Kruszyna pospolita – jak wygląda i jakie ma właściwości?
Kruszyna pospolita to krzew znany również pod nazwami wilczyna, szakłak kruszyna i torszczyna. Ponieważ jej kora wykazuje działanie przeczyszczające, jest surowcem zielarskim, który znajduje zastosowanie w leczeniu dolegliwości układu pokarmowego. Kiedy nie wolno po nią sięgać? Jakie środki ostrożności trzeba zachować?
1. Co to jest kruszyna pospolita?
Kruszyna pospolita (Frangula alnus) to gatunek krzewu należący do rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). Jest znana jako szakłak kruszyna, troszczyna czy wilczyna. Polska nazwa zwyczajowa pochodzi od jej kruchych, podatnych na złamanie gałęzi. Frangula alnus rośnie na obszarze od północno-zachodniej Afryki, w Europie, Azji, ale i Stanach Zjednoczonych. W Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Od 2014 roku nie podlega ochronie.
Kruszyna rośnie w lasach, od suchych borów iglastych, poprzez lasy mieszane i liściaste, po bagienne. Rośnie również na torfowiskach i mokrych łąkach, siedliskach. Preferuje miejsca wilgotne i kwaśne. Jej dwie najpopularniejsze odmiany dostępne są w sprzedaży jako rośliny ozdobne.
Jak wygląda kruszyna?
Kruszyna pospolita to zwykle krzew, rzadziej niewysokie drzewko. Jej wysokość nie przekracza kilku metrów. Ma cienkie gałązki i ogonkowe, ustawione skrętolegle liście, które są nagie (owłosione jedynie na nerwach). Na górnej stronie są ciemniejsze, od spodu jaśniejsze - żółtawozielone. Jej młode pędy roztaczają zapach zgnilizny.
Kwiaty kruszyny są drobne, obupłciowe, białe wewnątrz i zielonkawe zewnątrz. Owocem jest kulisty pestkowiec, początkowo zielony, później czerwony i fioletowo-czarny, w końcu prawie czarny. Dla ludzi owoce kruszyny są nie tylko niesmaczne, ale i trujące. Spożyte w większych ilościach wywołują wymioty i silną biegunkę. Zioło może być spożywanie wyłącznie po obróbce cieplnej. Surowiec suszy się w temperaturze nie wyższej niż 40 stopni Celsjusza.
2. Właściwości lecznicze kruszyny pospolitej
Kruszyna pospolita jest rośliną leczniczą. Surowcem farmaceutycznym (wykorzystywanym w lecznictwie) jest kora kruszyny: wysuszone, całe lub połamane fragmenty kory pni i gałęzi. Co ważne, by posiadały odpowiednią ilość związków czynnych (antrachinonów i antranoli), muszą pochodzić z młodych pni i gałęzi, które nie posiadają jeszcze liści.
Kora kruszyny (Frangulae cortex) zawiera glukofrangulin, glikozydy antrachinowe (pochodne franguliny, fiscjon, chryzofanol, frangulomodynę), garbniki, flawonoidy (głównie ramnetynę.
Wzmacniają one i chronią naczynia krwionośne i działają antyoksydacyjnie, które mają działanie przeczyszczające), sole mineralne, saponiny i sterole (ograniczają wchłanianie cholesterolu w jelicie, wpływają na obniżenie jego stężenia we krwi). Antrazwiązki obecne w kruszynie pospolitej działają ponadto drażniąco na wątrobę i dodatkowo wzmagają wydzielanie żółci.
3. Stosowanie kory kruszyny pospolitej
Kruszyna pospolita wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, sporządza się z niej odwary. Na rynku dostępne są także preparaty w formie tabletek lub ziół. Stosuje się je zarówno przy zaparciach, jak i w celu do zmniejszania nadwagi.
Ma to związek z tym, że kora kruszyny działa łagodnie przeczyszczająco: pobudza ruchy robaczkowe w jelitach oraz ogranicza w nich wchłanianie wody. Efekt przeczyszczający obserwuje się po upływie około 8 godzin od spożycia. W jelicie wzrasta objętość płynów, co pobudza ruchy robaczkowe tego narządu.
Roślina poza działaniem przeczyszczającym i regulującym pracę jelit, działa także żółciopędnie, żółciotwórczo, przeciwbakteryjnie, przeciwpasożytniczo i pobudza wydzielanie soków żołądkowych.
4. Przeciwwskazania, środki ostrożności i skutki uboczne
Preparaty ziołowe z kory ze względu na działanie uboczne (powodują przekrwienie miednicy małej) nie mogą być stosowane przez:
- kobiety w ciąży, ponieważ surowiec przyczynia się do przekrwienia miednicy mniejszej,
- kobiety w czasie miesiączki,
- osoby, które przeszły w niedawnym czasie operację,
- dzieci poniżej 12 roku życia,
- osoby zmagające się z hemoroidami,
- osoby, u których rozpoznano chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, ostre zapalenie wątroby, niedrożność przewodu pokarmowego,
- osoby borykające się ze stanem zapalnym narządów jamy brzusznej.
Należy zachować szczególną ostrożność podczas jednoczesnego przyjmowania kruszyny pospolitej z lekami moczopędnymi, antyarytmicznymi oraz sterydami. W przypadku tabletek lub kapsułek z kruszyną pospolitą w składzie, nie wolno przekraczać dziennych dawek zalecanych przez producenta. Przygotowany z suszu odwar można spożywać w maksymalnej ilości 2 filiżanek dziennie.
Ze stosowaniem kory kruszyny wiąże się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Do możliwych skutków ubocznych, które są konsekwencją nieprawidłowego przyjmowania preparatów z kruszyną pospolitą lub jej przedawkowania, należą nudności, bóle brzucha i wymioty, skurcze mięśni, krwiomocz, osłabienie perystaltyki jelit.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.