstawione oczy (zwiększenie odległości między oczami),Zaburzona może być także zarówno budowa, jak i funkcja przysadki (gdy choroba jest wywołana mutacją w genie PITX2). Wówczas w wyniku niedoboru hormonu wzrostu pojawiają się powikłania endokrynologiczne (to głównie wolniejszy i niższy wzrost).Inne nieprawidłowości ze strony innych narządów i układów:
• nadmiar skóry w okolicy pępka,
• spodziectwo,
• zwężenie odbytu,
• uszkodzenie słuchu,
• wrodzone wady serca.

Podejrzenie zespołu Axenfelda-Riegera pojawia się wskutek obserwacji charakterystycznych objawów. Diagnozę potwierdza badanie genetyczne i stwierdzenie jednej z mutacji znanych jako przyczyna zespołu Axenfelda-Riegera. Badanie mające na celu rozpoznanie zespołu Axenfelda-Riegera polega na analizie sekwencji kodującej genu PITX2. Wykorzystuje się do niego krew obwodową lub próbkę DNA (wymaz z jamy ustnej). Z uwagi na dziedziczny charakter choroby należy przebadać najbliższą rodzinę chorego (rodziców, rodzeństwo, dzieci).

Zespół Axenfelda i Riegera może dotyczyć wielu narządów, stąd niezbędna jest opieka nie tylko stomatologa i okulisty, ale i innych specjalistów, w zależności od postaci choroby. Kluczowe są regularne kontrole u okulisty, zapobieganie rozwojowi jaskry i szybkie działanie, gdy ta się rozwinie.

Leczenie ARS ma charakter objawowy. Jego celem jest łagodzenie objawów, poprawa jakości życia i zapobieganie powikłaniom. Nie istnieje terapia przyczynowa.