Krew pępowinowa - właściwości, komórki macierzyste, procedury pobrania, zastosowanie
Nowoczesna medycyna rozwija się bardzo szybko. Jednym z ważnych odkryć jest krew pępowinowa dziecka. Okazuje się, że zawarte w niej komórki macierzyste ratują życie. Krew pępowinowa pobierana jest podczas prostego, krótko trwającego zabiegu, który nie powoduje żadnych zagrożeń ani dla noworodka, ani dla jego matki. Do niedawna łożysko i pępowina, a wraz z nimi cenne komórki macierzyste, były utylizowane tuż po porodzie. Obecnie przechowywanie krwi pępowinowej może odbywać się przez kilkadziesiąt lat. Krew pępowinowa jest dostępna na życzenie, gdy tylko zajdzie potrzeba leczenia.
- 1. Krew pępowinowa - właściwości
- 2. Krew pępowinowa a komórki macierzyste
- 3. Krew pępowinowa a rodzaje komórek macierzystych
- 4. Krew pępowinowa - procedury pobrania
- 5. Krew pępowinowa - przechowywanie świeżo pobranej krwi
- 6. Krew pępowinowa - banki publiczne lub rodzinne
- 7. Krew pępowinowa - historia przeszczepu w Polsce
- 8. Krew pępowinowa - zastosowanie komórek macierzystych
1. Krew pępowinowa - właściwości
Krew pępowinowa jest nieocenionym skarbem, który w przyszłości może uratować życie urodzonego dziecka lub jego rodzeństwa. Stanowi ona bogate źródło krwiotwórczych komórek macierzystych, które – podobnie jak komórki szpiku – mogą być przeszczepione w celu odbudowania układu krwiotwórczego i odpornościowego po poważnych chorobach, takich jak np. białaczka.
Komórki macierzyste pochodzące z krwi pępowinowej wykazują większą skuteczność w leczeniu niż komórki macierzyste pozyskane od dawców dorosłych. Komórki macierzyste z krwi pępowinowej odznaczają się dużym potencjałem proliferacyjnym, co oznacza, że mają dużą zdolność namnażania się po przeszczepieniu. Przeszczepy autologiczne (dawca jest biorcą pobranych komórek), jak i przeszczepy allogeniczne (przeszczepy od innego osobnika, np. przeszczepy rodzinne) wykorzystują tę właściwość.
W przypadku przeszczepień allogenicznych zwykle nie ma całkowitej zgodności, co może spowodować dwa rodzaje powikłań po przeszczepach: reakcję odrzucenia przeszczepionych komórek albo reakcję przeszczepu przeciw biorcy (GvHD – ang. Graft versus Host Disease). To powikłanie (GvHD) jest spowodowane atakiem limfocytów dawcy na komórki biorcy, które traktowane jako obce są niszczone. Wiele obserwacji klinicznych wskazuje, że przeszczepiona allogeniczna krew pępowinowa zmniejsza ryzyko wystąpienia GvHD w porównaniu z przeszczepieniem komórek szpiku. Przyczyną tego jest być może fakt, że krew pępowinowa zawiera limfocyty, które są mniej dojrzałe i „naiwne” immunologicznie.
2. Krew pępowinowa a komórki macierzyste
Komórki macierzyste to takie komórki, które dostarczają nowych komórek w miejsce obumarłych. Charakteryzują się m.in. tym, że mogą przeistaczać się w dowolny typ komórek, dzięki czemu są bardzo pomocne w leczeniu nawet 70 jednostek chorobowych.
Jeszcze do niedawna komórki macierzyste pobierano ze szpiku i krwi obwodowej. Cenniejszym ich źródłem jest jednak krew pępowinowa dziecka. Jeśli pobrana krew będzie odpowiednio przechowywana, to nawet po wielu latach może uratować życie dziecka i jego rodzeństwa.
Warto zatem rozważyć możliwość zachowania krwi pępowinowej. Krew pępowinowa przeszczepiana jest w przypadkach chorób nowotworowych, w których wskazany jest przeszczep szpiku, ale także w leczeniu wielu chorób niehematologicznych (np. choroby metaboliczne). Od niedawna stosuje się ją także w neurologii próbując leczyć mózgowe porażenie dziecięce czy autyzm.
Krew z popłodu może być wykorzystywana do leczenia zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. W Internecie pokutuje przekonanie, że krew pępowinowa może być wykorzystana tylko w leczeniu dzieci. Jednak jest to spore uproszczenie.
