Leczenie uzależnienia od narkotyków

Na uzależnienie trzeba spojrzeć jak na chorobę złożoną, a przede wszystkim taką, która może dotknąć każdego, biorąc pod uwagę fakt ogólnej dostępności środków uzależniających. Aby lepiej zrozumieć problem uzależnienia, trzeba wyodrębnić dwa jego rodzaje – uzależnienie fizyczne i psychiczne. Uzależnienie można zdefiniować jako silną potrzebę wykonywania jakiejś czynności lub używania jakichś substancji. Najczęściej termin ten jest kojarzony z narkotykami, alkoholem lub nikotyną, ale nie można zapominać, że można być uzależnionym także od telewizji, Internetu, gier komputerowych czy seksu. Zwykle osoba uzależniona przez długi czas neguje nałóg, jednak w pewnym momencie nie potrafi żyć bez środka odurzającego. Trzeba pamiętać, że bardzo łatwo „wejść” w uzależnienie, a dużo trudniej z niego „wyjść”. Uzależnienie jest chorobą jak każda inna i wielokrotnie bez pomocy specjalisty nie można sobie z nią poradzić.

Uzależnienie fizyczne, zwane fizjologicznym, to silna potrzeba zażywania jakiejś substancji, objawiająca się wieloma rozmaitymi dolegliwościami ze strony organizmu, takimi jak: bóle, biegunka, uczucie zimna, dreszcze. Brak zażywania danej substancji powoduje, że objawy te są bardzo nasilone, a czasami nawet nie do wytrzymania. Jest to tzw. zespół abstynencyjny. Organizm reaguje na brak substancji, do której się przyzwyczaił i bez której trudno mu funkcjonować. W ten sposób może przebiegać uzależnienie od alkoholu, nikotyny, opiatów czy środków nasennych. Aby wyleczyć pacjenta z tego typu zależności, potrzebne jest odtrucie organizmu, czyli detoks. Czasami nagłe odstawienie substancji uzależniającej może być niebezpieczne, może prowadzić do zbyt dużego szoku organizmu. W takich sytuacjach konieczne jest stopniowe zmniejszanie dawki danej substancji w organizmie przez stosowanie leczniczych zamienników dla substancji uzależniającej.

Uzależnieniu fizycznemu często towarzyszy uzależnienie psychiczne, zwłaszcza przy długotrwałym nadużywaniu silnych narkotyków. Ten typ uzależnienia powoduje, że zachwiana zostaje psychika osoby uzależnionej. Objawia się to wzrostem aktywności, jeżeli chodzi o poszukiwanie środka uzależniającego, a także wzrostem tolerancji na przyjmowaną substancję, co wiąże się z tym, że potrzeba ciągle większej dawki narkotyku. Innym widocznym objawem uzależnienia jest zaniedbywanie codziennych czynności oraz otoczenia na rzecz substancji uzależniającej, a także osłabienie woli osoby chorej. Człowiek uzależniony ma obsesje oraz natrętne myśli na temat substancji narkotycznej, które utrzymują się także podczas abstynencji. Uzależniony oszukuje sam siebie oraz otoczenie, tłumacząc sobie, że narkotyk jest mu niezbędny do życia. U takiej osoby widoczne jest także fizyczne wyniszczenie, gdyż takie prozaiczne czynności, jak jedzenie i picie są ignorowane. Uzależnienie psychiczne jest trudniejsze do wyleczenia niż fizyczne i jest to praktycznie niemożliwe bez pomocy specjalisty. Metodą leczenia jest w tym przypadku psychoterapia.

Narkotyki twarde, np. heroina, mają silny potencjał uzależniający. Uzależnienie psychiczne u niektórych osób może pojawić się już po pierwszej dawce. Osoba uzależniona traci kontrolę nad sobą, ma problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie, nie radzi sobie z prostymi obowiązkami, zaniedbuje rodzinę i przyjaciół. Jak pomóc osobie uzależnionej od środków odurzających?

