Jelito grube - budowa, role i funkcje w organizmie, choroby jelita grubego
Jelito grube to ostatni odcinek układu pokarmowego, gdzie resztki pożywienia są formowane w kał i kierowane w kierunku odbytu w celu usunięcia ich z organizmu. Dodatkowo w jelicie grubym zachodzi wchłanianie cząstek składników pokarmowych do krwi. Ile metrów jelit ma człowiek? Jakie funkcje pełni jelito grube? Ile kału mieści się w jelitach?
- 1. Czym jest jelito grube?
- 2. Budowa jelita grubego
- 3. Funkcje jelita grubego
- 4. Choroby jelita grubego
- 4.1. Rak jelita grubego
- 4.2. Uchyłki jelita
- 4.3. Zespół jelita drażliwego
- 4.4. Niedrożność jelit
- 4.5. Nieswoiste zapalenie jelit
- 4.6. Choroba Leśniowskiego i Crohna
- 4.7. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
- 4.8. Zapalenie wyrostka robaczkowego
- 4.9. Biegunka
- 4.10. Zaparcia
- 5. Oczyszczanie jelit w zapobieganiu chorobom
- 6. Jelito grube – diagnostyka
- 7. Profilaktyka - zapobieganie chorobom jelita grubego
1. Czym jest jelito grube?
Jelito grube to końcowy odcinek układu pokarmowego, który łączy jelito cienkie z odbytem. Jest zbudowane z jelita ślepego, okrężnicy i odbytnicy, posiada również ujście na zewnątrz w postaci odbytu.
To właśnie w jelicie grubym finalnie formuje się stolec, w tym miejscu odbywa się również ostatni etap wchłaniania wody i soli mineralnych z resztek trawionego pokarmu, a także wytwarzany i wchłaniany jest amoniak, czyli produkt uboczny przemiany białka.
2. Budowa jelita grubego
Gdzie jest jelito grube? Jego początek lokalizuje się w okolicy prawego dołu biodrowego, skąd dociera aż do wątroby, gdzie zmienia kierunek w stronę śledziony w lewym łuku żebrowym, a następnie przechodzi w dół po lewej stronie brzucha. Następnie jelito przechodzi wzdłuż kości krzyżowej aż do końcówki jelita - odbytu.
Jak długie jest jelito grube? Długość jelita grubego u człowieka wynosi od 1,3 do 1,5 metra, na początku jelito jest najszersze, a później stopniowo ulega zwężeniu. Wyróżniamy kilka części jelita grubego (odcinki jelita grubego):
- kątnica (jelito ślepe) - najszersza część jelita, do której trafia pokarm po przebyciu jelita cienkiego, kątnica jelita uczestniczy we wchłanianiu wody oraz elektrolitów z pożywienia,
- okrężnica - pokarm trafia do okrężnicy wstępującej (inaczej mówiąc wstępnicy, rozpoczynającej się od jelita ślepego), następnie przechodzi przez okrężnicę poprzeczną, odcinek ten wchłania resztki wody i soli mineralnych, a także wiąże stałe resztki jedzenia za pomocą śluzu, skąd trafiają one do okrężnicy zstępującej (zstępnicy) i okrężnicy esowatej (esicy jelita grubego),
- odbytnica (jelito proste) - to miejsce, do którego trafia masa z okrężnicy i jest przetrzymywana do momentu, kiedy oddanie stolca nie będzie możliwe,
- odbyt - to pojedynczy otwór, który stanowi końcowy odcinek jelita grubego i jednocześnie układu pokarmowego, umożliwia pozbycie się niestrawionych resztek pokarmu.
Połączenie jelita cienkiego z grubym możliwe jest za pomocą zastawki krętniczo-kątniczej, najdłuższy fragment jelita grubego stanowi okrężnica, pozostałe odcinki liczą zaledwie kilka centymetrów długości.
Średnica jelita grubego wynosi około 7,5-7,7 cm, natomiast pojemność jelita grubego to 1000-3000 ml. Ile metrów mają jelita? Łączna długość jelit człowieka (całkowita długość jelit u człowieka) mierzy od 7 do 9,5 m, z czego aż 6-8 metrów to długość jelita cienkiego.
3. Funkcje jelita grubego
Budowa jelita cienkiego i grubego jest podobna, główne różnice dotyczą śluzówki, która wpływa na odmienną funkcjonalność obu części. Jelito cienkie wchłania przede wszystkim związki pokarmowe, natomiast rola jelita grubego to produkcja śluzu, który ułatwia przesuwanie się resztek pokarmowych do kolejnych odcinków jelita,
To również w tym celu okrężnica posiada trzy pasma mięśni, które wykonują ruchy perystaltyczne. Dodatkowo w jelicie grubym zachodzi proces przyswajania nawet 90 procent wody z pokarmu oraz elektrolitów.
