Łuszczyca - przyczyny, objawy, leczenie

Łuszczyca jest jedną z najczęściej występujących chorób skóry o przewlekłym i nawrotowym charakterze. Istnieje wiele różnych obrazów łuszczycy, jednak cechą łączącą jest zwiększona proliferacja (rozrost) naskórka, w wyniku czego dochodzi do obecności złuszczających się wykwitów grudkowych, ustępujących bez powstawania blizn. Łuszczyca może zajmować ograniczone okolice ciała, objawiając się nielicznymi ogniskami lub może stanowić ciężkie schorzenie zajmujące całą skórę i stawy prowadząc do kalectwa. Niestety, do tej pory nie wynaleziono lekarstwa na łuszczycę, która atakuje skórę. Leczenie schorzenia opiera się na łagodzeniu objawów chorobowych.

1. Czym jest łuszczyca?

Łuszczyca to niezwykle często rozpoznawana choroba w praktyce dermatologicznej. Ta przewlekła, zapalna i niezakaźna choroba powoduje, że na skórze pacjentów pojawiają się specyficzne zmiany grudkowo-złuszczające. Etiologia tej ogólnoustrojowej choroby jak dotąd nie została dokładnie wyjaśniona. Ujawnienie choroby może mieć ścisły związek z czynnikami genetycznymi, immunologicznymi, a także środowiskowymi.

Łuszczyca charakteryzuje się hiperproliferacją keratynocytów w obrębie naskórka i skóry. Dodatkowo, w przebiegu choroby dochodzi również do stanu zapalnego i nieprawidłowego różnicowania komórek naskórka pochodzenia ektodermalnego.

U osoby dotkniętej łuszczycą proces dojrzewania skóry (a potem jej obumierania) jest przyspieszony. Zdaniem większości lekarzy powinien on trwać do dwudziestu ośmiu dni. Stan choroby, dotyczący prawdopodobnie układu autoimmunologicznego, powoduje przyspieszenie owego procesu o cztery dni. Wskutek choroby dochodzi do nadmiernego złuszczania się naskórka, co jest związane z jego szybkim tempem dojrzewania. Stary naskórek nie nadąża się oczyścić, zatem zostaje na poszczególnych częściach ciała, tworząc swoistą skorupę.

Tryb życia osoby chorej na łuszczycę ma realny wpływ na przebieg choroby. Do zaostrzenia się objawów łuszczycy często przyczynia się niezdrowa dieta, spożywanie słodkich przekąsek czy stosowanie alkoholu i innych używek. Zaostrzenie objawów łuszczycy może również pojawić się wskutek nadmiaru stresu.

Zobacz film: "Czym jest łuszczyca?"

2. Występowanie łuszczycy

Łuszczyca występuje na całym świecie, jednakże większy odsetek zachorowań występuje w krajach rozwiniętych (w Europie i USA choruje około 2 proc. populacji), co można wiązać z wpływem trybu życia i pożywienia na genezę łuszczycy. Potwierdzeniem tego, wydaje się być fakt znaczącego wzrostu zachorowań na łuszczycę w Japonii po II wojnie światowej, wraz z rozwojem gospodarczym tego kraju.

Łuszczyca występuje jednakowo często u obu płci, jednak odmiana stawowa, poniżej opisana szerzej, częściej pojawia się u kobiet. Choroba ta może ujawnić się w każdym wieku - od wczesnych lat dziecięcych do wieku podeszłego. Najczęściej choruje młodzież w wieku dojrzewania oraz osoby w wieku podeszłym, między 50. a 60. rokiem życia.

3. Wykwity skórne

Podstawowym objawem łuszczycy są wykwity skórne, które stopniowo ustępują pośrodku, tworząc postacie festonowate. Początkowo zmiany związane z łuszczycą pojawiają się na powierzchniach wyprostowanych (prostowniki kończyn – łokcie, kolana; pośladki; okolice kości krzyżowej), później pojawiają się też na skórze głowy, twarzy, stopach i dłoniach.

Najczęściej diagnozuje się łuszczycę zwykłą (psoriasis vulgaris) oraz łuszczycę paznokci (psoriasis unguium), myloną z grzybicą. Wówczas w związku z łuszczycą na płytce paznokciowej widać poprzeczne rowki i zagłębienia, pod paznokciami powstają żółto-brązowe plamy, następuje znaczne pogrubienie warstwy rogowej naskórka albo dochodzi do odwarstwienia płytki paznokciowej.

