Krwawienie z nosa - dlaczego nos krwawi? Przyczyny krwawienia z nosa
Krwawienie z nosa, z łac. epistaxis, to wylew krwi do jam nosa. Może wynikać z przyczyn miejscowych, jak urazy czy choroby związane z błoną śluzową nosa, ale też jego przyczyną mogą być choroby ogólnoustrojowe, jak choroby zakaźne czy choroby układu krążenia. Niekiedy krwotoki z nosa, szczególnie u dzieci, pojawiają się bez konkretnej przyczyny. Nigdy nie należy bagatelizować krwotoków z nosa, bo chociaż w większości przypadków jego przyczyny są banalne, to czasami mogą zagrażać życiu człowieka. Krwawienie z nosa najczęściej dotyczy dzieci oraz osób starszych. Zazwyczaj krwawienia o najcięższym przebiegu zdarzają się u osób w wieku 15-25 lat.
- 1. Przyczyny krwawienia z nosa
- 1.1. Przyczyny zewnętrzne
- 1.2. Przyczyny miejscowe
- 1.3. Przyczyny ogólne
- 1.4. Krwawienie rzekome
- 1.5. Krwawienie idiopatyczne
- 2. Objawy krwawienia z nosa
- 3. Diagnostyka krwawienia z nosa
- 4. Leczenie krwawienia z nosa
- 4.1. Jak pomóc osobie z krwawieniem z nosa?
- 4.2. Intensywne/długotrwałe krwawienie z nosa
- 4.3. Ciała obce w nosie
- 4.4. Włókniak młodzieńczy
- 5. Rokowanie w krwawieniu z nosa
- 6. Zapobieganie krwawieniom z nosa
1. Przyczyny krwawienia z nosa
Krwawienie z nosa oznacza wylew krwi do jam nosa. Nos człowieka zbudowany jest z części chrzęstnej, mięśniowej oraz skórnej. Można go porównać wyglądem do nieco nieforemnej piramidy. Nos podzielony jest na dwie jamy nosowe, które są wyścielone błoną śluzową, spełniającą wiele istotnych funkcji. Błona śluzowa jest bogato unaczyniona.
Powietrze wpływające do jam nosowych jest podgrzewane do temperatury około 32-34 stopni. Jest to możliwe właśnie między innymi dzięki unaczynieniu nosa. Krew przepływająca przez rozszerzone naczynia krwionośne w błonie śluzowej spełnia rolę płynu grzewczego (tak jak w kaloryferach). Powietrze w jamach nosowych ulega nie tylko ogrzewaniu, ale także oczyszczaniu.
Wszelkie zanieczyszczenia osadzają się na włosach w tzw. przedsionku nosa (wejście do nosa), następnie przesuwane są w kierunku gardła dzięki rzęskom i wydzielinie śluzowej produkowanej przez gruczoły śluzowe w jamach nosa. Powietrze jest także nawilżane, a jego przepływ regulowany. Naczynia krwionośne w jamie nosowej tworzą tzw. sploty jamiste, które mogą powiększać lub zmniejszać swoją objętość, co wpływa na regulację ilości powietrza przepływającego przez nos.
Budowa anatomiczna nosa, jego ekspozycja na urazy oraz narażenie na wysychanie błon śluzowych wynikające z oddychania, ale także podrażnienia i zakażenia są czynnikami sprzyjającymi krwawieniom.
Krwawieniom z nosa sprzyja także szczególne unaczynienie tej części ciała. Pochodzi ono od tętnicy szyjnej wewnętrznej oraz zewnętrznej (przeważające źródło).
W przedniej części przegrody nosa występuje splot naczyń tętniczych i naczyń przedwłosowatych nazywany splotem Kiesselbacha lub Little’a i właśnie ta okolica stanowi najczęstsze źródło krwawienia (80-90 proc.).
Do najczęstszych przyczyn krwawień z nosa należą:
- nadciśnienie tętnicze (dlatego też u pacjentów z krwawieniem z jamy nosowej jednym z podstawowych działań lekarskich jest zmierzenie ciśnienia tętniczego i ewentualne podanie leków stosunkowo szybko obniżających je),
- miażdżyca (u dorosłych pacjentów),
- mikrourazy,
- ostre stany gorączkowe (u dzieci).