4. Choroby jelita grubego
4.1. Rak jelita grubego
Nowotwór jelita grubego może rozwinąć się w każdej części tego narządu (zazwyczaj diagnozuje się go w odbytnicy i okrężnicy). Najczęściej chorują na niego mężczyźni po 70. roku życia.
W grupie ryzyka znajdują się osoby, których krewni chorowali na raka jelita grubego i ci, u których stwierdzono chorobę Leśniowskiego-Crohna, a także palacze, osoby z otyłością i polipami jelita.
Objawy raka jelita grubego to m.in. zaparcia i biegunki, krwawienie z odbytnicy, krew w kale oraz bóle brzucha. Podstawowa metoda leczenia raka jelita grubego to operacja usunięcia guza, w czasie której często konieczne jest wycięcie również fragmentu tego narządu.
4.2. Uchyłki jelita
Uchyłki to woreczki o cienkich ścianach, których średnica jest równa 1 centymetrowi. Najczęściej na tę chorobę zapadają osoby po 60. roku życia. Do powstania uchyłków przyczynia się dieta ubogoresztkowa, która powoduje, że pokarm słabo wypełnia jelito i zwiększa w nim ciśnienie, co w konsekwencji prowadzi do pogrubienia jego ściany.
Na zewnątrz okrężnicy uchyłki tworzą wypukłość. Ze względu na to, że w większości przypadków choroba przebiega bezobjawowo, uchyłki jelita grubego stwierdza się przypadkiem w czasie kolonoskopii.
Objawy uchyłków jelita grubego to ból brzucha i zmiana rytmu wypróżnień: chory może skarżyć się na biegunkę lub zaparcia. Leczenie uchyłków bazuje na podawaniu leków przeciwbólowych i rozkurczowych.
Chory przyjmuje również dzienną porcję otrąb. W przypadku powikłań konieczna jest operacja usunięcia fragmentu okrężnicy, zabieg nie gwarantuje jednak wyleczenia, ponieważ nowe uchyłki mogą powstawać w innych miejscach jelita.
4.3. Zespół jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego to przewlekła choroba jelita cienkiego i grubego, dwa razy częściej chorują na nią kobiety niż mężczyźni. Przyczyna tej choroby nie jest do końca poznana.
Lekarze twierdzą, że do rozwoju schorzenia przyczyniają się takie czynniki, jak na przykład zaburzenia perystaltyki jelit czy przebycie biegunki infekcyjnej. Objawy zespołu jelita drażliwego pojawiają się u osób w przedziale wiekowym 20-40 lat.
Stwierdza się u nich bolesność brzucha o różnym natężeniu, zaburzenia rytmu wypróżnień, wzdęcie brzucha. Diagnozę stawia się, jeśli objawy utrzymują się dłużej niż kwartał. Leczenie zespołu jelita drażliwego obejmuje terapię farmakologiczną, która jest wspomagana przez psychoterapię.
4.4. Niedrożność jelit
Niedrożność jelit to zaburzenie, które prowadzi do zatrzymania pokarmu w układzie pokarmowym. Transport resztek pokarmowych może być utrudniony w części jelita cienkiego (np. jelito czcze, jelito kręte), połączeniu jelita cienkiego z grubym lub odcinku jelita grubego (np. końcówka okrężnicy, najdłuższy odcinek jelita grubego).
Niedrożność jelit może być spowodowana stanem zapalnym, przebytą operacją lub chorobą nowotworową. Objawy to narastający okresowo ból brzucha, nudności oraz wymioty treścią pokarmową, a następnie jelitową o woni kału. Charakterystyczne są też przewlekłe zaparcia i wzdęcia brzucha.
4.5. Nieswoiste zapalenie jelit
Nieswoiste zapalenia jelit to grupa chorób zapalnych jelit, do której należy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego Crohna oraz nieokreślone zapalenie okrężnicy.
Objawy nieswoistego stanu zapalnego to biegunka ze śluzem i krwią, skurczowy ból brzucha, nagłe parcie na stolec, brak apetytu oraz spadek wagi. Diagnostyka nieswoistego zapalenia jelit wymaga wykonania gastroskopii i kolonoskopii, często dodatkowo pobiera się wycinek zmiany owrzodzeniowej do badania histopatologicznego.
4.6. Choroba Leśniowskiego i Crohna
Choroba Leśniowskiego i Crohna należy do nieswoistych chorób zapalnych jelit i może dotyczyć każdego odcinka układu pokarmowego, choć najczęściej obejmuje jelita u człowieka.
Do pory nie określono konkretnej przyczyny rozwoju schorzenia, bierze się pod uwagę wpływ indywidualnej podatności, zaburzeń mikroflory jelitowej oraz niewłaściwą reakcję immunologiczną śluzówki.
Objawy choroby to gorączka, osłabienie oraz utrata masy ciała, co opóźnia postawienie trafnej diagnozy. Leczenie polega na stosowaniu leków immunosupresyjnych oraz przeciwzapalnych, a także wykonywaniu zabiegów chirurgicznych na skutek miejscowych powikłań.
