Czego nie wiesz o szczepieniach?
Nazywane są jednymi z najważniejszych, przełomowych wynalazków w zakresie medycyny. Stosując różne szczepienia, można bowiem uchronić się przed wieloma chorobami zakaźnymi, które jeszcze jakiś czas temu były uważane za nieuleczalne i śmiertelne. Czym są szczepienia i jak ich odkrycie wpłynęło na życie ludzi?
1. Wiejski lekarz bohaterem narodowym
Mówiąc o szczepieniach, nie sposób nie wspomnieć o zasługach angielskiego lekarza Edwarda Jennera, który odkrył szczepienia ochronne przeciwko ospie. Przyszedł na świat 17 maja 1749 roku w Berkeley. Od najmłodszych lat wykazywał zainteresowanie naukami przyrodniczymi. Już wtedy rodzice, widząc jego pasję i zaangażowanie, wróżyli mu karierę lekarską.
Od 14. roku życia szkolił się u lokalnego chirurga. W wieku 21 lat wyjechał do Londynu, gdzie po kilku latach nauki uzyskał dyplom lekarski na Uniwersytecie St. Andrews. Mimo rożnych propozycji pracy młody lekarz wybrał proste, spokojne życie na wsi i powrócił do rodzinnego Berkeley, prowadząc własną praktykę lekarską. Na tym spokojnym, prostym życiu mógłby mu mijać dzień za dniem, ale los czy raczej sam Edward chciał inaczej...
Zanim wybierzesz się w podróż...
Planujesz wakacje? Sprawdź, na co musisz się zaszczepić przed wyjazdem do:
Wiek XVIII to ciężki okres nie tylko dla Anglii, ale i całej Europy. Epidemia ospy była nie do zatrzymania. Aż troje na pięcioro dzieci i co dziesiąty dorosły umierali z powodu choroby. Kiedy dopadała kogoś z rodziny, reszta jej członków często porzucała swój dobytek, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się wirusa.
Ospę próbowano zwalczać różnymi sposobami, które niestety zazwyczaj kończyły się śmiercią chorego. Wierzono również, że ten, kto ma za sobą przebyta ospę krowią, jest bardziej odporny na zarażenie się tą prawdziwą. Idąc tym tropem, Edward Jenner prowadził długotrwałe obserwacje, aż ostatecznie podjął decyzję o przeprowadzeniu ryzykownego eksperymentu.
14 maja 1796 roku pobrał ropę ze skóry kobiety, która chorowała na ospę krowią, a następnie zaraził ją ośmioletniego chłopca. Mimo początkowej reakcji organizmu w postaci wysokiej temperatury, bólu głowy i dreszczy po kilku dniach mały pacjent odzyskał zdrowie. Po kilku tygodniach lekarz zaraził go ponownie, jednak tym razem wirusem ospy prawdziwej. Okazało się, że chłopiec nie tylko nie wykazał żadnych objawów chorobowych, ale też w późniejszym czasie nigdy nie zapadł na ospę. Ten odważny eksperyment okazał się przełomem w medycynie i pozwolił na skuteczną walkę z wirusem ospy.
2. Czym są szczepionki?
Odkrycie Edwarda Jennera stało się początkiem do kolejnych badań nad wynalezieniem innych szczepień, które mogłyby ratować i chronić ludzi przed groźnymi chorobami. Wiele osób zapewne nie wie do końca, czym właściwie jest taka szczepionka. To biologiczny preparat odpornościowy, który dzięki zawartości antygenu lub kilku antygenów po wprowadzeniu do organizmu sprawia, że staje się on odporny przed drobnoustrojami chorobotwórczymi.
W momencie wprowadzenia antygenu do organizmu układ immunologiczny może w odpowiednio szybkim czasie rozpoznać „intruza” i zareagować, aby nie dopuścić do rozwoju choroby. Mówiąc o szczepionce, nie można pominąć tego, co oznacza antygen. Może on przybierać różną formę: żywych lub zabitych drobnoustrojów, fragmentów ich komórek. Czasami także są to produkty metabolizmu bakterii lub antygeny powstałe przy użyciu inżynierii genetycznej. Poza antygenami w składzie szczepionki można znaleźć różne substancje pomocnicze, m.in. cukry, aminokwasy, środki konserwujące oraz związki, zadaniem których jest wzmocnienie i przyspieszenie odpowiedzi immunologicznej.
