Arteterapia – co to jest i na co pomaga?
Arteterapia jest rodzajem psychoterapii, gdzie w zajęciach terapeutycznych wykorzystuje się twórczość artystyczną. Skierowana jest głównie do pacjentów znajdujących się pod wpływem dużych obciążeń psychicznych. Leczenie sztuką redukuje lęk, stres, zmniejsza poziom agresji oraz podnosi samoocenę. Na czym dokładnie polega terapia przez sztukę? Jakie dysfunkcje i problemy psychiczne leczy arteterapia?
1. Arteterapia – co to jest?
Arteterapia (artterapia) to terapeutyczne wykorzystywanie sztuki w pracy z osobami o różnych dysfunkcjach psychofizycznych. Brytyjskie Stowarzyszenie Arteterapeutów (The British Association of Art Therapists) definiuje arteterapię jako formę psychoterapii, która traktuje media artystyczne jako podstawowy sposób komunikacji.
Terapia przez sztukę polega na tym, że przy wsparciu terapeuty uczestnik arteterapii tworzy obiekty artystyczne, np. obrazy, rzeźby, utwory literackie, a następnie dzieli się z terapeutą zawartymi w nich znaczeniami. Wspólnie z terapeutą odkrywa też zupełnie nowe znaczenia i tropy w swojej twórczości, analizuje je i rozwija.
Od uczestnika arteterapii nie wymaga się specjalnych umiejętności czy talentu artystycznego. Ważny jest sam proces tworzenia, ekspresja emocji, a także wspólne odczytywanie dzieła przez tworzącego i terapeutę.
Leczenie sztuką wiąże się ze ściśle psychoterapeutycznym kontekstem działań. To odróżnia arteterapię od terapii zajęciowej czy zajęć plastycznych. W przypadku arteterapii psychoterapeuta nie jest nauczycielem czy krytykiem, ale spełnia rolę przewodnika i towarzysza.
Praca arteterapeuty pomaga zrozumieć pacjentowi, co to jest sztuka. Psychoterapeuta zachęca do tworzenia nowych znaczeń oraz ich interpretacji, ale to pacjent jest twórcą, który dzieli się własnymi skojarzeniami, interpretacjami i odczuciami. Wykorzystanie komunikacyjnej funkcji sztuki pomaga choremu wyrazić i zrozumieć siebie.
2. Historia arteterapii
W Polsce wpływem sztuki na poprawę zdrowia naukowcy zaczęli się interesować w latach 30. XX wieku. Inicjatorem arteterapii w naszym kraju był prof. Stefan Szuman, wybitny pedagog i etyk. Kontynuatorem działań profesora Szumana stał się onkolog – prof. Julian Aleksandrowicz.
W latach 60. i 70. wprowadził on w polskich szpitalach pionierskie metody wspomagające leczenie chorych, bardzo bliskie tym, którymi posługuje się współczesna arteterapia. Jednak dopiero w latach 90. XX wieku techniki arteterapii rozkwitły w Polsce na dobre. Stało się tak za sprawą wymiany doświadczeń z terapeutami działającymi na Zachodzie, a także dzięki coraz liczniejszym tłumaczeniom zachodnich opracowań na ten temat.
3. Cele terapii przez sztukę
Głównym celem terapeutycznym arteterapii jest umożliwienie pacjentowi dokonania przemiany i rozwoju osobowości za pomocą działań artystycznych. Autoekspresja towarzysząca procesom twórczym ma pomóc ludziom w rozwiązaniu ich problemów natury psychologicznej, ma wpływać na ich zachowanie.
Inne przykłady terapeutycznych celów arteterapii:
- redukowanie stresu,
- zmniejszenie poziomu napięcia i uwolnienie negatywnych myśli,
- podnoszenie samoświadomości i samooceny,
- rozwijanie umiejętności interpersonalnych,
- poznawanie motywów własnych zachowań, introspekcja,
- rozwijanie spontaniczności i lepszej ekspresji samego siebie.
4. Rodzaje arteterapii
Arteterapia wykorzystuje wachlarz różnorodnych form artystycznej twórczości. Wyróżnić można następujące metody arteterapii:
- Muzykoterapia – muzykoterapię dla dorosłych można podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy obejmuje muzykoterapię aktywną, czyli śpiew, gra na instrumentach oraz improwizacja. Drugi rodzaj to muzykoterapia receptywna, czyli słuchanie muzyki, relaksacja, wizualizacja.
- Biblioterapia – to terapia z wykorzystaniem wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych.