Zmianą dominującą w przypadku łuszczycy jest grudka barwy czerwonobrunatnej. Jest ona odgraniczona od zdrowej skóry oraz posiada złuszczającą się powierzchnię w postaci srebrzystych łusek, których zdrapanie powoduje powstanie kolejno dwóch objawów:

• objawu świecy stearynowej – po zdrapaniu powierzchnia staje się błyszcząca, jakby powleczona stearyną,
• objawu Auspitza – polegającego na pojawieniu się na powierzchni kropelki krwi, w wyniku uszkodzenia naczyń brodawek skórnych.

Wczesne zmiany związane z łuszczycą mają charakter drobnych grudek. Wysiewy tego typu występują na rozległych przestrzeniach skóry, nierzadko po przebytej infekcji. Natomiast zmiany w pełni rozwinięte są dużo większe i sięgają rozmiaru kilku centymetrów, pokrywając się mocno przylegającymi łuskami. Taki twór nazywamy blaszką łuszczycową, mogąca tworzyć „obrączki” z ustępowaniem objawów w ich środkowej części. Dodatkowo, należy wspomnieć o objawie Koebnera polegającego na tworzeniu się zmian łuszczycowych, wzdłuż linii zadrapania naskórka, po upływie 6-12 dni. Występuje on wyłącznie w aktywnej postaci łuszczycy.

Od tradycyjnej łuszczycy różni się łuszczyca krostkowa. Łuszczyca krostkowa tylko trochę przypomina normalną łuszczycę. W odróżnieniu od zmian związanych z łuszczycą, zmiany skórne w przypadku łuszczycy krostkowej przypominają ropne krostki, natomiast skóra wokół jest również przesuszona i objęta stanem zapalnym.

Umiejscowienie zmian łuszczycowych może być rozmaite. Dla postaci prostej łuszczycy, charakterystyczna jest lokalizacja w okolicy łokci, kolan i owłosionej skóry głowy, gdzie ogniska łuszczycy mogą się utrzymywać przez wiele lat i być jedynymi objawami choroby. Łuszczyca skóry głowy, może być umiejscowieniem wyprzedzającym pojawienie się ich w innych częściach ciała. Charakteryzuje się zlewnymi ogniskami z grubo nawarstwionymi łuskami. Należy podkreślić, że włosy nie ulegają zmianom chorobowym i z reguły nie dochodzi do wyłysienia, mimo długiego okresu utrzymywania się zmian.

Łuszczyca może lokalizować się także w okolicy narządów płciowych oraz odbytu. Zmiany w tym regionie mają skłonność do zlewania się i objawów wysiękowych – łuszczyca wysiękowa. Zmianom skórnym w łuszczycy mogą towarzyszyć zmiany zlokalizowane na paznokciach, czyli łuszczyca paznokci.

Może się także zdarzyć, że łuszczyca paznokci jest jedynym objawem łuszczycy. Łuszczyca paznokci sprawia, że paznokcie wykazują naparstkowe wgłobienie oraz w przypadku zajęcia łożyska pojawienie się żółtawej zmiany przypominającej krople oleju pod płytka paznokciową. Często w przypadku łuszczycy paznokci występuje podpaznokciowe rogowacenie, zgrubienie i kruchość paznokci.

Łuszczyca może mieć zróżnicowane nasilenie – od nielicznych wykwitów skórnych wielkości łebka od szpilki, po ciężkie postacie chorobowe ze zmianami zapalnymi i wysiękowymi w formie uogólnionej, co określa się mianem erytrodermii łuszczycowatej. U co piątego pacjenta z łuszczycą może pojawić się łuszczyca prowadząca do zapalenia stawów.

Wszelkie wątpliwości można rozwiać oglądając zdjęcia łuszczycy w sieci. Dzięki zdjęciom łuszczycy będziemy wiedzieli czego możemy się spodziewać wraz z postępem choroby i będziemy na nie przygotowani.