Ważna jest liczba komórek w pobranej porcji krwi - przeciętnie jest ich ok. 1 miliard. Wystarcza to na pacjenta ważącego ok 40-50 kg. W przypadku gdy pacjent waży więcej, wykorzystuje się np. 2 jednostki krwi pępowinowej lub łączy się komórki z krwi i szpiku. W najbliższych latach wejdą do użycia technologie namnażania komórek, więc o ograniczeniu ilościowym nie będzie mowy.
3. Krew pępowinowa a rodzaje komórek macierzystych
Krew pępowinowa zawiera nie tylko krwiotwórcze komórki macierzyste, dające początek komórkom krwi, ale także komórki mezenchymalne, dające początek komórkom innych tkanek (komórkom tkanki nerwowej, komórkom tkanki kostnej, komórkom tkanki mięśniowej, w tym komórkom mięśnia sercowego).
Oznacza to, że u chorego teoretycznie można zastąpić uszkodzoną tkankę przez tkankę utworzoną z jego własnych komórek macierzystych. Komórek mezenchymalnych jest znacznie więcej w sznurze pępowiny - pobieranym wraz z krwią.
Ze względu na zróżnicowanie komórek macierzystych, nazywanych także komórkami pnia, istnieje podział na komórki: unipotentne (ograniczone do jednego typu komórki), multipotentne (mające możliwość przeistoczenia się w komórki o zbliżonych parametrach), pluripotentne (zapoczątkowują różne typy komórek z wyjątkiem łożyska) oraz totipotentne (odnoszą się do każdego rodzaju komórek, także łożyska).
Zobacz także
Jeśli chodzi o pochodzenie komórek macierzystych, wyróżnić można somatyczne (są one najczęściej unipotentne i multipotentne) oraz embrionalne komórki, zwane ESC, które są pluripotentne lub totipotentne.
4. Krew pępowinowa - procedury pobrania
Procedura pobrania krwi pępowinowej jest prosta, całkowicie nieinwazyjna i niezaburzająca normalnego przebiegu porodu. Pobiera ją specjalnie przeszkolony w tym zakresie personel szpitala. Cały proces jest bezbolesny zarówno dla dziecka, jak i matki, ponieważ stosuje się go po urodzeniu dziecka i odcięciu pępowiny. Eliminuje to także ryzyko zainfekowania krwi dziecka.
Krew pępowinowa pobierana jest również w trakcie odbioru ciąży mnogiej oraz przy porodzie przeprowadzanym metodą cesarskiego cięcia. Pobranie krwi pępowinowej dziecka jest bardzo ważnym elementem porodu, ale ostateczną decyzję o pobraniu krwi pępowinowej zawsze podejmuje lekarz.
Zabieg pobrania krwi z popłodu, w skład którego wchodzą łożysko oraz pępowina, nie należy do skomplikowanych procedur. Polega na nakłuciu naczynia krwionośnego sznura pępowiny (po uprzednim "odpępnieniu” dziecka) i pobraniu pozostawionej w popłodzie krwi do odpowiedniego zestawu.
5. Krew pępowinowa - przechowywanie świeżo pobranej krwi
Już podczas zabiegu pobierana krew pępowinowa łączona jest z antykoagulantem, który hamuje proces krzepnięcia krwi. Następnie płyn wędruje do wyznaczonego zbiornika, w którym zostaje zamrożony. Każdy pojemnik musi zostać opatrzony danymi informującymi, od kogo pochodzi krew oraz dokumentami potwierdzającymi to.
Każdy zestaw pobraniowy krwi pępowinowej składa się z worka przechowującego krew oraz próbki krwi matki. Po pobraniu jest on dokładnie zabezpieczony specjalnymi zaciskami, aby krew nie miała możliwości wypłynięcia. Istotny jest fakt, iż to właśnie rodzice dostarczają zestaw, zanim dziecko przyjdzie na świat.
Podobnie jak komórki macierzyste pochodzące z krwi obwodowej oraz szpiku, te pobrane z krwi pępowinowej mogą być przechowywane w ciekłym azocie o temperaturze -196°C przez co najmniej 50 lat. Wpływ na tak długi okres hibernacji komórek mają środki krioochronne, dodawane do cieczy. Po pobraniu krew pępowinowa musi być zbadana przez specjalistów w celu ustalenia jej właściwości.
W zależności od rodzaju banku, w którym będzie przechowywana, badania mogą się różnić. Warto wiedzieć, iż państwowe banki wymagają oznaczenia antygenów transplantacyjnych, oznaczanych jako HLA, ponieważ przeszczep ten może dotyczyć osób niespokrewnionych z dawcą.
