Tak unikniesz groźnych nowotworów. Lekarze zdradzają "antyrakowe zasady"
Statystyki są nieubłagane - z wyliczeń GLOBOCAN wynika, że za 20 lat co piątego z nas dopadnie nowotwór. Ryzyko zachorowania rośnie z wiekiem, może być też uwarunkowane genetycznie - na te czynniki nie mamy wpływu. Lekarze podkreślają jednak, że ogromne znacznie ma też dieta i ruch. Amerykanie wyliczyli, że połowy zachorowań można by uniknąć, gdyby ludzie zmienili swój styl życia. Zapytaliśmy ekspertów co zrobić, żeby zminimalizować ryzyko rozwoju nowotworów?
1. Co radzi immunolog?
Nowotwory są drugą najczęstszą przyczyną śmierci Polaków, tuż po chorobach układu krążenia. Z danych Krajowego Rejestru Nowotworów wynika, że w Polsce w 2019 r. wykryto 171,3 tys. nowych zachorowań, a 100,3 tys. osób zmarło właśnie z powodu nowotworów.
Eksperci w rozmowie z WP abcZdrowie podkreślają jednoznacznie, że styl życia ma kolosalne znaczenie dla ograniczenia ryzyka rozwoju chorób nowotworowych. Drugie słowo klucz - to czas - im wcześniej rak zostanie wykryty, tym większe szanse na wyleczenie albo chociaż wydłużenie życia pacjentów. Kancerogeneza jest procesem długotrwałym. Guz o średnicy jednego centymetra średnio rozwija się w ciągu pięciu lat, oczywiście w przypadku agresywnych nowotworów ten okres jest znacznie krótszy.
Co zrobić, by zminimalizować ryzyko rozwoju nowotworów? - Przede wszystkim powinniśmy dbać o sprawność naszego układu immunologicznego. Podstawa to prawidłowa dieta, najlepsza jest śródziemnomorska, która dostarcza nam wszystkich niezbędnych składników, w tym witamin i mikroelementów, które są konieczne dla prawidłowego funkcjonowania komórek odpornościowych. Takie mikroelementy jak cynk, miedź, mangan - wchodzą w skład centrów aktywnych enzymów obrony antyoksydacyjnej, które są niezbędne, aby zapewnić nam prawidłową neutralizację reaktywnych form tlenu, które tworzą się w naszym organizmie - tłumaczy prof. Agnieszka Szuster-Ciesielska, wirusolog i immunolog.
- Powinniśmy także dbać o likwidację wszelkich przewlekłych stanów zapalnych w organizmie, np. nieleczone zęby czy otyłość. Każdy stan zapalny wiąże się z nadmierną produkcją reaktywnych form tlenu. Bardzo ważny jest też zdrowy sen, który zapewnia dobre funkcjonowanie całego organizmu i wszystkich jego układów, w tym układu odpornościowego. Uważajmy też na przewlekły stres. Co prawda krótkotrwały stres mobilizuje układ odpornościowy, jednak stres przewlekły, np. u osób cierpiących na depresję, może powodować spadek odporności i większą wrażliwości na infekcje bakteryjne i wirusowe - zaznacza ekspertka.
- Ostatni, bardzo ważny element to ruch, który pomaga nam utrzymywać prawidłową wagę, a do tego przyspiesza krążenie limfy. W naszym organizmie oprócz układu krążenia jest także układ limfatyczny który nie ma motoru napędzającego, jakim jest serce dla układu krwionośnego. Krążenie limfy jest wspomagane przez delikatne naciski mięśni. Jeśli uprawiamy jakiś sport, spacerujemy, to powoduje, że limfa szybciej przepływa przez węzły chłonne, czyli odfiltrowywanie niepożądanych składników - w tym patogenów - jest znacznie bardziej wydajne - dodaje prof. Szuster-Ciesielska.
2. Onkolog przypomina o profilaktyce
Onkolog prof. Jan Lubiński przypomina, że najważniejsza jest profilaktyka i regularne wykonywanie badań. Kiedy pojawiają się symptomatyczne objawy raka, najczęściej choroba jest już na zaawansowanym etapie.