4. Przyczyny i rodzaje łuszczycy

Wśród przyczyn łuszczycy wymienia się czynniki genetyczne, choć dotychczas nie odkryto genu, który ją powoduje. W mechanizmie patogenezy ujmuje się przede wszystkim czynniki immunologiczne, czyli nieprawidłowe funkcjonowanie limfocytów T i cytokin. Do przyczyn inicjujących manifestację zmian skórnych zalicza się m.in.:

• infekcje bakteryjne i wirusowe, np. anginę ropną, zakażenia paciorkowcem lub drożdżakami, zapalenie migdałków podniebiennych, różyczkę, odrę, półpasiec;
• długotrwałe podrażnienia skóry lub uszkodzenia mechaniczne, np. zadrapania, blizny, rany chirurgiczne, oparzenia słoneczne, długotrwały ucisk;
• alkohol i niektóre lekarstwa, np. sole litu, leki antymalaryczne, interferon,
• zmiany w gospodarce hormonalnej - czasem łuszczyca uaktywnia się pod wpływem zmian hormonalnych, zachodzących w okresie dojrzewania czy przekwitania,
• grzybice i drożdżyce – niekorzystnie wpływają na objawy łuszczycy, zwłaszcza u osób z nadwagą, które posiadają uwarunkowania genetyczne do rozwoju łuszczycy,
• inne choroby – łuszczyca może wystąpić u osób cierpiących na cukrzycę typu II i będących w podeszłym wieku, a także u chorych na dnę moczanową.

Nasilenie objawów łuszczycy mogą powodować: silne wstrząsy psychiczne, stres, nadwaga, deficyt snu, palenie papierosów, ciasne ubrania wykonane ze sztucznych materiałów, brak lub nadmierna higiena oraz stosowanie nieodpowiednich kosmetyków.

Wyróżnia się kilka typów łuszczycy, a najbardziej znane to:

• łuszczyca pospolita – wypukłe obszary rozognionej skóry pokryte srebrnobiałą łuską;
• łuszczyca plackowata – duże, zlewające się wykwity;
• łuszczyca kropelkowata albo grudkowa – liczne, małe, owalne punkciki zmian chorobowych na dużych obszarach skóry, np. tułowiu;
• łuszczyca uogólniona, czyli erytrodermia łuszczycowa – rozległe zapalenie i łuszczenie się skóry na dużych powierzchniach ciała z cechami współtowarzyszącymi: świądem, gorączką, bólem, obrzękami i zaburzeniami wodno-elektrolitowymi;
• łuszczyca krostkowa – krosty w łuszczycy krostkowej wypełnione są jałową treścią ropną. Charakterystyczne dla łuszczycy krostkowej zmiany są rumieniowe. Wykwity o charakterze zapalnym najczęściej pojawiają się w czasie łuszczycy krostkowej na dłoniach i stopach, rzadziej w postaci rozlanych „łat”;
• łuszczyca brodawkująca – nierównomierny przyrost i rogowacenie naskórka;
• łuszczyca odwrócona – sączące zmiany na powierzchniach zgięciowych (pod kolanami, na łokciach) bez obecności łuski, najczęściej u osób starszych;
• łuszczyca wysiękowa – cechuje się umiejscowieniem w okolicy fałdów czyli np. wspomnianych narządów płciowych. Może towarzyszyć chorobie reumatologicznej, zwanej łuszczycą stawową. Jej odmianą jest łuszczyca brudźcowa, charakteryzująca się przerosłymi i uwarstwionymi strupami;
• łuszczyca stawowa – choroba reumatologiczna, zajmująca stawy i mogąca prowadzić do trwałego inwalidztwa.

5. Rozpoznanie łuszczycy

Rozpoznanie łuszczycy stawia się na podstawie występowania następujących punktów:

• stwierdzeniem wykwitów grudkowych, odgraniczonych, szerzących się odśrodkowo, pokrytych srebrzystymi łuskami i ustępującymi bez pozostawiania blizn,
• symetrycznym rozmieszczeniem zmian,
• zajmowaniem typowych okolic, to jest: kolan, łokci, owłosionej skóry głowy,
• przewlekłym i nawrotowym charakterze,
• występowaniem łuszczycy w rodzinie – uwarunkowania genetyczne w łuszczycy odgrywają znaczącą rolę,
• dobrym stanie ogólnym pacjenta.