• Nie odwracaj się od uzależnionego, mimo że może być wykluczony ze społeczeństwa. Niekiedy narkomani są postrzegani stereotypowo i uznawani za kryminalistów (wiąże się to z faktem, że osoba silnie uzależniona może dopuścić się, np. kradzieży, aby kupić kolejną dawkę). Pamiętaj, że takie osoby także potrzebują wsparcia i szacunku!
• Opowiedz osobie uzależnionej o możliwościach leczenia. Pozwól jej samej zdecydować o leczeniu uzależnienia. Nie próbuj jej zmusić, gdyż może podziałać to w sposób odwrotny do zamierzonego.
• Detoks nie jest łatwym przeżyciem. Niektórzy czują się upokorzeni tym, że muszą iść na odwyk. Dlatego osoba uzależniona może potrzebować wsparcia, twoich odwiedzin. Musi wiedzieć, że po zakończeniu leczenia ktoś na nią czeka.
• Nie opuszczaj uzależnionego po zakończeniu terapii. Wsparcie ze strony przyjaciół jest ważne, daje siły i nadzieję na przyszłość.
• Jeśli jest potrzebne wsparcie finansowe, jako przyjaciel jesteś osobą, która powinna pomóc. Możesz opłacić rachunki, czynsz albo kupić jedzenie. Ale pamiętaj – nigdy nie dawaj osobie uzależnionej pieniędzy do ręki! Może to być zbyt silna pokusa, by sięgnąć po „działkę”, nawet jeśli detoks to już odległe wspomnienie.
• Postaraj się zajmować czas osobie po odwyku. Zachęć ją do nowych przyjaźni – samodzielnie może mieć z tym problem lub nie odczuwać takiej potrzeby. Często towarzystwo, w którym obracał się wcześniej narkoman, ma luźne podejście do narkotyków i ułatwia do nich dostęp.

Jakie mamy dostępne metody leczenia uzależnienia od narkotyków i od czego zależy wybór metody w konkretnym przypadku? Uznaje się, że udowodnioną skuteczność mają trzy formy terapii – terapia substytucyjna, terapia ukierunkowana na abstynencję oraz terapia poznawczo-behawioralna. Wybór sposobu leczenia uzależnienia powinien być zależny od rodzaju narkotyku, indywidualnego podejścia do pacjenta oraz jego możliwości terapeutycznych (zaangażowania, chęci, możliwości intelektualnych itp.).

Terapia substytucyjna

Każda z metod ma swoje plusy, ale i ograniczenia. Niektóre metody terapii można ze sobą łączyć. Metodą wywołującą największe kontrowersje jest z pewnością terapia substytucyjna. Polega ona na zastępowaniu dożylnych narkotyków doustnymi preparatami przepisywanymi przez lekarza, które dają te same efekty farmakologiczne. Podawanie takiego preparatu ma na celu zlikwidowanie przyzwyczajenia fizycznego organizmu, które w przypadku dożylnych narkotyków (np. heroiny) jest największym problemem w terapii. Założeniem terapii jest osłabienie motywacji do zażywania narkotyków dożylnych przez wyeliminowanie bardzo nieprzyjemnych objawów abstynencyjnych. Dodatkowo niwelowane jest w ten sposób ryzyko przenoszenia chorób związanych ze stosowaniem brudnych igieł. Proces podawania narkotyku w sposób kontrolowany odbywa się najczęściej w specjalnym ośrodku ambulatoryjnym, gdyż wystarcza podawanie go raz na dobę. Trzeba pamiętać, że terapia metadonowa to jedynie wstęp do długotrwałego leczenia. Pacjent pozostaje bowiem nadal uzależniony od narkotyku, ale mniej szkodliwego i podawanego pod kontrolą lekarską. Celem leczenia jest stopniowe zmniejszanie dawek metadonu i jednoczesne prowadzenie zajęć terapeutycznych. Takie postępowanie lecznicze jest przeciwieństwem metody polegającej na przystąpieniu do właściwego leczenia po uprzedniej detoksykacji organizmu.

