Skąd się bierze rak? Trzy kancerogeny są kluczowe

Prognozy epidemiologiczne wskazują na stale rosnącą zachorowalność na nowotwory - już są drugą najczęstszą przyczyną zgonów Polaków. Skąd się bierze rak? Jako kluczowe kancerogeny są wymieniane tytoń, alkohol i zanieczyszczenie powietrza. Okazuje się, że ponad 15 proc. wszystkich nowotworów jest powodowanych przez czynniki zakaźne, w tym wirusy.

1. Jakie są przyczyny nowotworów?

Często słyszymy, że nowotwór jest zapisany w naszych genach. Lekarze zwracają uwagę, że w świetle ostatnich badań maksymalnie 10-15 proc. zachorowań, to nowotwory "odziedziczone", związane z rodzinnymi predyspozycjami. Kolejne analizy potwierdzają, że kluczową rolę odgrywają czynniki zewnętrzne i nasz styl życia.

- Pierwsza przyczyna to mutacje - mogą prowadzić do nowotworów, jeżeli dotkną krytycznych miejsc w genomie. Powód drugi - dysfunkcja układu odpornościowego - mówi dr n. med. Paweł Potocki, onkolog kliniczny ze Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.

Zobacz film: "Masz nadwagę? Grozi ci 12 nowotworów"

- Okazuje się, że nawet jeżeli dojdzie do mutacji w krytycznych miejscach, nasz organizm jest zabezpieczony przed nowotworzeniem piętrowo przez wiele systemów. Jedną z ostatnich linii obrony jest układ odpornościowy, który ma wydesygnowaną część, która szuka zalążków nowotworów i na bieżąco je niszczy. Ocenia się, że takich zalążków jest niszczonych w naszym organizmie kilka dziennie, czyli ta walka trwa cały czas - tłumaczy onkolog.

2. Największy zabójca

Dr Potocki przypomina, że część mutacji powstaje spontanicznie, część to konsekwencja błędów w przepisywaniu DNA przy podziale komórki, część powstaje w wyniku uszkodzenia DNA przez czynniki zewnętrzne.

- Tymi czynnikami, które uszkadzają DNA, są substancje chemiczne, które są zawarte między innymi w dymie tytoniowym, w dodatkach do żywienia, w zanieczyszczonym powietrzu czy wodzie. Karcynogenem środowiskowym jest również promieniowanie jonizujące - wyjaśnia dr Potocki.

- Jest taka anegdota wśród lekarzy, o co bym poprosił, gdybym spotkał dżina i miał jedno życzenie, chcąc uratować jak największą liczbę żyć ludzkich. Poprosiłbym o wymazanie tytoniu z historii ludzkości. To jest największy zabójca, bo nie tylko jest czynnikiem ryzyka wielu nowotworów, ale i innych chorób. Kolejnym czynnikiem, który - i poprzez zwiększanie ryzyka mutacji, i poprzez zmniejszanie sprawności układu odpornościowego - zbliża się do poziomu zagrożenia związanego z ekspozycją na tytoń, jest brak ruchu - alarmuje dr Potocki.

Ekspert wyjaśnia, że kluczem jest tu nadmiar tkanki tłuszczowej, który powoduje przewlekły stan zapalny w organizmie, osłabia odporność i zmniejsza efektywność układów oczyszczających nas z wewnętrznych kancerogenów. Naukowcy z Niemieckiego Centrum Badań nad Rakiem w Heidelbergu wykazali, że nawet czasowa nadwaga zwiększa ryzyko rozwoju raka jelita grubego.

Wiele mówi się o roli diety jako elementu profilaktyki przeciwnowotworowej, ale dr Potocki zwraca uwagę na niedocenianą wartość aktywności fizycznej. - Okazuje się otyły człowiek, który się rusza ma dużo niższe ryzyko zachorowania na nowotwory niż człowiek przy tym samym współczynniku masy ciała do wzrostu, który nie uprawia aktywności fizycznej - podkreśla onkolog.