Aby jednoznacznie określić czy domniemane objawy łuszczycy faktycznie o niej świadczą, lekarz pobiera próbkę ze zmienionej chorobowo skóry. Badanie polega na dokładnym obejrzeniu fragmentu naskórka pod mikroskopem.

6. Przebieg łuszczycy

Łuszczycę charakteryzuje przewlekły oraz nawrotowy przebieg. Okresy bezobjawowe mogą trwać nawet latami, naprzemiennie z okresami zaostrzenia się choroby i wysiewu zmian skórnych. Najczęściej pojawiają się na wiosnę i na jesień, zwykle pod wpływem różnych bodźców pobudzających.

Wyróżnia się dwie główne odmiany łuszczycy:

• łuszczycę zwyczajną,
• łuszczycę krostkową.

Apteki w okolicy nie posiadają Twoich leków? Wypróbuj wyszukiwarkę KtoMaLek.pl i sprawdź, która apteka ma na stanie potrzebny lek. Nie trać czasu na bieganie od apteki do apteki! Zarezerwuj lek online i zapłać za niego w aptece.

7. Leczenie dolegliwości

Stosowane w łuszczycy leczenie możemy podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne. Pierwsze z nich jest z reguły wystarczające w postaci zwykłej.

Celem leczenia zewnętrznego łuszczycy jest złuszczenie łusek, a następnie zahamowanie nadmiernej proliferacji naskórka. Pierwszy etap osiąga się stosując maści zawierające w sobie kwas salicylowy w stężeniu 5-10 proc. Do drugiego etapu leczenia zewnętrznego łuszczycy, stosuje się: antralinę, kortykosteroidy (jedynie na zmiany o niewielkich rozmiarach) oraz pochodne witaminy D. Jeśli terapia oparta o stosowanie maści i naświetlanie nie przynosi widocznych rezultatów, a pacjent ciągle obserwuje u siebie nasilające się objawy łuszczycy, wówczas wprowadza się leczenie farmakologiczne.

Takie objawy łuszczycy jak łuska usuwa się poprzez terapię odpowiednimi preparatami. Następnie na tak przygotowany naskórek nakłada się odpowiednie maści. Procesowi łagodzeniu objawów łuszczycy powinno towarzyszyć naświetlanie naskórka.

7.1. Leczenie farmakologiczne

Podstawowe metody leczenia łuszczycy obejmują farmakoterapię, fototerapię, fotochemioterapię i fotoforezę. By zahamować nadmierną proliferację naskórka, stosuje się różnego rodzaju maści (np. salicylową, solankową, mocznikową), zawierające także witaminy A i witaminy D3, kortykosteroidy, leki immunosupresyjne i cytoksyczne, takie jak: metotreksat, cyklosporyna A czy kwas mykofenolowy, retinoidy (mają działanie między innymi złuszczające) oraz antybiotyki.

Podaje się także leki biologiczne. Jest to grupa związków wpływających na układ immunologiczny, inaktywują one działanie przeciwciał związanych z powstawaniem łuszczycy.

W ciężkich przypadkach łuszczycy w leczeniu stosuje się kortykosteroidy w postaci iniekcji doogniskowych. Aplikowanie preparatów z tą grupą leków wykonuje się, gdy zmiany obejmują co najmniej 20-30 proc. ciała, ze względu na silne działania niepożądane kortykosteroidów.

Do metod niekonwencjonalnych zalicza się urynoterapię (leczenie własnym moczem). Ponadto zaleca się dietę bezglutenową, spożywanie oleju rybiego, unikanie urazów skóry oraz dbanie o ogólną higienę.

7.2. Fototerapia

Fototerapia wykorzystuje działanie promieniowania UVA (metoda PUVA) i UVB o długości fal 360-365nm, po uprzednim podaniu związków fotouczulających z grupy psoralenów. Naświetlania przeprowadza się ok. 2-3 razy w tygodniu. Zmiany związane z łuszczycą najczęściej ustępują po około 20 zabiegach. Światłolecznictwo łuszczycy stosuje się, gdy samo leczenie zewnętrzne nie daje odpowiednich skutków.

