Układ hormonalny człowieka - budowa, działanie i zaburzenia
Układ hormonalny człowieka odpowiada za koordynację działania różnych komórek organizmu oraz regulację podstawowych procesów życiowych. Od niego zależy działanie całego ustroju. Układ działa przy pomocy hormonów produkowanych przez różne narządy, gruczoły oraz wyspecjalizowane tkanki. Jak jest zbudowany układ hormonalny? Jakie pełni funkcje? Czym skutkują jego zaburzenia?
1. Budowa i funkcje układu hormonalnego
Układ hormonalny (także układ wewnątrzwydzielniczy, układ dokrewny, układ endokrynny) koordynuje i kontroluje komórki organizmu. Jest ściśle powiązany z układem nerwowym. Wraz z nim oraz regulacją na poziomie tkankowym stanowi niezbędny mechanizm przystosowawczy do zmieniających się warunków, zarówno środowiska wewnętrznego, jak i zewnętrznego.
Najważniejszą rolą układu hormonalnego jest utrzymanie homeostazy - wewnętrznej równowagi parametrów w systemie. Homeostaza jest niezbędnym warunkiem zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zwykle odnosi się do samoregulacji procesów biologicznych. Układ hormonalny integruje czynność komórek, narządów oraz innych części całego organizmu.
Co wiadomo o budowie układu hormonalnego człowieka? W jego obrębie wyróżnia się narządy, gruczoły oraz wyspecjalizowane tkanki, które wydzielają hormony. Działanie hormonów polega na modyfikowaniu istniejących aktywności komórek, czyli hamowaniu bądź aktywowaniu. Nie inicjują one nowych czynności.
Gruczoły wchodzące w skład układu hormonalnego to:
- przysadka mózgowa,
- podwzgórze,
- tarczyca,
- szyszynka, przytarczyce,
- nadnercza,
- wyspy trzustki (inaczej wyspy Langerhansa),
- gonady (jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet),
- grasica oraz komórki dokrewne, które występują w nabłonku przewodu pokarmowego.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
2. Działanie układu hormonalnego
Każdy z gruczołów wydziela inny rodzaj hormonów. Każdy ma określone zadania.
Przysadka mózgowa, położona u podstawy mózgu, w okolicy tak zwanego siodła tureckiego, produkuje takie hormony jak: prolaktyna oraz hormony tropowe, do których należą lipotropina, tyreotropina, gonadotropiny oraz adrenokortykotropina.
Podwzgórze należy do międzymózgowia. Wydzielane przez nie hormony to oksytocyna oraz wazopresyna. Ponadto podwzgórze produkuje hormony regulujące wydzielanie hormonów przysadki mózgowej.
Tarczyca, położona w dolnej części szyi w okolicy krtani, składa się z dwóch płatów połączonych węziną. Wytwarza trzy hormony: tyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) oraz kalcytoninę.
Szyszynka, stosunkowo niewielki gruczoł położony w obszarze międzymózgowia wytwarza melatoninę (hormon snu). Przytarczyce, położone w okolicy gruczołu tarczycowego, wydzielają parathormon (PTH).
Grasica, która znajduje się za mostkiem, w górnym obszarze śródpiersia, produkuje tymulinę (tymozynę) oraz tymopoetynę. Kolejnym gruczołem jest trzustka, położona w jamie brzusznej w pobliżu dwunastnicy. Wytwarza dwa hormony o antagonistycznym działaniu.
To insulina i glukagon. Produkuje również samotostatynę oraz peptyd trzustkowy.
Nadnercza, położne w górnej części nerki, odpowiadają za wydzielanie androgenów, mineralokortykoidów, glikokortykoidów oraz adrenaliny. Trzeba również wspomnieć o jajnikach, które produkują żeńskie hormony, czyli estrogeny, progesteron oraz relaksynę, a także jądrach wytwarzających męski hormon płciowy, czyli testosteron.
3. Zaburzenia układu hormonalnego
Nieprawidłowe funkcjonowanie układu hormonalnego odbija się na kondycji całego organizmu. To dlatego o zdrowiu, a nawet nastroju decydują hormony tarczycy, przysadki, nadnerczy, jajników, trzustki czy szyszynki. Jeżeli równowaga hormonalna jest zaburzona, szwankuje i zdrowie, i samopoczucie.
Jeśli gruczoł w nieprawidłowy sposób wydziela hormony, pojawia się niedoczynność lub nadczynność, dochodzi do zaburzenia równowagi wewnętrznej organizmu. Kiedy stan ten trwa dłużej, pojawiają się różne choroby.
Najczęściej jest to cukrzyca, związana z podwyższonym poziomem cukru we krwi. Nieleczona może prowadzić do uszkodzenia nerek, trzustki czy narządu wzroku.
Gdy źle funkcjonuje tarczyca, pojawiają się objawy jej niedoczynności, takie jak senność, zmęczenie, szybki wzrost wagi czy przesuszona skóra. Objawem nadczynności tarczycy może być nagły spadek wagi, wytrzeszcz oczu lub przyspieszone tętno.
Niedoczynność przysadki mózgowej może prowadzić do nowotworów. Niedoczynność kory nadnerczy wpływa na brak apetytu, spadek wagi oraz ciśnienia. Z kolei zwiększony apetyt, nadmierne tycie i wzrost ciśnieni świadczą o jej nadczynności.
Jeśli pojawią się jakieś nieprawidłowości, nie należy ich lekceważyć. Zawsze warto dociec przyczyny, która za nimi stoi. Jeśli objawy utrzymują się, należy pójść do lekarza. Ten, na podstawie wyników zleconych przez siebie badań oraz wywiadu lekarskiego może zalecić konsultację ze specjalistą. Leczeniem zaburzeń hormonalnych zajmuje się endokrynolog.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.