3. Czy wirusy mogą wywołać raka?

Eksperci wskazują, że część chorób przewlekłych poprzez długotrwałe niszczenie danego narządu również zwiększa ryzyko raka. - Na przykład przewlekłe zapalenie oskrzeli, czyli POChP zwiększa ryzyko raka płuca, a przewlekłe zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelit zwiększają ryzyko raka jelita grubego - wskazuje dr Potocki.

Istotnym czynnikiem ryzyka nowotworów są też zakażenia niektórymi wirusami.

- W uproszczeniu można to wytłumaczyć w ten sposób, że kwas nukleinowy wirusa wnika do komórki i komórka zaczyna produkować cząstki wirusa - zamiast swoich własnych białek i swojego własnego kwasu nukleinowego. Jeżeli fragment tego kwasu nukleinowego wirusa jest podobny do kwasu nukleinowego potencjalnej komórki nowotworowej, może to spowodować, że komórka ze zdrowej stanie się nowotworową, tzn. wbudowując elementy kwasu nukleinowego w siebie - wyjaśnia w rozmowie z WP abcZdrowie dr Hubert Urbańczyk, onkolog, radioterapeuta z Siedleckiego Centrum Onkologii.

Prof. Joanna Didkowska, kierownik Krajowego Rejestru Nowotworów przypomina, że powiązanie zakażenia wirusowego z nowotworami wykazała już w 1972 roku polska dermatolog prof. Stefania Jabłońska.

- Dekadę później niemiecki uczony Haralad zur Hausen dostał nagrodę Nobla za wykazanie, że wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) wywołuje raka szyjki macicy. Według szacunków WHO w Europie 37 proc. nowotworów powiązanych z infekcją powoduje wirus HPV - wyjaśnia.

- Poza rakiem szyjki macicy zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego może powodować raka w obrębie głowy i szyi, krtani, raka zewnętrznych narządów płciowych męskich (rak prącia) i żeńskich (pochwa, wargi sromowe) oraz raka odbytu. W Polsce zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego odpowiada za około 4,4 proc. zachorowań na nowotwory kobiet i jeden proc. zachorowań mężczyzn - dodaje ekspert z Narodowego Instytutu Onkologii.

4. Wirusy mogą prowadzić do rozwoju raka wątroby i chłoniaków

Kolejną grupą chorób, w których mówi się o silnym podłożu wirusowym, są nowotwory wątroby.

- Wiadomo od 30-40 lat, że zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) oraz typu C (HCV), szczególnie jeżeli przejdzie w formę przewlekłego zapalenia, doprowadza do marskości wątroby i w tej marskiej na tle wirusowego zapalenia wątroby bardzo chętnie rozwija się nowotwór, czyli rak wątrobowokomórkowy - tłumaczy dr Urbańczyk.

- Niektóre choroby wirusowe płuc zwiększają ryzyko raka płuc, niektóre choroby wirusowe skóry zwiększają ryzyko raka skóry - dodaje dr Potocki. Wirus Epsteina-Barr (EPV) może prowadzić do rozwoju chłoniaka Burkitta, chłoniaków oraz nowotworów gardła i nosa. Z kolei wirusy HTLV-1 oraz HTLV-2 sprzyjają wystąpieniu białaczki i chłoniaka z komórek T.

Wirusolog, mikrobiolog dr hab. n. med. Tomasz Dzieciątkowski zwraca uwagę na to, że według ostatnich badań przeprowadzonych przez Światową Organizację Zdrowia, aż 15,4 proc. wszystkich nowotworów jest powodowanych przez czynniki zakaźne różnych rodzajów, z których ponad 10 proc. przypisuje się wirusom onkogennym.

Eksperci zaznaczają, że proces nowotworowy rzadko rozwija się bezpośrednio po zakażeniu, z reguły trwa od 15 do 40 lat. Na zakażenia onkogennymi wirusami nakładają się dodatkowo inne czynniki, które wspólnie predysponują do rozwoju choroby.

Katarzyna Grzęda-Łozicka, dziennikarka Wirtualnej Polski

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.