Terapia ukierunkowana na abstynencję

Inną metodą walki z nałogiem jest terapia ukierunkowana na abstynencję. Jej podstawowym warunkiem jest całkowite odstawienie wszelkich środków psychotropowych. Terapia ta jest preferowana w przypadku uzależnienia od narkotyków dających słabsze uzależnienie fizyczne, np. marihuany. Metoda ta bazuje na założeniu, że do sięgnięcia po narkotyki skłoniły osobę uzależnioną trudności w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. Dlatego celem tej terapii jest nauczenie pacjenta budowy uczciwej, otwartej relacji (zarówno w stosunku do terapeuty, jak i do współuczestników terapii). Niestety, do powodzenia tej metody potrzebna jest niezwykle silna motywacja do zerwania z nałogiem. Osoby, którym tej motywacji brakuje, przerywają terapię bardzo szybko – w ciągu pierwszego miesiąca rezygnuje aż 75% uczestników.

Terapia poznawczo-behawioralna

Innym rodzajem leczenia osób uzależnionych jest terapia poznawczo-behawioralna. Jej założeniem jest fakt, że w mechanizmie uzależnienia dużą rolę odgrywa mechanizm uczenia. Ten sam mechanizm wykorzystuje się w celu odzwyczajenia od nałogu. W trakcie leczenia chory uczy się, jak rozpoznawać sytuacje, w których ryzyko powtórnego sięgnięcia po używkę jest duże i w jaki sposób można zwalczyć tę pokusę. Metoda ta polega na uporczywym powtarzaniu tych samych schematów, które po pewnym czasie ułatwiają uzależnionemu samokontrolę. Terapia behawioralna daje efekty zdecydowanie najszybciej. Inną jej zaletą jest jej wszechstronność – nadaje się ona zarówno dla grup terapeutycznych, jak i do leczenia indywidualnego. Można ją ponadto z powodzeniem łączyć z leczeniem farmakologicznym (np. terapią metadonową). Terapia taka składa się przeważnie z 12-16 sesji trwających w sumie około 12 tygodni. Trzeba jednak pamiętać, że tak szybko widoczne efekty mogą skłonić uzależnionego do nadmiernej brawury i do powrotu do nałogu. Ponieważ w terapii behawioralnej kluczową rolę odgrywa element autoanalizy, tzn. wejrzenia w głąb siebie, to oprócz wysokiej motywacji do powodzenia terapii wymagane są jeszcze odpowiednie możliwości intelektualne.

Często mamy do czynienia z sytuacją, kiedy proces odzwyczajania od uzależnienia jest dopiero kolejnym etapem leczenia. Chorzy proszą o pomoc, będąc w tak ciężkim stanie fizycznym, że do leczenia odwykowego można przystąpić dopiero po przeprowadzeniu detoksykacji organizmu. Proces ten polega na całkowitym odstawieniu substancji uzależniającej i pomocy w opanowaniu objawów abstynencyjnych. Ponieważ w trakcie detoksykacji może dojść do powikłań groźnych dla życia, istnieje absolutna konieczność przeprowadzania leczenia w warunkach szpitalnych. Dopiero osoba „odtruta” może przystąpić do właściwego leczenia odwykowego. Niestety, popularne jest zachowanie, gdy narkoman, nie mogąc opanować swojego uzależnienia, udaje się na tzw. detoks, aby później powrócić do nałogu bez próby walki z nim. Takie postępowanie prowadzi do znacznego obniżenia motywacji do podjęcia próby odstawienia narkotyku, a tym samym do wygrania ze śmiertelne groźną chorobą.

Źródła

1. Leczenie osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych
2. Jurczyński Z., Narkomania. Podręcznik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, ISBN 978-83-200-3898-9.
3. Piotrowski J., Podstawy toksykologii, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2008, ISBN 978-83-204-3401-9.
4. Woronowicz B., Bez tajemnic. O uzależnieniach i ich leczeniu, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2001, ISBN 83-85705-55-4.
5. Woronowicz B., Uzależnienia: geneza, terapia, powrót do zdrowia, Media Rodzina, Poznań 2009, ISBN 978-83-7278-369-1.