Zaburzenia odżywiania – rodzaje, przyczyny, objawy i leczenie
Zaburzenia odżywiania stanowią liczną grupę chorób, istotą których jest realizowanie nieprawidłowego wzorca odżywiania, co przejawia się na różne sposoby. Może to być zarówno przyjmowanie nadmiernych, jak i niedostatecznych ilości pokarmu, co przekłada się na funkcjonowanie zarówno somatyczne, jak i psychiczne. Jakie są sygnały alarmowe i skutki zdrowotne zaburzeń odżywiania?
1. Co to są zaburzenia odżywiania?
Zaburzenia odżywiania i jedzenia to liczna grupa chorób, istotą których są zaburzenia łaknienia na podłożu psychicznym. Ujęto je w międzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych DSM-5, która dotyczy kryteriów diagnostycznych zaburzeń psychicznych, klasyfikacji ICD-10 obowiązującej do grudnia 2021 oraz klasyfikacji ICD-11 obowiązującej od stycznia 2022.
Jakie są główne rodzaje zaburzeń odżywiania? Zasadniczo dzieli się na zaburzenia specyficzne i zaburzenia niespecyficzne. Specyficzne zaburzenia odżywiania to między innymi jadłowstręt psychiczny (anoreksja, anorexia nervosa) i żarłoczność psychiczna (bulimia, bulimia nervosa).
Niespecyficzne zaburzenia odżywiania to między innymi:
- jedzenie kompulsywne,
- zaburzenie z napadami objadania się (BED – Binge Eating Disorder),
- ortoreksja (lęk przed „niezdrową” żywnością),
- zespół spaczonego łaknienia zwany syndromem Pica (objawia się spożywaniem produktów nie będących żywnością; to łaknienie spaczone),
- zespół ruminacji, tak zwany zespół przeżuwania (treść pokarmowa wraca z żołądka do jamy ustnej i ulega powtórnemu procesowi przeżuwania),
- zespół jedzenia nocnego (night eating syndrome, NES), to jest zaburzenie w okołodobowym rytmie odżywiania, które jest często powiązane z zaburzeniami snu,
- zaburzenie z ograniczaniem/unikaniem przyjmowania pokarmów,
- inne i nieokreślone zaburzenia jedzenia i odżywiania się.
2. Przyczyny zaburzeń odżywiania
Jakie są przyczyny zaburzeń odżywiania? Okazuje się, że na ich rozwój wpływać mogą czynniki:
- biologiczne np. uszkodzenie ośrodka sytości w mózgu,
- genetyczne, co oznacza zwiększenie ryzyka wystąpienia zaburzeń odżywiania,
- środowiskowe, np. presja lub brak akceptacji ze strony otoczenia, współczesne wzorce sylwetki lansowane przez media, alienacja społeczna, negatywne komentarze ze strony otoczenia na temat ciała, przemoc fizyczna lub psychiczna, konflikty rodzinne, emocjonalne zaniedbanie dziecka,
- psychologiczne i osobowościowe, np. niskie poczucie własnej wartości, nadmierne skupienie się na własnym wyglądzie, perfekcjonizm, wysoka wrażliwość emocjonalna, lęk przed porażką, poczucie bezużyteczności czy odrzucenia, nadmierna potrzeba kontroli.
Na rozwój zaburzeń odżywiania najbardziej podatne są nastolatki, ale i starsze kobiety (nie tylko młode dorosłe, ale i w wieku dojrzałym), osoby o wysokim poziomie wrażliwości z niestabilnym poczuciem własnej wartości.
3. Zaburzenia odżywiania – sygnały ostrzegawcze i objawy
Jakie są objawy i znaki alarmowe zaburzeń odżywiania? Symptomy zaburzeń odżywiania są bardzo zróżnicowane, co w dużej mierze zależy od rodzaju schorzenia z tej grupy.
Na anoreksję może wskazywać szybki spadek wagi ciała, częste stosowanie głodówek, częste niepochlebne komentowanie swojego wyglądu, przesadne zainteresowanie wartością kaloryczną pożywienia, częste odmawianie jedzenia, omdlenia, zaburzenia pracy serca, brak miesiączek, opóźnione miesiączkowanie.
Sygnały i objawy, które mogą wskazywać na bulimię to prowokowanie wymiotów, silna potrzeba kontroli przy jednoczesnym braku poczuciu kontroli nad spożywaniem pokarmów, epizody objadania się i podkradania jedzenia, unikanie wspólnych posiłków, stosowanie środków odchudzających, przeczyszczających, odwadniających.
Inne niepokojące sygnały i objawy dla zaburzeń odżywiania to między innymi obsesja na punkcie utrzymania niskiej wagi, częste narzekanie na swój wygląd, ciągłe rozmowy na temat diety, stałe porównywanie siebie do innych, stosowanie restrykcyjnych diet lub chaotyczne spożywanie jedzenia, nadmierne ćwiczenia fizyczne.
4. Diagnostyka i leczenie zaburzeń odżywiania
Jak diagnozowane są zaburzenia odżywiania? Aby móc je rozpoznać, konieczne jest spełnienie kryteriów ujętych w systemach klasyfikacyjnych takich jak DSM (kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych) oraz ICD (międzynarodowa klasyfikacja chorób), a ich oceną powinien zająć się specjalista.
Nieleczone zaburzenia odżywiania mogą być niebezpieczne, ponieważ prowadzą nie tylko do poważnych komplikacji zdrowotnych, ale i grożą śmiercią. Skutki zdrowotne zaburzeń odżywiania to wyniszczenie organizmu, niedobory żywieniowe, ale i osłabiona odporność, zaburzenia hormonalne, które manifestują się jako brak miesiączki czy zaburzenia potencji u mężczyzn. To także wypadające włosy, zniszczone paznokcie czy postępująca próchnica.
Osoby, które zmagają się z zaburzeniami odżywiania wymagają specjalistycznego leczenia, które prowadzi psychiatra i psycholog, często w porozumieniu z dietetykiem. Kluczowe znaczenie ma terapia psychologiczna w zaburzeniach odżywiania oraz psychoedukacja, dzięki którym możliwa jest zmiana myślenia, zachowania, relacji ze sobą i swoim ciałem, także z jedzeniem.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.