Metoda PUVA

Metoda ta polega na naświetlaniu promieniowaniem UVA za pomocą lamp lub w specjalnych kabinach, po wcześniejszym podaniu psolarenów. Związki te podawane są na 1-2 godziny przed rozpoczęciem naświetlania. Psolareny to substancje uczulające na światło, a więc w tym wypadku powodują zwiększony efekt działania promieniowania świetlnego, a także zauważono przedłużenie okresu remisji łuszczycy w porównaniu z samym leczeniem zewnętrznym.

PUVA-bath to odmiana klasycznej metody, różniąca się tym, że psolareny nie są podawane doustnie, lecz aplikowane miejscowo, poprzez kąpiel pacjenta w ich roztworze. Naświetlanie w tym wypadku można zacząć już po 15 minutach od kąpieli.

Stosowanie naświetlania promieniami UVB w leczeniu łuszczycy wykorzystywane jest nieco rzadziej niż metoda PUVA. Czas naświetlania jest dłuższy, ale za to ma mniejsze działania niepożądane, zaś w wyniku ich stosowania okresy remisji łuszczycy są dłuższe.

Tego typu metody leczenia łuszczycy nie są polecane osobom wrażliwym na promienie słoneczne, podatnym na raka skóry, będącym w ciąży lub cierpiącym na choroby układu krążenia.

Fototeraza łuszczycy

Tego typu leczenie łuszczycy stosowane jest w wypadku ciężkiej postaci choroby. Polega on na wyizolowaniu limfocytów i napromieniowaniu ich promieniami UVA poza ustrojem, a także na jednoczesnym podawaniu psolarenów.

8. Nowe terapie i leki

Leczenie łuszczycy do prostych nie należy, co i rusz wynajdywane są nowe leki, jednak na obecną chwilę ta choroba jest nieuleczalna. Jakiś czas temu pojawiła się nowa czynna substancja, która została nazwana efalizumab, dostępna na terenie całej Unii Europejskiej. Lek ten jest na razie stosowany u dorosłych z przewlekłą, umiarkowaną, ciężką lub przewlekłą łuszczycą plackowatą - powodującą łuskowate, czerwone plamy na skórze.

Lek ten jest zalecany osobom, które nie tolerują lub przestały reagować na inne formy terapii. Podawany jest podskórnie przez okres 12 tygodni. Po krótkim przeszkoleniu pacjenci mogą sami sobie robić zastrzyki, co zdecydowanie upraszcza leczenie tej choroby.

Efalizumab to białko, posiadające umiejętność rozpoznawania antygenów znajdujących się w komórkach, a także zapobiega zapaleniom skóry - czyli również łuszczycy.

9. Jak sobie radzić z łuszczycą na co dzień

Poniżej kilka złotych zasad, które powinna znać każda osoba borykająca się z łuszczycą, dzięki którym można zmniejszyć częstotliwość nawrotów łuszczycy i osłabić jej objawy:

• przestrzeganie pór przyjmowania leków - gdy we współpracy z dermatologiem zostanie ustalony optymalny sposób leczenia łuszczycy, nie możemy lekceważyć jego zaleceń. Wielu chorych, niezależnie od tego, jakie to jest schorzenie, lekceważy przestrzeganie pór przyjmowania leków. Jest to duży błąd, ponieważ to klucz w walce z chorobami, w tym także z łuszczycą,
• nawadnianie organizmu - Dr Michael Tirant zwrócił uwagę, by głównym napojem spożywanym w ciągu dnia była woda, a nie inne napoje, jak herbata, czy soki. Nasze organizmy składają się w ogromnej części z wody i to ona zapewnia nam optymalne nawodnienie,
• stosowanie dermokosmetyków - bardzo ważnym aspektem pielęgnacji zmienionej chorobowo skóry jest dobór odpowiednich kosmetyków do jej pielęgnacji. Najlepiej, gdy będą to specyfiki specjalnie przeznaczone dla cierpiących na łuszczycę,
• rzucenie używek - wszystkie używki (papierosy, alkohol, nawet mocna kawa), chory na łuszczycę powinien pożegnać,
• ograniczanie stresu - stres nasila występowanie objawów łuszczycy. Wynika to ze zwiększonej produkcji hormonów prozapalnych w wyniku stresu, co z kolei powoduje pojawienie się zmian na skórze. Nie jesteśmy w stanie wyeliminować stresu w 100%, lecz możemy maksymalnie zredukować, np. poprzez relaks czy uprawianie sportów. Pomocne może być także odprężające hobby.
• poznanie przyczyn łuszczycy - zmiany mogą zostać wywołane różnymi czynnikami; wg doktora Michaela Tiranta należy wziąć pod uwagę grupę krwi chorego i wg tego za pojawienie się łuszczycy mogą odpowiadać: stres (grupa 0), zakażenia ogólnoustrojowe (grupa A), interakcje zachodzące miedzy lekami (grupa B) lub uszkodzenia skóry ( grupa AB),
• częsta ekspozycja na słońce - opalanie na słońcu ma bardzo korzystny wpływ na stan skóry chorujących na łuszczycę, warto więc jak najczęściej wystawiać ja na działanie słonecznych promieni. Jednocześnie należy obserwować swój organizm, bo u niektórych chorych słońce może wywoływać podrażnienia. Jeśli na nas tak działa - należy unikać opalania.
• ochrona skóry przed otarciami, podrażnieniami, skaleczeniami,
• pielęgnacja skóry balsamem, tuż po kąpieli,
• unikanie noszenia odzieży z czystej wełny bądź surowego lnu na gołe ciało.