4.7. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to kolejny przykład nieswoistych chorób zapalnych jelit, schorzenie dotyczy błony śluzowej oraz podśluzowej jelita grubego, co wywołuje częste biegunki z krwią.
Ciężki przebieg zapalenia wywołuje osłabienie, zmniejszenie masy ciała, gorączkę, wzrost częstotliwości rytmu serca przy jednoczesnym spadku ciśnienia krwi oraz osłabienie perystaltyki jelit.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego może doprowadzić do anemii, toksycznego rozdęcia okrężnicy (najdłuższej części jelita grubego) oraz raka jelita grubego.
4.8. Zapalenie wyrostka robaczkowego
Zapalenie wyrostka robaczkowego to proces zapalny w narządzie zlokalizowanym w dolnej części jelita, po prawej stronie brzucha. Ma kształt małej rurki o długości od 50 do 150 mm i średnicy poniżej 10 mm.
Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego wywołuje silny ból, gorączkę, biegunkę oraz wymioty. Przyczyny rozwoju stanu zapalnego nie zostały poznane, zapalenie diagnozuje się wśród osób u różnej płci i wieku, choć najczęściej u osób, które nie ukończyły 40. roku życia.
4.9. Biegunka
Biegunka to oddawanie stolca o luźnej konsystencji (półpłynnej, płynnej lub wodnistej) minimum 3 razy w ciągu doby. Biegunka może być spowodowana brakiem możliwości przyswojenia wody z resztek pokarmowych przez jelito cienkie i grube, wydzielaniem do jelita nadmiernych ilości soli lub wody, a także uszkodzeniem nabłonka jelitowego na skutek choroby. Biegunka może trwać od kilku do nawet kilkudziesięciu dni.
4.10. Zaparcia
Zaparcie to przedłużone zaleganie treści jelitowej najczęściej w jelicie grubym lub trudności z wydaleniem stolca z końcowego odcinka jelita ludzkiego.
Przedłużona droga mas kałowych sprawia, że stają się one twarde i zbite, ze względu na proces wchłaniania wody. Zaparcia charakteryzuje oddawanie bobkowatego stolca raz na kilka dni.
5. Oczyszczanie jelit w zapobieganiu chorobom
Oczyszczanie jelit przeprowadza się, aby usunąć zbędne resztki pokarmowe. W tym celu wykonuje się zabieg hydrokolonoterapii, który polega na płukaniu jelita wodą pod ciśnieniem.
Najprostszym sposobem oczyszczania jelit jest jednak dieta oczyszczająca bogata w warzywa, owoce i błonnik pokarmowy. Jeśli chcesz zadbać o jelita, włącz do codziennego jadłospisu produkty pełnoziarniste, na przykład chleb z mąki żytniej.
Do przygotowywania posiłków wykorzystuj kaszę gryczaną i brązowy ryż. Pragnienie gaś wodą i zieloną herbatą, wypijaj co najmniej 2 litry płynów każdego dnia. W efekcie jelita będą pracować prawidłowo, a ty nie będziesz odczuwać dyskomfortu z powodu zaparć.
6. Jelito grube – diagnostyka
W diagnostyce chorób jelita grubego wykonywane są następujące badania:
- badanie proktologiczne (per rectum) - badanie końcowego odcinka jelita grubego za pomocą palca,
- rektoskopia - obejrzenie ok. 20 cm odcinka jelita grubego za pomocą specjalnej rurki,
- kolonoskopia - badanie endoskopowe całego jelita grubego wykonywane elastyczną rurką wprowadzaną do odbytu,
- badanie radiologiczne - pozwala na wykrycie zmian zarysu jelita, polega na podaniu kontrastu do jelita grubego i wykonaniu RTG,
- endosonografia - badanie wykonywane za pomocą rurki wprowadzanej przez gardło lub odbyt, która pozwala na wykonanie ultrasonografii,
- badanie na obecność krwi utajonej - analiza próbki kału oddanej do laboratorium,
- badanie mikroflory jelitowej - umożliwia rozpoznanie bakterii oraz grzybów w przewodzie pokarmowym na podstawie próbki kału.
7. Profilaktyka - zapobieganie chorobom jelita grubego
Profilaktyka chorób jelita grubego skupia się przede wszystkim na zdrowym trybie życia, który sprzyja utrzymywaniu prawidłowej masy ciała. Niezwykle istotna jest regularna aktywność fizyczna, na przykład w postaci spacerów, biegania czy aerobiku.
Warto zwrócić również uwagę na codzienną dietę i zmniejszyć ilość spożywanej soli oraz tłuszczów nasyconych. Należy zadbać dodatkowo o odpowiednią ilość błonnika pokarmowego w jadłospisie.
W zapobieganiu chorób dużą wartość mają oczywiście badania kontrolne w postaci morfologii krwi oraz kolonoskopii, wszystkie dolegliwości ze strony układu pokarmowego należy konsultować z lekarzem.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.