Przyczyny krwawień z nosa można podzielić na:
1.1. Przyczyny zewnętrzne
- urazy nosa lub głowy,
- ciała obce wprowadzone do jam nosa − zwłaszcza u dzieci i osób upośledzonych umysłowo bądź pod wpływem środków odurzających,
- gwałtowne zmiany ciśnienia atmosferycznego, np. podczas lotu samolotem, nurkowania.
1.2. Przyczyny miejscowe
- suchy nieżyt nosa w następstwie uszkodzenia chemicznego lub termicznego (np. u osób narażonych zawodowo);
- zmiany zanikowe błony śluzowej, np. pod wpływem nadużywania leków obkurczających błonę śluzową (popularnie stosowanych w formie aerozolu w czasie infekcji);
- wpływ czynników środowiskowych, np. wysuszonego powietrza;
- ostre zakażenia i zapalenia błony śluzowej (bakteryjne oraz wirusowe);
- polipy nosa;
- ziarniniaki przegrody nosa;
- nowotwory złośliwe rozwijające się w obrębie jamy nosowej i zatok przynosowych;
- włóknienie młodzieńcze błony śluzowej.
1.3. Przyczyny ogólne
- choroby zakaźne (grypa, odra, płonica) − w wyniku znacznego przekrwienia błony śluzowej nosa;
- choroby nerek i wątroby – wskutek zwiększonego ciśnienia krwi i zmian w ścianie naczyniowej;
- choroby naczyniowe i choroby układu krążenia, czyli głównie nadciśnienie tętnicze oraz uogólniona miażdżyca. Jak to zostało wspomniane, schorzenia te są najczęstszymi przyczynami krwawienia z nosa u dorosłych (u osób w wieku powyżej 70 lat nadciśnienie i miażdżyca są przyczyną ok. 83 proc. krwawień);
- cukrzyca − między innymi w mechanizmie powikłań prowadzących do zmian naczyniowych;
- choroby krwi i układu krwiotwórczego, skazy krwotoczne patologii naczyń wywołane np. czynnikami toksycznymi, białaczka, wrodzone koagulopatie (zaburzenia krzepnięcia) takie jak hemofilie czy nabyte zaburzenia krzepnięcia, np. wskutek niedoboru witaminy K awitaminoza C prowadząca do upośledzenia budowy drobnych naczyń, choroby płytek krwi, np. plamica małopłytkowa;
- ciąża;
- stosowanie leków, które mają działanie rozrzedzające krew, jak aspiryna, klopidogrel, warfaryna, acenocumarol;
- krwawienie zastępcze (przypadłość niektórych kobiet polegająca na powtarzających się krwawieniach z nosa podczas miesiączki).
1.4. Krwawienie rzekome
Krwawienie rzekome, tzw. pseudoepistaxis, pojawia się wtedy, gdy źródło krwawienia nie pochodzi z nosa, lecz z narządów wewnętrznych, a krew jedynie spływa do nosa lub jest przez niego usuwana. Do takiego typu krwawienia dochodzi w kilku przypadkach. Są to:
- krwioplucie płucne,
- krwawiące żylaki przełyku,
- krwawe wymioty,
- nowotwór krwawiący gardła, krtani, tchawicy lub płuc.
1.5. Krwawienie idiopatyczne
Niekiedy pojawia się krwawienie idiopatyczne z nosa, a więc krwawienie o nieznanej etiologii. Często pojawia się u dzieci i występuje najczęściej jednostronnie.
2. Objawy krwawienia z nosa
Krwawienie z nosa może mieć charakter plamienia, ale w niektórych sytuacjach może przybierać formę groźnego dla życia krwotoku. Charakterystyczne jest, że krwawienie z nosa najczęściej jest jednostronne, a intensywność krwawienia uzależniona jest od jego przyczyn.