Należy także zwracać uwagę na zbilansowanie diety – są takie produkty, które po wprowadzeniu do organizmu sprawią nasilenie dolegliwości. Wskazane jest w łuszczycy unikanie wędlin, czekolady, kakao, miodu i warzyw strączkowych, czarnych porzeczek i ostrych przypraw.

Chorzy na łuszczycę powinni stosować się do zasad zdrowego odżywiania właściwego przy tej chorobie. Powinno się zrezygnować z czerwonego mięsa, zamieniając je na drób, unikać cukru, ostrych potraw, które mogą odwadniać, oraz tych, które powodują produkcję histaminy - pomarańcze, ananasy, pomidory i truskawki. Do codziennej diety warto dołączyć zielone warzywa z dużą zawartością kwasu foliowego, jak np. brokuły, szpinak, sałata, dobrze jest też spożywać dużo ryb, ponieważ zawierają one wiele nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i witaminy D,

10. Łuszczyca a inne choroby skóry

Łuszczyca często współistnieje z innymi schorzeniami - u osób nią dotkniętych można zaobserwować częstsze występowanie dysfunkcji układu naczyniowo-sercowego oraz zaburzeń metabolicznych.

Może to wynikać z tego, że:

• czynniki przyczyniające się do rozwoju łuszczycy są jednocześnie czynnikami ryzyka zaburzeń metabolicznych i chorób kardiologicznych, (nadwaga, stres, palenie papierosów),
• tak w łuszczycy, jak i w chorobach kardiologicznych obserwujemy podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL, wzrost stężenia trójglicerydów, apolipoprotein i wskaźnika ostrej fazy oraz spadek stężenia frakcji HDL,
• została udowodniona zależność między wspomnianymi wyżej parametrami, przedwczesnym rozwojem miażdżycy i ryzykiem chorób serca, a czasem trwania zmian łuszczycowych,
• w procesie zapalnym łuszczycy wytwarzane są prozapalne cytokiny, które niekorzystnie działają na układ sercowo-naczyniowy, metabolizm glukozy, kwasu moczowego i tłuszczów,
• u otyłych chorych adipocyty, które występują w znacznej ilości są ogromnym źródłem prozapalnych cytokin,

U chorych na łuszczycę częściej niż w ogólnej populacji możemy zaobserwować:

• nadciśnienie tętnicze,
• chorobę wieńcową i zawał mięśnia sercowego,
• otyłość,
• zakrzepowe zapalenie żył,
• zatorowość płucną,
• udar mózgu,
• hiperlipidemia z przyspieszonym rozwojem miażdżycy.

11. Czy łuszczycą można się zarazić?

Łuszczycą nie można się zarazić od drugiego człowieka. Choroba ta nie stanowi dla nas niebezpieczeństwa, nawet jeśli śpimy z zarażoną osobą. Łuszczycą nie możemy również zarazić się w trakcie wizyty u fryzjera. Łuszczyca jest przewlekłą chorobą zapalno-proliferacyjną. Ma podłoże autoimmunologiczne oraz immunometaboliczne. Nie jest zakaźna, choć jej objawy mogą przypominać inne choroby o charakterze grzybiczym.

Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.