Na rynku dostępne są szczepionki różnego rodzaju. Szczepionki monowalentne to takie, które zawierają jeden gatunek określonego drobnoustroju i chronią przed jedną chorobą. Przed jednym stanem chorobowym uodporniają także szczepionki poliwalentne z kilkoma podtypami tego samego gatunku drobnoustrojów. Takim rodzajem jest np. szczepionka przeciw grypie. Z kolei szczepionki skojarzone chronią przed kilkoma chorobami. Przykładem może być skojarzona szczepionka przeciwko różyczce, odrze oraz śwince, a także tzw. DTP, która uodparnia organizm przed zachorowaniem na błonicę, tężec oraz krztusiec.
3. Program szczepień ochronnych w Polsce
Szczepienia ochronne powodują zahamowanie rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, a tym samym sprzyjają powstaniu tzw. odporności zbiorowej, co ma bardzo ważne znaczenie dla aktualnej sytuacji epidemiologicznej w Polsce, która określana jest jako stabilna. Przeprowadzanie szczepień ochronnych odbywa się w oparciu o ustawę z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zgodnie z jej zapisami osoby, które przebywają na terenie Polski, mają obowiązek poddawania się wybranym szczepieniom ochronnym.
Szczepienia bezpłatne, czyli obowiązkowe, realizuje się w ramach NFZ, z kolei szczepienia zalecane (odpłatne) nie podlegają refundacji z państwowego budżetu i są wykonywane we własnym zakresie. Szczepienia obowiązkowe są realizowane bezpłatnie w poradniach rodzinnych. Zaniedbanie przez rodziców obowiązku szczepień może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia ich dziecka, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia chorób zakaźnych i ich powikłań.
W Polsce obowiązkowe szczepienia ochronne realizuje się zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, czyli tzw. kalendarzem szczepień, który poddaje się co roku aktualizacji. Podlegają im dzieci i młodzież do 19. roku życia oraz osoby najbardziej narażone na wystąpienie chorób zakaźnych, np. służba medyczna, studenci medycyny itp. Unikanie obowiązku związanego z poddaniem się wymaganym szczepieniom ochronnym podlega postępowaniu egzekucyjnemu. Szczepienia ochronne zaleca się również profilaktycznie osobom dorosłym dla wzmocnienia odporności, jak również tym, którzy mają w planach wyjazdy zagraniczne do krajów tropikalnych.
Sprawdź program szczepień ochronnych na 2015 rok.
4. Czy istnieje jakaś alternatywa dla szczepionek?
Kontrowersje wokół szczepionek nie ustają. Maja one zarówno swoich zwolenników, jak również przeciwników. Ci drudzy powołują się na negatywne opinie dotyczące działania szczepionek. Twierdzą, że mają one związek z pojawieniem się autyzmu. Nasiliły się z początkiem lat 90., po publikacji wyników badań, które przeprowadził brytyjski naukowiec Andrew Walkefield. Jego zdaniem, szczepionka MMR przeciwko odrze, śwince oraz różyczce wpływa na centralny układ nerwowy, powodując u dzieci autyzm. Przyczyną tego jest wg naukowca zawarty w szczepionce tiomersal, odpowiedzialny za uszkodzenie komórek mózgu.
Twierdzenia te nie mają jednak potwierdzenia w żadnych innych specjalistycznych badaniach. Ostatecznie specjaliście udowodniono sfałszowanie danych, a pismo „Lancet” wycofało artykuł. Nie ma również dowodów, które potwierdzałyby tezę, że szczepionka MMR powoduje autyzm, jak również to, że prowadzi do tego tiomersal i zawarte w nim związki rtęci. Zdaniem naukowców ze Stanów Zjednoczonych, którzy systematycznie dokonują przeglądu różnych badań, negatywne konsekwencje szczepień pojawiają się bardzo rzadko, ale nie dotyczą one autyzmu.
W wyniku wielu różnych stanowisk i publikacji rodzice często odraczają decyzję o zaszczepieniu swojego dziecka, co ma poważne skutki zdrowotne nie tylko dla niego, ale też innych osób, powodują bowiem spadek tzw. odporności zbiorowej. Wiele osób szuka alternatywnych rozwiązań, ale naukowcy stwierdzają jasno – takich nie ma. Aktualnie nie istnieją żadne substytuty szczepionek. Nawet, jeżeli niektórzy rodzice opowiadają się za stosowaniem środków homeopatycznych w celach profilaktycznych przed zachorowaniem na niektóre choroby, nie ma medycznych dowodów na to, że są one skuteczne.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.