- Choreoterapia – co to jest choreoterapia? To wykorzystanie związku pomiędzy psychiką i ciałem. Jej podstawą jest taniec oraz ruch. Przykładami ćwiczeń z choreoterapii są np. tańce w kręgu, czy gyrokinesis.
- Plastykoterapia – czyli tworzenie sztuki. Definicja plastykoterapii obejmuje różne rodzaje sztuk, np. rysunek, wycinanki, układanki, ale i rzeźbę, czy malarstwo (zarówno pędzlem, jak i palcami, stopami). Może być połączona także z innym rodzajem arteterapii, np. malowanie do muzyki. Pacjent ma przy tym swobodny wybór materiałów ekspresji.
- Filmoterapia – celem oglądania filmów i dyskutowania o nich jest spotkanie pacjenta z własnymi emocjami oraz zaakceptowanie ich. Pacjenci mogą także wymyślać własne scenariusze.
- Fotografoterapia – w tym przypadku terapia sprowadza się zarówno do oglądania fotografii, jak i wywoływania ich, a także robienia zdjęć z wykorzystaniem różnego sprzętu oraz technik.
- Chromoterapia – to leczenie kolorami.
- Bajkoterapia – wykorzystywana w pracy z dziećmi, opiera się głównie na stosowaniu bajek terapeutycznych.
- Dramoterapia – wykorzystuje psychodramę (spontaniczne przedstawienie sceniczne), dramę oraz pantomimę.
5. Zastosowanie arteterapii
Leczenie sztuką jest cenną metodą terapeutyczną. Podstawowe funkcje arteterapii to edukacja, ekspresja, regulacja oraz korekcja. Ponadto terapia sztuką pełni też funkcję pragmatyczną. Arteterapia pomaga też zrozumieć, czym dla człowieka może być sztuka.
Artterapia prowadzona jest zarówno w formie grupowej, jak i indywidualnej. Polecana jest w przypadku następujących zaburzeń i problemów:
- zaburzenia lękowe, nerwica i depresja,
- choroby przewlekłe, np. cukrzyca,
- choroby nowotworowe,
- zaburzenia o podłożu psychicznym,
- osamotnienie i izolacja społeczna,
- nadmierna agresja,
- nieuzdrowione traumy,
- zmęczenie i przepracowanie,
- wzmożone napięcie psychofizyczne,
- różnego rodzaju uzależnienia,
- zaburzenia osobowości,
- autyzm,
- niepełnosprawność fizyczna i intelektualna, głębokie upośledzenie umysłowe,
- niedostosowanie społeczne,
- niskie poczucie własnej wartości,
- problemy ze zrozumieniem własnych emocji.
Arteterapia jest też wykorzystywana do leczenia problemów w relacjach rodzinnych, w przypadkach nadużyć seksualnych, ale również przy zaburzeniach natury fizycznej czy neurologicznej.
Programy arteterapeutyczne są wprowadzane w szpitalach i klinikach. Arteterapia pomaga także kształtować sprawność intelektualną oraz fizyczną u osób starszych oraz samotnych. Dla tej grupy wiekowej opracowywane są specjalne zajęcia terapeutyczne. Przykładem są zajęcia plastyczne dla seniorów, muzyka do ćwiczeń ruchowych, czy słuchanie poezji oraz dyskutowanie o niej.
Terapia sztuką daje chorym szansę lepszego zrozumienia siebie, pozwala na zmianę widzenia własnej osoby oraz poznanie natury swoich problemów.
Zastosowanie arteterapii u dzieci i młodzieży
Arteterapię wykorzystuje się nie tylko w leczeniu osób dorosłych, ale także w terapii u dzieci oraz młodzieży. Sztuka wspomaga wszechstronny rozwój, usprawnia zaburzone funkcje, działa na osobowość dzieci, rozwija ich wrażliwość, pomaga zrozumieć emocje i wyrażać je.
Ćwiczenia z arteterapii dla dzieci i młodzieży pozwalają budować większą odporność psychiczną oraz wiarę we własne możliwości. Wspierają rozwój poznawczy, rozwijają świadomość ciała, a także regulują napięcie mięśniowe.
6. Jak zostać arteterapeutą?
Osoba, która zajmuje się terapią z wykorzystaniem różnych form sztuki to arteterapeuta. Wykonywanie tego zawodu nie jest w Polsce regulowane szczegółowymi przepisami prawa. Jednak, żeby zrozumieć, jakie znaczenie ma dla człowieka kontakt ze sztuką, wskazane jest zdobycie odpowiednich kwalifikacji zawodowych.
Dyplomowanym arteterapeutą można zostać dzięki ukończeniu studiów arteterapii, profesjonalnych szkoleń oraz specjalistycznych kursów.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.