- Najważniejsze są mutacje w genach związane z ryzykiem choroby nowotworowej oraz poziom selenu, arsenu, cynku i miedzi - te pierwiastki są absolutnie kluczowe dla wykrywania grup ryzyka. Do tego ważne jest określenie zagrożenia związanego z ekspozycją środowiskową, począwszy od palenia papierosów, po kontakt z rakotwórczymi związkami. Do tego regularne badania, które pozwalają na wykrycie wczesnych stadiów nowotworów, czyli cytologia u kobiet, badanie mammograficzne, USG piersi, kolonoskopia i PSA u mężczyzn. Szereg badań wskazuje też, że zaburzenia poziomu płytek krwi, łącznie z zakrzepicą mogą być wczesnym zwiastunem choroby nowotworowej - wyjaśnia prof. Jan Lubiński, kierownik Zakładu Genetyki i Patomorfologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie i Międzynarodowego Centrum Nowotworów Dziedzicznych.
3. Dieta i aktywność fizyczna
Gastroenterolog dr Wojciech Marlicz przekonuje, że kluczem jest wprowadzenie na stałe dobrych nawyków żywieniowych, przede wszystkim ograniczenie spożywania wysokoprzetworzonej żywności. Sam trzyma się kilku "zasad antyrakowych".
- Staram się unikać produktów wysokoprzetworzonych, smażonych na gorących olejach, panierowanych, tłustych, zawierających dużo konserwantów i cukru, ograniczać sól i dbać o to, żeby w jednej porcji pożywienia były warzywa i owoce. Kolejną bardzo ważną sprawą jest ruch, to nie musi być bardzo intensywny wysiłek fizyczny, ale spacer. 30 minut intensywnego spaceru codziennie zmniejsza o połowę ryzyko śmierci z powodu wszystkich przyczyn, w tym z powodu chorób nowotworowych - podkreśla dr hab. Wojciech Marlicz z Kliniki Gastroenterologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie.
Amerykańskie towarzystwa onkologiczne wskazują, że dzięki odpowiedniej diecie i aktywności fizycznej można by uniknąć nawet 40-60 proc. chorób onkologicznych. Otyłość jest jednym z głównych czynników zwiększających ryzyko rozwoju, m.in. raka piersi, jelita grubego, przełyku, nerek i trzustki.
- Ważny jest wywiad rodzinny, czy w naszej rodzinie były choroby przewodu pokarmowego, zwłaszcza nowotworowe. Aczkolwiek to dziedziczne obciążenie dotyczy tylko niewielkiego odsetka pacjentów i tak np. w raku jelita grubego to jest mniej więcej 5 proc.. Znacznie większą rolę odgrywają czynniki środowiskowe: brak ruchu, nadwaga, otyłość, palenie papierosów, picie alkoholu, dieta uboga w warzywa i owoce, a bogata w składniki wysoko przetworzone, duża ilość mięsa wołowego, wieprzowego. Takim czynnikiem ryzyka jest też stres. Oczywiście nie jest tak, że sam stres wywołuje raka, ale u osoby, która jest narażona na inne czynniki środowiskowe, stres może wzbudzać stan zapalny organizmu, który sprzyja rozwojowi raka - wyjaśnia lekarz.
4. 90 proc. przypadków raka płuc to palacze
Co zrobić, żeby zminimalizować ryzyko zachorowania na raka płuc? - Niepalenie, aktywność fizyczna, dobra dieta, ale najważniejsze jest rzucenie palenia. W przypadku pacjentów, którzy nie są w stanie tego zrobić od razu, jestem zwolennikiem zastąpienia klasycznego palenia programem redukcji szkód, czyli przejściem tymczasowo na tzw. nowatorskie wyroby tytoniowe. Szereg krajów już opowiada się za takim rozwiązaniem. Te produkty nie generują dymu tytoniowego, a to on jest sprawcą zarówno raka płuca, jak i POChP, a nie sama nikotyna - wyjaśnia prof. Robert Mróz, kierownik II Kliniki Chorób Płuc i Gruźlicy Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, specjalista z dziedziny pulmonologii i biologii molekularnej.