6. Krew pępowinowa - banki publiczne lub rodzinne
Zgodnie z Rezolucją Parlamentu Europejskiego każdy rodzic powinien być informowany o wszystkich możliwościach przechowywania krwi jego dziecka przy porodzie. W Polsce rodzic ma możliwość zabezpieczyć krew pępowinową na cele rodzinne (czyli beneficjentem jest rodzina) lub publiczne (czyli beneficjentem jest społeczeństwo).
Pierwszy sposób jest płatny i decyzję o pobraniu krwi należy podjąć w 3 trymestrze ciąży podpisując umowę z wybranych rodzinnym bankiem krwi pępowinowej. Drugi sposób jest bezpłatny, ale Rodzic zrzeka się prawa do krwi przekazując ją na cele publiczne (jak w honorowym krwiodawstwie).
W Polsce na chwilę obecną działa 5 rodzinnych banków komórek macierzystych oraz 3 publiczne. Bankiem hybrydowym, który świadczy zarówno bankowanie publiczne jak i rodzinne jest Polski Bank Komórek Macierzystych.
7. Krew pępowinowa - historia przeszczepu w Polsce
W 1994 roku po raz pierwszy w naszym kraju wykonano przeszczep krwi pępowinowej od osoby pochodzącej z rodziny (przeszczepienie autologiczne). Po kilku latach (w 2000 roku) odbył się kolejny przeszczep, który wykorzystany został w celu leczenia ostrej białaczki, natomiast prawdziwy przełom dokonał się w roku 2007, kiedy to użyto krwi przechowywanej w publicznym Polskim Banku Komórek Macierzystych.
Od tego czasu miało miejsce kilkadziesiąt przeszczepienie krwi pępowinowej w Polsce. Od kilku lat zastosowania krwi to także choroby niehematologiczne - np. mózgowe porażenie dziecięce czy autyzm.
8. Krew pępowinowa - zastosowanie komórek macierzystych
Podobnie, jak w przypadku przeszczepienia autologicznego i allogenicznego, czyli kolejno – przeszczepienia własnego oraz od dawcy, przeszczepienie komórek macierzystych z krwi pępowinowej wykonywane jest w konkretnych przypadkach. Do wskazań ku zabiegowi zaliczamy choroby nowotworowe, schorzenia układu krwiotwórczego, zaburzone działanie układu immunologicznego, a także wiele chorób neurologicznych takich jak mózgowe porażenie dziecięce czy autyzm. Dodatkowo, niedawnymi czasy zapoczątkowano wykonywanie przeszczepu także w przypadku schorzeń autoimmunologicznych oraz nienowotworowych chorób krwi.
Jak dotąd, w większości wykonywane były zabiegi przeszczepiania krwi pępowinowej od dawcy niespokrewnionego. Leczenie schorzeń krwi – białaczki, ziarnicy złośliwej, chłoniaków, anemii – za pośrednictwem przeszczepionej krwi pępowinowej dawało efekty zbliżone lub lepsze, niż w przypadku kuracji komórkami szpiku dawcy. Dzięki przeszczepieniu allogenicznej krwi pępowinowej udało się także ustabilizować mukopolisacharydozę (rodzaj choroby dziedzicznej) u wielu małych biorców.
Najnowszy raport Europejskiej Grupy Przeszczepiania Komórek Hematopoetycznych (EBMT) z 2016 roku podsumowuje zalety użytych w leczeniu jednostek krwi pępowinowej:
- krew pępowinowa jest najczęściej używanym (allogenicznym) źródłem komórek do leczenia chorób wrodzonych,
- krew pępowinowa jest optymalnym źródłem komórek w pediatrii,
- najczęstszymi chorobami nowotworowymi leczonymi przy pomocy komórek krwi pępowinowej były ostre białaczki.
W Polsce u pacjentów pediatrycznych krwiotwórcze komórki macierzyste wykorzystuje się najczęściej do leczenia chorób rozrostowych, takich jak chłoniaki złośliwe, ostra białaczka szpikowa, ostra białaczka limfoblastyczna, ziarnica złośliwa, przewlekła białaczka szpikowa, histiocytoza złośliwa, a także do leczenia guzów litych: zwojaka zarodkowego, mięsaka Ewinga, mięsaka prążkowano-komórkowego, guzów ośrodkowego układu nerwowego i innych guzów wieku dziecięcego.
Ponadto naukowcy z całego świata skupiają się na badaniach i zastosowaniu komórek macierzystych obecnych w krwi pępowinowej do leczenia udarów mózgu, stwardnienia rozsianego, cukrzycy typu 1, zawału serca i wielu innych poważnych chorób, które do tej pory uważano za nieuleczalne.
Artykuł powstał we współpracy z PBKM
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.