Garbniki roślinne – właściwości, zastosowanie i szkodliwość

Garbniki, inaczej taniny, to związki polifenolowe, które w stanie naturalnym występują w korzeniach, korze, liściach i owocach wielu gatunków roślin. Dzięki temu, że mają cierpki smak, chronią je przed patogenami i zwierzętami roślinożernym. Jakie mają właściwości? W jakich produktach spożywczych ich szukać i dlaczego warto?

1. Co to są garbniki?

Garbniki to substancje o złożonym składzie chemicznym. Dobrze rozpuszczają się w wodzie, etanolu czy acetonie. Są polifenolami o masie cząsteczkowej od 500 do nawet 3000 Da. Wiadomo, że tworzą kompleksy z białkami i polisacharydami, takimi jak pektyna, celuloza czy skrobia. Wiążą się również z alkaloidami, kwasami nukleinowymi i składnikami mineralnymi.

Wyróżnia się garbniki pochodzenia syntetycznego i naturalnego (roślinne, rzadziej zwierzęce), garbiki organiczne i nieorganiczne, także hydrolizujące (zawierają cząsteczkę cukru) i skondensowane (niehydrolizujące), nazywane proantocyjanidami (są polimerami flawonoidów. Występują głównie w niedojrzałych roślinach). Warto pamiętać, że zamiennie można stosować pojęcia garbniki i taniny.

Zobacz film: "Polacy żyją aż 7 lat krócej niż Szwedzi"

Garbniki roślinne pełnią ważne funkcje, między innymi:

• chronią rośliny przed zakażeniem bakteriami lub grzybami,
• hamują wzrost grzybów, bakterii i wirusów,
• chronią rośliny przed roślinożernymi owadami i kręgowcami,
• uniemożliwiają bytowanie pasożytów na powierzchni roślin.

Garbniki roślinne są odpowiedzialne za cierpki smak niedojrzałych owoców. Ma to związek z oddziaływaniem tanin z białkami znajdującymi się w ślinie. To zniechęca zwierzęta do zjadania rośliny. W miarę dojrzewania zawartość tanin się zmniejsza.

2. Gdzie znajdują się garbniki?

Garbniki naturalne są obecne w wielu gatunkach roślin. Zawierają je:

• owoce. Garbniki w owocach są obecne zwłaszcza w takich gatunkach jak czarna porzeczka, granat, winogrona, truskawki, maliny, żurawina, jabłka czy borówka,
• nasiona i orzechy,
• gryka, ziarna jęczmienia,
• rośliny strączkowe, zwłaszcza czerwona i czarna fasola oraz soczewica,
• popularne produkty spożywcze, takie jak herbata, kawa, gorzka czekolada i kakao. Są także naturalnym składnikiem wina (wino czerwone i różowe), piwa oraz soków owocowych,
• drzewa iglaste i rośliny zielone. Są obecne w ich korze, korzeniach, łodygach oraz liściach,
• surowce zielarskie, takie jak kora dębu, ziele dziurawca, czystek, liście malin, rzepik i pięciornik.

3. Garbniki w kosmetyce i medycynie

Garbniki to substancje pochodzenia syntetycznego i naturalnego wykorzystywane w procesie wytwarzania naturalnej skóry. Umożliwiają zabezpieczenia jej przed procesami gnilnymi. Używa się ich także do produkcji barwników lub farb podkładowych zapobiegających korozji.

Substancje te odnajdują się również w branży kosmetycznej (jako dodatki do wielu kosmetyków: szamponów, kremów czy toników, ale i past do zębów, płynów do płukania ust) oraz przemyśle farmaceutycznym.

Najbardziej znanymi surowcami zawierającymi garbniki, wykorzystywanymi do produkcji preparatów leczniczych, są kora dębu i kłącze pięciornika. Garbniki są obecne w wielu produktach dostępnych w aptekach. Można je znaleźć w maściach, żelach, kremach, herbatkach do zaparzania, kroplach do oczu czy suplementach diety.

4. Właściwości prozdrowotne garbników

Taniny wykazują właściwości prozdrowotne i lecznicze:

• łagodzą podrażnienia,
• zmniejszają uczucie swędzenia czy pieczenia skóry,
• działają przeciwzapalnie,
• mają działanie antybakteryjne,
• działają ściągająco na błony śluzowe,
• wykazują działanie protekcyjnie na naczynia krwionośne, przyspieszają krzepnięcie krwi,
• wspomagają odporność organizmu,
• mają właściwości przeciwnowotworowe. Są antyoksydantami, łagodzą stres oksydacyjny wywoływany przez nadmiar wolnych rodników,
• mogą wspierać mikroflorę jamy ustnej i jelit,
• mogą redukować stężenie cholesterolu LDL we krwi,
• mogą obniżać ciśnienie.

Garbniki – szkodliwość

Sposób działania garbników zależy głównie od ich rodzaju, ale i konsumowanych ilości. Nadmierne spożycie tanin w diecie może przyczynić się do problemów zdrowotnych.

Ma to związek z tym, że substancje zaburzają wchłanianie z przewodu pokarmowego witamin i minerałów (witamin A i B12, wapnia i żelaza). Zwiększają także ryzyko niewydolność wątroby i nerek, choroby wrzodowej czy zapalenia żołądka i jelit.

Na obecność garbników w pożywieniu muszą uważać osoby na nie wrażliwe. U nich przypadku szkodliwe mogą być nawet niewielkie dawki. Pojawiająca się reakcja związana z nadwrażliwością może wywoływać mdłości, biegunki i inne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, jak również bóle głowy, poczucie o oszołomienia oraz niepokój.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.