Ekspert podkreśla, że groźne jest zarówno czynne, jak i bierne palenie. Rak płuc jest najczęstszą nowotworową przyczyną zgonów w Polsce. - 90 proc. przypadków to są byli albo aktualni palacze. Drugi czynnik ryzyka to narażenie na zanieczyszczenie powietrza. Kolejna sprawa to unikanie chemii w każdej postaci i co bardzo ważne - pozytywne nastawienie do życia. Psychika ma ogromny wpływ na naszą odporność, a nowotwory rozwijają się wtedy, kiedy mamy do czynienia z istotnym obniżeniem odporności - podkreśla pulmonolog.
5. "W dobie inflacji zdrowie to jedyna pewna inwestycja"
W przypadku raka prostaty główne znaczenie mają wiek i genetyka. Około 5-10 proc. zachorowań może być związanych z mutacjami w genach BRCA1, BRCA2.
Urolog dr Paweł Salwa podkreśla, że to jeden z nielicznych typów nowotworów, któremu nie można zapobiec np. dzięki zmianie stylu życia, dlatego tak ważna jest profilaktyka.
- Priorytetem jest jego wczesne wykrycie. Jeżeli te nowotwory będą wyłapane na wczesnym stadium, to wyleczalność jest rzędu 90 proc. Podobnie jest w przypadku raka jąder, nie ma czynników ryzyka zależnych od nas - wyjaśnia lekarz.
- Z kolei w przypadku nowotworów dróg moczowych, czyli raka pęcherza moczowego, moczowodu, miedniczki nerkowej i nerki, istotnym czynnikiem ryzyka, o czym się za mało mówi, jest palenie papierosów. Toksyny, które wdychamy podczas palenia, są później wydalane wraz z moczem i drogi moczowe, którymi przepływa ten "ściek" mogą też ulec zezłośliwieniu - ostrzega dr n. med. Paweł Salwa, urolog, ordynator Kliniki Urologii w Szpitalu Medicover w Warszawie.
Lekarz podkreśla, że najważniejsze jest rzucenie palenia i wykonywanie raz w roku badania PSA - to pozwoli wyłapać raka prostaty na wczesnym etapie.
- Od trzydziestki co najmniej raz w roku sprawdzam poziom PSA. To jest proste badanie, które pozwala wykryć raka prostaty na wczesnym etapie. Oficjalnie takie badania są zalecane profilaktycznie dopiero po 45. roku życia, ale mam świadomość, że ten nowotwór może dotknąć też młodszych. Ja mam 38 lat, ale niejednokrotnie operowałem pacjentów młodszych ode mnie. Takie badanie kosztuje ok. 20 zł. W dobie inflacji jedyna inwestycja, która się opłaca to inwestycja we własne zdrowie i życie, bo ona zawsze się zwraca – naszym największym kapitałem jest zdolność wykonywania pracy – zarobkowania – a to jest możliwe tylko w dobrym zdrowiu - przekonuje dr Salwa.
6. Potrzeba edukacji medycznej w szkołach
W podobnym tonie wypowiada się ginekolog prof. Krzysztof Czajkowski, który podkreśla, że podstawa to edukacja i profilaktyka, a w Polsce wciąż dominuje podejście "nie pójdę do lekarza, bo jeszcze coś znajdą". To nas gubi.
- Największym problem z nowotworami, w porównaniu z innymi krajami, jest nie tyle częstość ich występowania, ile stopień ich zaawansowania w momencie, kiedy zgłaszają się do nas pacjentki. Wydaje mi się, że kluczem byłoby wprowadzenie edukacji zdrowotnej już w szkołach, żeby zaszczepić w młodych ludziach świadomość, że trzeba regularnie chodzić do lekarza, wykonywać cytologię, USG piersi. Kolejna ważna rzecz to samobadanie piersi. Część badań screeningowych w kierunku nowotworów powinna być wykonywana w ramach badań okresowych w pracy - uważa prof. dr hab. n. med. Krzysztof Czajkowski, konsultant Krajowy w dziedzinie Położnictwa i Ginekologii.
Katarzyna Grzęda-Łozicka, dziennikarka Wirtualnej Polski
Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.