Wysuszenie błony śluzowej nosa, niewielki uraz, zakażenia lub alergie są związane zazwyczaj z niewielkim krwawieniem, które ma tendencję do samoograniczania się, czyli ustępuje samoistnie bez konieczności podjęcia leczenia. Jeżeli krwawienie jest intensywne, u jego podłoża najczęściej leży bardziej złożona przyczyna.
Czasami krwawienia z nosa mogą stanowić zagrożenie dla życia. Zdarza się tak przede wszystkim w przypadku urazów głowy i nosa, chorób krwi, które powodują zaburzenia krzepnięcia oraz niektórych złośliwych nowotworów dotyczących jam nosowych.
3. Diagnostyka krwawienia z nosa
W diagnozowaniu przyczyn krwawień z nosa zasadnicze znaczenie ma ustalenie źródła krwawienia. W przypadku powtarzających się krwawień z nosa, należy odwiedzić lekarza laryngologa. Dla lekarza istotne znaczenie ma przede wszystkim wywiad, czyli rozmowa z pacjentem na temat jego dolegliwości. Z pewnością w trakcie rozmowy będzie chciał pozyskać następujące informacje:
- wiek i ogólny stan zdrowia,
- częstość krwawień z nosa,
- intensywność krwawień z nosa i po jakim czasie ustępują (jeżeli samoistnie),
- w jakich okolicznościach krwawienia występują,
- choroby przewlekłe, na jakie pacjent choruje,
- leki, jakie pacjent zażywa.
Kolejnym etapem jest badanie laryngologiczne, w trakcie którego lekarz będzie mógł wstępnie ocenić wygląd nosa (znaczenie szczególnie po urazach nosa), następnie wykonać wziernikowanie, czyli oglądanie wnętrza jam nosowych. Do tego celu służy krótki wziernik nosowy (Hartmanna).
Do oceny głębszych rejonów nosa laryngolog używa zazwyczaj dłuższego wziernika (Kiliana). Istotne jest także wziernikowanie tylne, czyli oglądanie ujścia jam nosowych (nozdrzy tylnych) od strony gardła za pomocą małych, płaskich lusterek.
Lekarz może wykonać także badanie palpacyjne − jest to badanie ręczne polegające na wprowadzeniu palca wskazującego prawej ręki za podniebienie miękkie do jamy nosowo-gardłowej. Badanie pozwala na ocenę, czy nie ma ewentualnych zmian patologicznych (np. guzy).
W przypadkach wątpliwych lekarz laryngolog może zalecić wykonanie badań obrazowych – np. tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (MRI). Jeżeli w badaniu laryngologicznym lekarz nie stwierdzi zmian, zazwyczaj wskazana jest konsultacja internistyczna (pod kątem przyczyn ogólnych krwawień z nosa).
4. Leczenie krwawienia z nosa
Działania mające na celu zatamowanie krwawienia z nosa można podzielić na: postępowanie bezpośrednio na miejscu zdarzenia bądź w gabinecie ogólnolekarskim (pomocy ogólnej) oraz postępowanie specjalistyczne w gabinecie laryngologicznym.
4.1. Jak pomóc osobie z krwawieniem z nosa?
Z uwagi na wspomniane częste występowanie, zdarza się, że jesteśmy świadkami krwawienia z nosa u innej osoby. Zanim przystąpimy do pomocy, warto pamiętać o ochronie swojego zdrowia – w miarę możliwości − poprzez używanie rękawiczek i ewentualnie okularów ochronnych. Zasadniczym postępowaniem jest przede wszystkim właściwe ułożenie chorego − to znaczy w pozycji płsiedzącej z głową pochyloną do przodu, co zmniejsza napływ krwi do nos.
Pozycja taka zapobiega także ewentualnym zachłyśnięciom się krwią w intensywniejszych krwawieniach. Pomocne może okazać się także ściskanie dwoma palcami z obu stron skrzydełek nosa przez przynajmniej 10 minut lub dłużej, zwłaszcza jeśli pacjent zażywa leki przeciwkrzepliwe.
