Zaburzenia dysocjacyjne – rodzaje, objawy i przyczyny

Zaburzenia dysocjacyjne, inaczej zaburzenia konwersyjne, są grupą zaburzeń psychicznych charakteryzujących się zaburzeniem integracji świadomości, pamięci, tożsamości lub percepcji otoczenia.

Zaburzenia konwersyjne oznaczają częściową lub całkowitą utratę integracji między przeszłością a teraźniejszością, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów ciała.

W języku psychologii dysocjacją się rozdzielenie tego, co przeżywa psychika od tego, co się dzieje z ciałem („dissociatio” oznacza w języku łacińskim „rozdzielenie”). Na czym polega ten mechanizm? Wszystkie rodzaje zaburzeń dysocjacyjnych wydają się ucieczką od tego, co przerażające i zbyt trudne do zaakceptowania, wspominania, przeżycia. Co interesujące, fenomenalne i nieodgadnione zaburzenia dysocjacyjne nie znajdują wyjaśnienia w postaci jakichkolwiek organicznych zmian w ciele.

Jakie są najczęściej rozpoznawane dysocjacyjne zaburzenie tożsamości? Specjaliści wyróżnili kilka rodzajów zaburzeń dysocjacyjnych, takich jak:

• amnezja dysocjacyjna,
• fuga dysocjacyjna,
• osłupienie,
• zaburzenia transowe,
• dysocjacyjne zaburzenia ruchu,
• drgawki dysocjacyjne,
• dysocjacyjne znieczulenie i utrata czucia zmysłowego,
• zaburzenie dysocjacyjne osobowości.

Dysocjacyjne zaburzenie osobowości, które manifestują się pod wpływem traumatycznych przeżyć udowadniają, że umysł i ciało są ze sobą ściśle związane. Tak ściśle, że jedno wyraża traumę drugiego. Co to znaczy? Co się dzieje z człowiekiem w stanie dysocjacji, kiedy psychika stawia mur nie do przekroczenia?

Jakie są objawy i przyczyny poszczególnych zaburzeń dysosjacyjnych?

Amnezja dysocjacyjna polega na utracie pamięci. Najczęściej jest to amnezja wybiórcza, co oznacza, że osoba zapomina tylko niektóre wspomnienia. Przede wszystkim te, które wiążą się z jakimś traumatycznym zdarzeniem. Może się pojawić w przypadku gwałtu, wypadku, bycia ofiarą napaści itp.

Fuga dysocjacyjna, która jest jedną z ciekawszych form dysocjacji. Objawia się jako podróżowanie przy jednoczesnej amnezji. Osoba będąca w fudze po prostu zaczyna podróż donikąd, czyli „jedzie przed siebie”. Jest w stanie nagle wsiąść do pociągu, nie planując wcześniej podróży. Jej zachowanie nie odbiega od normy, stąd nie sprawia wrażenia będącego w amnezji.

Osłupienie dysocjacyjne polega na tym, że człowiek przestaje reagować na bodźce zewnętrzne, wyraźnie spowalnia się jego aktywność ruchowa. Osłupienie w dysocjacji pojawia się na skutek trudnego doświadczenia czy wypadku. Tak jak każda dysocjacja jest to formą odreagowania intensywności przeżycia emocjonalnego, traumy.

Zaburzenia transowe to stan niezależny od woli człowieka, który częściowo traci kontakt z otoczeniem i poczucie tożsamości. W niektórych kulturach trans jest ściśle związany z religią czy pewnymi obyczajami, ale nie ma on wiele wspólnego z transem na podłożu dysocjacyjnym. W tym drugim przypadku mamy bowiem do czynienia z następstwami traumy, które przerastają możliwości doświadczającej je osoby.

Dysocjacyjne zaburzenia ruchu oznaczają utratę zdolności do poruszania którąś kończyną lub jej częścią. Do takich zaburzeń należy na przykład utrata umiejętności chodzenia po doświadczeniu wypadku, kiedy nie ma ku temu uzasadnienia medycznego, bowiem zostały wykluczone uszkodzenia organiczne.

Drgawki dysocjacyjne przypominają napad padaczkowy, chociaż w rzeczywistości nim nie są. Człowiek zachowuje pełną świadomość. Niekiedy może dojść do transu lub osłupienia.

Dysocjacyjne znieczulenie i utrata czucia zmysłowego cechuje się tym, że można nagle niedowidzieć, niedosłyszeć lub utracić czucie, widzenie lub słyszenie. Przyczyn tego stanu można się doszukać w organice, ale psychosomatyce (można powiedzieć, że pacjent ma w tej dysocjacji jakiś ukryty cel, choć dzieje się to poza procesami świadomości).

Zaburzenie dysocjacyjne osobowości, inaczej osobowość wieloraka czy rozdwojenie jaźni, polega na tym, że u jednej osoby występuje naraz kilka osobowości. Różnią się one między sobą, najczęściej przejawiając skrajne cechy.

Co ciekawe, jaźnie mają inny wiek, płeć, iloraz inteligencji, a nawet preferencje seksualne. Poszczególne osobowości różnią się także pod względem cech somatycznych, jak chociażby pracą fal mózgowych. Zaburzenie to jest bardzo rzadkie i wzbudza wiele kontrowersji.

W jaki sposób diagnozuje się i leczy zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)? Rozpoznanie opiera się głównie na wywiadzie klinicznym i ocenie psychologicznej.

Duże znaczenie mają informacje na temat objawów, historii życia pacjenta, wcześniejszych traum, przeżyć i doświadczeń, ale i wykluczenie innych przyczyn medycznych lub neurologicznych, które mogą wywoływać podobne objawy.

Kluczowe są badania psychologiczne (różne testy i skale) i kryteria diagnostyczne (DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) lub ICD-10/ICD-11 (International Classification of Diseases). Zaburzenia dysocjacyjne są zaklasyfikowane w ICD-10 pod kodem F44.

Leczenie zaburzeń dysocjacyjnych jest zindywidualizowane. Możliwa jest psychoterapia (terapia poznawczo-behawioralna (CBT): terapia psychodynamiczna, terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing czy terapia integracyjna).

Wykorzystuje się także leki (w przypadku współwystępujących objawów, takich jak depresja, lęk czy objawy psychotyczne), na przykład SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny) czy anksjolityki.

Istotne jest wsparcie społeczne (rodziny, grupy wsparcia), edukacja na temat zaburzeń dysocjacyjnych oraz trening umiejętności radzenia sobie ze stresem i techniki relaksacyjne, które mogą zmniejszyć nasilenie objawów.

Podjęcie działań jest ważne, ponieważ zarówno wczesne rozpoznanie, jak i właściwe leczenie zwykle pozytywnie wpływają na komfort życia pacjentów.

Źródła

1. Grzywa A., Oblicza psychozy, Czelej, Lublin 2005, ISBN 83-89309-45-9.
2. Imielski W., Zaburzenia psychiczne i emocjonalne, SCHOLAR, Warszawa 2010, ISBN 978-83-7383-440-8.
3. Kokoszka A., Zaburzenia nerwicowe. Postępowanie w praktyce ogólnolekarskiej, Medycyna Praktyczna, Kraków 2004, ISBN 83-7430-004-3.
4. Krzyżowski J., Natręctwa, obsesje, kompulsje, Medyk, Warszawa 2003, ISBN 83-87340-04-9.