Astma i praca zawodowa

Astma związana z pracą podzielona jest na dwie kategorie: astmę zawodową i astmę nasilającą się w pracy. Choroby te różnią się przyczyną i mechanizmem reakcji, odpowiadających za występowanie objawów astmy pod wpływem substancji znajdujących się w środowisku pracy.

Astma zawodowa to astma, której przyczyna związana jest z czynnikami występującymi w środowisku pracy. Substancje najczęściej powodujące astmę i narażone grupy zawodowe, to:

• Mąka - piekarze, ciastkarze, młynarze, kucharze.
• Alergeny zwierzęce - rolnicy, hodowcy i handlarze zwierząt, weterynarze, pracownicy ogrodów zoologicznych i zwierzętarni naukowych.
• Żywice (kalafonia) - lutownicy i pracownicy zakładów elektronicznych, muzycy grający na instrumentach smyczkowych.
• Lateks - pracownicy ochrony zdrowia, osoby pracujące w gumowych rękawicach, pracownicy przemysłu farmaceutycznego, pracujący przy produkcji dywanów.
• Ziarna roślin oleistych - wytwórcy olejów roślinnych.
• Detergenty i enzymy - pracownicy pralni i fabryk proszków do prania, pracownicy przemysłu spożywczego.
• Barwniki - pracownicy przemysłu tekstylnego.
• Sole metali (chromu, niklu, platyny, kobaltu) - pracownicy przemysłu chemicznego, rafinacji metali, pracujący w gawanizerniach, produkcji noży i narzędzi oraz pracownicy obróbki skór.
• Glutaraldehyd, formaldehyd - pracownicy ochrony zdrowia.

Na podstawie procesów odpowiedzialnych za rozwój choroby, astmę zawodową dzieli się na astmę alergiczną (mechanizm immunologiczny) oraz niealergiczną (mechanizm nieimmunologiczny).

Alergiczna astma zawodowa rozwija się wskutek nadwrażliwości na specyficzne substancje, będące alergenami. Mechanizm choroby może być związany z produkcją przeciwciał IgE lub mieć przebieg niezależny od przeciwciał. Nadwrażliwość na czynniki zawodowe nie pojawia się przy pierwszym kontakcie z uczulającą substancją, ale rozwija się po pewnym czasie, dochodzącym nawet do 30 lat. W pewnych przypadkach długi czas od kontaktu z alergenem do wystąpienia objawów, zwany okresem latencji, może powodować trudność w ustaleniu związku przyczynowo-skutkowego między otoczeniem pracy a wystąpieniem astmy. W tym wypadku pomocne jest zebranie dokładnego wywiadu przez lekarza i analiza zgodności objawów z ekspozycją na substancje obecne w pracy.

Astma niealergiczna wywoływana jest przez czynniki drażniące, występujące w dużych stężeniach. Określana jest także jako zespół reaktywnej dysfunkcji dróg oddechowych. Ten rodzaj reakcji rozwija się nagle, najpóźniej w ciągu 24 godzin od ekspozycji na czynnik drażniący. Nadwrażliwość oskrzeli w tym typie astmy zawodowej może być ciężka i długotrwała.

Objawy astmy zawodowej i jej przebieg są w zasadzie takie same jak objawy klasycznej postaci astmy. Pojawiają się w czasie od kilku-kilkunastu minut do kilku godzin po kontakcie z uczulającą substancją i mogą obejmować:

• świsty,
• duszność,
• kaszel,
• przyspieszenie oddechu,
• obniżoną tolerancję wysiłku,
• napadowy charakter objawów,
• duszność powysiłkową, nocną, po ekspozycji na alergen.

Pierwszym krokiem do zdiagnozowania astmy zawodowej jest zauważenie związku między objawami choroby a przebywaniem w pracy. W przypadku takiego podejrzenia należy poinformować lekarza, który na podstawie dokładnie przeprowadzonego wywiadu określi prawdopodobieństwo występowania astmy zawodowej i zleci badania dodatkowe. W diagnostyce astmy wykorzystuje się badania oceniające funkcję płuc, jak spirometria, badanie szczytowego przepływu wydechowego, a także skórne testy alergiczne, mogące pomóc w stwierdzeniu uczulenia na konkretne alergeny.

Ryzyko wystąpienia astmy zawodowej zależy przede wszystkim od rodzaju substancji, na którą narażony jest pracownik oraz jej stężenia w środowisku pracy. Zdolność substancji do wywoływania podrażnienia dróg oddechowych zależy między innymi od jej reaktywności i rozpuszczalności w wodzie. Stężenie substancji w miejscu pracy zależy od rodzaju procesu przemysłowego, stosowanych procedur, rodzaju pracy i wykonywanych czynności w pobliżu substancji oraz stosowania bądź nie środków ochronnych (maski, filtry). Większe ryzyko rozwoju astmy zawodowej dotyczy ludzi o określonych predyspozycjach, np. alergików lub chorujących na inne przewlekłe choroby układu oddechowego.

Wcześniej występująca astma, której przebieg pogorszył się pod wpływem przebywania w środowisku zawodowym nazywa się astmą nasilającą się w pracy. W tym przypadku czynniki, takie jak zimne powietrze, drażniące aerozole, pyły, opary oraz gazy występujące w nadmiernym stężeniu powodują zaostrzenie objawów dotychczasowej astmy.

Terapia astmy zawodowej nie różni się od leczenia klasycznej postaci astmy. W kontrolowaniu przebiegu choroby stosuje się działające przeciwzapalnie steroidy wziewne oraz rozszerzające oskrzela beta2-mimetyki. Niezbędnym elementem terapii jest zapobieganie napadom astmy. W przypadku astmy nasilającej się w pracy i niealergicznej konieczne jest zmniejszenie ekspozycji na czynniki drażniące. Pacjenci z alergiczną postacią astmy zawodowej powinni natomiast, w miarę możliwości, całkowicie wyeliminować kontakt z uczulającymi substancjami, gdyż istnieje ryzyko wystąpienia poważnej reakcji alergicznej, wiążącej się nawet z zagrożeniem życia.

Wystąpienie astmy związanej z pracą zawodową w znaczny sposób wpływa na życie chorych. Przebywanie w codziennym środowisku pracy może być przyczyną astmy, która może ujawnić się nawet wiele lat od rozpoczęcia pracy. Kontakt z drażniącymi i uczulającymi substancjami może także przyczyniać się do zaostrzenia objawów uprzednio stwierdzonej astmy. Właściwe leczenie pozwala kontrolować przebieg choroby i zapobiegać napadom astmy, ale w niektórych przypadkach konieczna okazuje się zmiana wykonywanej pracy.

Źródła

1. Górski P., Zalecenia do rozpoznawania i profilaktyki zawodowej astmy oskrzelowej, Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1997, ISBN 83-86052-97-X
2. Pałczyński C., Walusiak J., Choroby układu oddechowego u osób narażonych na pył mąki i ziaren zbóż. Astma piekarzy., Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2002, ISBN 83-88261-26-6
3. Pałczyński C., Wittczak T., Interaktywny program kontroli alergii zawodowej, Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2006, ISBN 83-88261-89-4
4. Rowińska - Zakrzewska A., Kuś J., Choroby układu oddechowego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004, ISBN 83-200-2884-1