Zaleca się także położenie chłodzącego kompresu lub worka z lodem na czoło i nasadę nosa. W wielu przypadkach takie postępowanie jest wystarczające do zatrzymania krwawienia. Należy podkreślić, że krwawienia z nosa nie należy lekceważyć i trzeba poddać się planowo diagnostyce lekarskiej, o której piszemy powyżej.
4.2. Intensywne/długotrwałe krwawienie z nosa
Jeżeli krwawienie nie ustępuje w ciągu około 20 minut lub jest od samego początku bardzo intensywne, konieczne jest wezwanie lekarza/pogotowia. Pacjent powinien trafić w ręce specjalisty laryngologa. Czasami podczas intensywnego krwawienia, zwłaszcza z tylnej części jamy nosowej, może być konieczne podczas transportu użycie cewnika Foleya. Jest to gumowy wężyk, na którego jednym końcu znajduje się balonik, który można napełnić z drugiego końca. Cewnik taki wprowadzamy do nosogardzieli przez krwawiącą stronę nosa. Napełniony balonik uciśnie błonę śluzową, zatamowując krwawienie.
Postępowanie w gabinecie laryngologicznym polega najczęściej na założeniu tak zwanej tamponady przedniej lub tylnej (w zależności od miejsca krwawienia). Wcześniej jednak lekarz może spróbować podać miejscowo leki znieczulające i obkurczające naczynia − najczęściej jest to roztwór lidokainy 2-4% z adrenaliną 1:0000. Jeżeli widoczny jest punkt krwawienia, możliwe są także próby tak zwanego punktowego zamknięcia krwawiącego naczynia za pomocą prądu elektrycznego lub substancji chemicznych, np. azotanu srebra.
Tamponada przednia polega na założeniu w przedniej części nosa nawazelinowanych setonów gazowych tworzących szczelne warstwy. Tak ułożone tampony wystają z jamy nosowej. Dodatkowo należy ocenić położenie oraz ewentualne krwawienie w tylnej części nosa przez jamę ustną. Tak założony opatrunek zostawia się na około 2 doby. Jest to postępowanie skuteczne, aczkolwiek trzeba przyznać, że dość nieprzyjemne − pacjent jest zmuszony przez długi okres oddychać wyłącznie przez usta.
Tamponada tylna polega na założeniu do tylnej części jamy nosowej zwiniętego kłębka gazy dostosowanego do rozmiarów nosa. Tak zbudowany tampon przywiązuje się do cewnika, który wprowadza się przez nos do gardła i wyciąga w ten sposób, by kłębki gazy zostały umieszczone w tylnej części nosa.
Procedura ta jest stosunkowo inwazyjna, w związku z czym najczęściej zakładana jest w znieczuleniu ogólnym. Tak założony tampon pozostawia się na 2-4 dni. Ubocznym działaniem tamponady tylnej jest zablokowanie ujść zatok przynosowych, co może powodować gwałtowny rozwój ich zapalenia, co wymaga stosowania antybiotykoterapii.
Jeśli omówione sposoby terapii nie przynoszą pożądanego skutku, często konieczne może okazać się przetoczenie preparatów krwi, osocza lub krwiopochodnych globulin biorących udział w krzepnięciu. Pomocne może okazać się także podanie witamin K i C oraz płynów infuzyjnych (np. hipertonicznego roztworu chlorku sodu).
Gwałtowne krwotoki występujące po jednej stronie po urazach głowy, zwłaszcza po złamaniach czaszki, są zasadniczym objawem nasuwającym podejrzenie uszkodzenia tętnicy szyjnej wewnętrznej. W takim przypadku może okazać się konieczne chirurgiczne podwiązanie lub embolizacja (zamknięcie naczynia za pomocą substancji chemicznych) naczynia doprowadzającego krew. Chociaż należy podkreślić, że są to sytuacje wyjątkowo rzadkie.
Jeżeli krwawienia z nosa, a dokładniej z błony śluzowej przegrody nosowej często powtarzają się, może to być wskazaniem do odwarstwienia błony śluzowej i ochrzęstnej przegrody nosa.
