Budowa nosa
Nos stanowi początek dróg oddechowych i w prawidłowych warunkach to właśnie przez niego, a nie przez usta, powinno odbywać się oddychanie. Nos, jak wiadomo, jest narządem węchu. Przechodzące przez nos powietrze ulega ogrzaniu, nawilżeniu i oczyszczeniu. Nos to zatem perfekcyjny nawilżacz i filtr.
1. Funkcje nosa
Nos człowieka pełni istotne funkcje:
- pozwala oddychać,
- chroni przed wirusami, bakteriami i zanieczyszczeniami powietrza,
- pozwala rozpoznawać zapachy,
- wraz z zatokami przynosowymi pełni funkcję rezonatora głosu, czyli wpływa na barwę i tembr głosu,
- jest perfekcyjnym filtrem, nawilżaczem i podgrzewaczem, dzięki czemu powietrze przechodzące przez nos ulega oczyszczeniu, nawilżeniu i ogrzaniu, stając się parą o temperaturze zbliżonej do ciepłoty ciała.
2. Z czego zbudowany jest nos?
Nos zbudowany jest z jamy nosowych, którą przegroda chrzęstno-kostna dzieli na dwie równe części. Gdy przegroda nosowa jest skrzywiona, utrudnia swobodne oddychanie. Budowa nosa ludzkiego obejmuje jego przednią i tylną część. Każdą jamę nosa tworzy nozdrze przednie oraz nozdrze tylne, które łączy się z nosową częścią gardła.
W jamach nosa znajdują się małżowiny, które ogrzewają wdychane powietrze. Jamy nosowe mają podobne zadanie jak małżowiny – odpowiadają m.in. za regulację temperatury i wilgotność wdychanego powietrza. Dlatego prawidłowe oddychanie musi odbywać się przez nos, a nie przez usta. Wnętrza jam nosowych pokryte są błoną śluzową z rzęskami.
Wewnętrzna budowa nosa człowieka jest ściśle dostosowana do spełnianych przez narząd funkcji. Komórki błony śluzowej nosa wytwarzają specjalny śluz. Sanowi on pułapkę, w którą wpada kurz, alergeny i zarazki. Śluz działa jak lep na muchy, tzn. unieruchamia zanieczyszczenia dostające się do nosa wraz z wdychanym powietrzem. Na powierzchni śluzówki znajdują się rzęski, które jak dobra szczotka wymiatają z nosa wszelkie zanieczyszczenia.
2.1. Rola rzęsek
Każda komórka rzęskowa zawiera około czterdzieści większych i od 250 do 400 mniejszych rzęsek. Rzęski są zdolne do wykonywania falistych ruchów. Miliony falujących rzęsek, zanurzonych w rzadkiej warstwie śluzu, poruszają się z szybkością 250-1000 razy na minutę, przesuwając górną warstwę śluzu z prędkością 3-25 mm na minutę i usuwając unieruchomione w nim zanieczyszczenia na zewnątrz. Takie samooczyszczanie się nosa nazywane jest transportem śluzowo-rzęskowym.
Dzięki specyficznemu ukształtowaniu jam nosowych, zwłaszcza w ich przednim odcinku, we wdychanym powietrzu tworzą się zawirowania powietrzne. Wciągane z powietrzem zanieczyszczenia uderzają w lepką warstwę śluzu i przyklejają się do niego. 90% większych cząsteczek osadza się tuż za przedsionkiem jamy nosowej. Wytwarzana tu obficie rzadka wydzielina pozwala na łatwe ich usunięcie. Mniejsze cząsteczki zanieczyszczeń są wyłapywane w dalszych odcinkach jamy nosowej.
3. Cykl nosowy
Nos potrafi samodzielnie regenerować nabłonek i przywracać mu, po okresie wzmożonej pracy, właściwe funkcje. Służy temu tzw. cykl nosowy. Polega on na występującym na przemian fizjologicznym obrzęku błony śluzowej jednej z jam nosa. Ma to na celu kierowanie przepływu głównego strumienia powietrza raz na jedną, raz na drugą stronę nosa. Cykl nosowy trwa od trzech do ośmiu godzin i występuje u 80% prawidłowo oddychających ludzi.
4. Problemy z nosem
Nos jest niezwykle wrażliwy na działanie czynników zewnętrznych, które zaburzają jego sprawne funkcjonowanie. Dym tytoniowy, kurz, toksyczne opary w miejscu pracy, suche i przegrzane powietrze uszkadzają barierę, jaką stanowi błona śluzowa uzbrojona w rzęski.
Każde uszkodzenie mechanizmu śluzowo-rzęskowego zwiększa liczbę agresorów bezpośrednio atakujących błonę śluzową nosa. Drobnoustroje i toksyny mogą przez nią bezkarnie przenikać. Skutkiem takiego ataku jest załamanie się tzw. komórkowej obrony układu odpornościowego. Śluzówka nosa nie może już się bronić przed cząsteczkami kurzu, pyłkami roślin i innymi antygenami. Staje się bardziej podatna na alergie. Sprzyja temu także zbyt długie stosowanie popularnych leków na katar.
Większość kropli do nosa jest skuteczna, bo obkurcza naczynia krwionośne. Znikają przykre objawy kataru (obrzęk, trudności z oddychaniem, nadmiar wydzieliny), co kłóci się z istotą stanu zapalnego. Obfita wydzielina tworząca się w nosie ma służyć usuwaniu wszelkich zanieczyszczeń. Zbyt długie stosowanie leków na katar doprowadza do powstania tzw. efektu odbicia, czyli do rozkurczenia się naczyń krwionośnych, zatkania nosa i pojawienia się wodnistej wydzieliny.
Jeżeli w nosie zalega wydzielina, bo nie jest on właściwie czyszczony, może dojść do nieodwracalnych zmian – uszkodzenia i obrzęku błony śluzowej oraz ograniczenia sprawności rzęsek. W konsekwencji rozwija się przewlekłe zapalenie. Jest to szczególnie groźne u dzieci, ponieważ takie uszkodzenia zmniejszają możliwości obronne miejscowego układu odpornościowego w walce z zakażeniami. Charakterystycznymi objawami takiego stanu są najczęściej katar oraz ostry infekcyjny nieżyt nosa.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.