Większość przypadków krwawień z nosa najczęściej zostaje opanowana przez laryngologa w ramach izby przyjęć lub gabinetu lekarskiego. W niektórych sytuacjach jednak pacjenci z krwawieniami z nosa wymagają pozostawienia w szpitalu. Są to następujące wskazania:
- pacjenci po bardzo intensywnych i obfitych krwawieniach z nosa,
- pacjenci, u których nawracające krwawienia z nosa doprowadziły do anemii,
- pacjenci z założoną tamponadą tylną.
4.3. Ciała obce w nosie
Ta przyczyna krwawienia z nosa jest stosunkowo częsta u dzieci. Ciałami obcymi najczęściej są kulki, koraliki, elementy zabawek, ale także nasiona fasoli, grochu, makaron lub guziki. Długość krwawienia ma zazwyczaj związek z długością utrzymywania się ciała obcego w nosie. Należy pamiętać, że ciało obce powinno być usunięte od zewnątrz, czyli przez nozdrza przednie.
Dlatego też nie powinno się podejmować prób samodzielnego usunięcia ciała obcego, ponieważ może ono przemieścić się wyżej i utrudnić lekarzowi usunięcie go. Laryngolog usuwa ciało obce za pomocą specjalnego haczyka.
Zdarzają się sytuacje, że przeoczone ciało obce, pozostające w drogach oddechowych może powodować nawrotowe krwawienia przez uszkodzenie ścian jam nosa. W takiej sytuacji konieczne jest zazwyczaj leczenie chirurgiczne i usunięcie ciała obcego przez nacięcie zewnętrzne nosa.
4.4. Włókniak młodzieńczy
Jest to niezłośliwy nowotwór okolicy nosogardła, który jest szczególnie związany z występowaniem nawracających krwawień z nosa. Zbudowany jest z dużej ilości naczyń krwionośnych oraz tkanki włóknistej. Chorują na niego przede wszystkim chłopcy w wieku od 10 do 14 lat.
Krwawienia z nosa związane z obecnością tego nowotworu mogą być czasem trudne do opanowania i groźne dla życia. Jedynymi skutecznymi metodami leczenia włókniaka młodzieńczego są chirurgiczne usunięcie guza (wykonywane w specjalistycznych ośrodkach) lub napromienianie guza. Radioterapia powoduje zarastanie naczyń krwionośnych będących składowymi guza i tym samym zmniejszenie jego objętości.
5. Rokowanie w krwawieniu z nosa
Rokowanie w przypadku krwawienia z nosa uzależnione jest od przyczyny. W przypadkach incydentalnych (np. ciało obce) usunięcie przyczyny sprawczej jest jednoznaczne z wyleczeniem. W wielu przypadkach na zmniejszenie lub wyeliminowanie nawracających krwawień z nosa istotny wpływ ma odpowiednie postępowanie zapobiegawcze.
6. Zapobieganie krwawieniom z nosa
Zapobieganie krwawieniom z nosa to przede wszystkim dbałość o odpowiednie nawilżanie śluzówki nosa (w okresach jesienno-zimowych warto stosować nawilżacze powietrza, a także często wietrzyć mieszkanie), unikanie mikrourazów (np. dłubania w nosie), a także umiejętne stosowanie leków obkurczających śluzówkę jam nosowych.
Środki te, pomocne w leczeniu większości nieżytów nosa, stosowane zbyt długo (powyżej 7 dni) powodują niszczenie układu mikrorzęsek i tym samym zaburzają nie tylko prawidłowy przepływ i oczyszczanie powietrza w nosie, ale także narażają wrażliwą śluzówkę nosa na dalsze uszkodzenia.
Każdy przypadek krwawienia z nosa, zwłaszcza związanego z większą utratą krwi, powinien być uważnie diagnozowany. Osoby leczące się z powodu nadciśnienia tętniczego powinny często kontrolować ciśnienie tętnicze. Z większym ryzykiem krwawienia z nosa związane są wartości ciśnienia tętniczego powyżej 160/90 mmHg. Pacjent powinien zatem zapisywać pomiary ciśnienia tętniczego i skonsultować się z lekarzem, jeżeli wartości ciśnienia tętniczego będą zbyt wysokie.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.