Lęk antycypacyjny – objawy, przyczyny i leczenie
Lęk antycypacyjny to inaczej lęk przed lękiem. Oznacza oczekiwanie w uporczywym napięciu psychicznym i fizycznym na jakieś wydarzenie z obawą, że pojawi się atak paniki. Jego istotą jest przewidywanie katastrof życiowych oraz somatyzacja, czyli odczuwanie przeżyć psychicznych pod postacią somatyczną. Skąd się bierze i jak sobie z nim radzić?
1. Co to jest lęk antycypacyjny?
Lęk antycypacyjny, czyli lęk przed lękiem, to pojęcie, pod którym ukrywa się poczucie silnego niepokoju na myśl o nadchodzącym wydarzeniu. Jest mechanizmem, który pojawia się w sytuacji, gdy próbujemy przewidzieć przyszłość i tworzymy czarne scenariusze. To jeden z wielu rodzajów lęku.
Rodzaje lęku
Lęk to naturalny stan emocjonalny pojawiający się w różnych codziennych sytuacjach. Jego odczuwanie jest czymś jak najbardziej normalnym. Zaburzeniem lęk staje się wtedy, gdy zaczyna wywierać paraliżujący wpływ na życie, znacznie obniża komfort funkcjonowania i jest źródłem cierpienia psychicznego.
Skąd się bierze nadmierny lęk? Najczęściej jest kombinacją różnych czynników, takich jak czynniki osobowościowe, problemy ze zdrowiem fizycznym i zaburzenia psychiczne występujące w rodzinie oraz stresujące wydarzenia. Nie bez znaczenia jest działanie i psychoaktywnych.
Wyróżnia się różne rodzaje lęku. To na przykład:
- lęk fobiczny (lęk sytuacyjny), to jest obawa przed określoną sytuacją, co prowadzi do jej unikania,
- lęk napadowy (lęk paniczny), czyli ostry napad lęku z poczuciem przerażenia oraz z silnymi objawami wegetatywnymi,
- lęk odczuwany, czyli wyczekiwanie na wydarzenia przykre, o których istnieniu nic nie wiadomo,
- lęk domniemany, czyli stan emocjonalny pojawiający się nie na podstawie rzeczywistego zagrożenia, a wyobrażeń,
- lęk wolnopłynący, to jest uczucie przenikającego, nieokreślonego niepokoju.
2. Przyczyny lęku antycypacyjnego
Skąd się bierze lęk antycypacyjny? Możliwości jest wiele. Nadmiernie odczuwany lęk antycypacyjny może być dziedziczony. Częściej jednak jest skutkiem doświadczeń i oddziaływania środowiska zewnętrznego. U jego podłoża mogą leżeć traumatyczne sytuacje rodzinne, trudne sytuacje w szkole czy pracy, problemy z akceptacją grupy rówieśniczej.
Lęk antycypacyjny jest utrwaloną reakcją na konfliktowe sytuacje. Jego pojawienie się to zwykle sygnał, że mózg przełączył się w tryb alarmowy. Jest ostrzeżeniem przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Wyzwalaczem takiej reakcji może być niemal każda sytuacja: silny stres, niepokój związany z podróżą czy wizja występu przed publicznością.
Ten rodzaj lęki często współwystępuje z lękiem uogólnionym lub zespołem lęku napadowego. Przewlekły lęk antycypacyjny traktowany jest jako zaburzenie lękowe uogólnione (ang. generalized anxiety disorder – GAD).
3. Lęk antycypacyjny – objawy
Lęk antycypacyjny może przejawiać się na różne sposoby. Jego istotą są natrętne myśli o charakterze katastroficznym, widzenie świata w czarnych barwach i nakręcanie się, że wszystko pójdzie źle. Zwykle towarzyszy mu:
- poczucie przytłoczenia,
- doświadczanie nieprzyjemnych stanów (wspomnienia, koszmary),
- martwienie się i niepokój odczuwany przez dług czas,
- smutek i niepewność,
- wszechogarniające poczucie bezradności.
Lęk antycypacyjny może wywoływać również objawy fizjologiczne, takie jak:
- przyspieszone bicie serca,
- ból brzucha,
- nudności i wymioty,
- drżenie mięśni,
- zawroty głowy,
- suchość w gardle,
- nadmierne pocenie się,
- duszność.
Lęk antycypacyjny ma negatywny wpływ na życie, głównie komfort psychiczny, ale i podejmowanie działań oraz decyzji, poszukiwanie rozwiązań, realizowanie planu i dążenie do wyznaczonego celu. Silny lęk, gdy zaczyna dominować nad sferą przeżyć, może prowadzić do:
- dysregulacji zachowania w wielu zakresach,
- utraty kontroli nad emocjami,
- braku możliwości kształtowania relacji z otoczeniem, ograniczenia lub uniemożliwienia funkcjonowania w zakresie społecznym,
- ograniczenia lub uniemożliwienia funkcjonowania w zakresie zawodowym i społecznym,
- ograniczenia lub uniemożliwienia funkcjonowania w zakresie samoobsługi (trudność może sprawiać nawet wykonywanie prostych czynności dnia codziennego).
4. Lęk antycypacyjny – leczenie
Gdy długotrwały lęk antycypacyjny znacznie obniża codzienną aktywność, dobrze wiedzieć, jak obniżyć jego poziom. Dużą rolę odgrywa psychoterapia, głównie w podejściu poznawczo-behawioralnym (CBT). Podczas niej pacjent uczy się dostrzegać wzorce swojego myślenia i zachowania, które predysponują go do odczuwania lęku.
Niekiedy terapia lęku wymaga farmakoterapii, czyli włączenia leków. Wówczas stosuje się leki przeciwlękowe, które działają szybko, obniżając lęk lub leki przeciwdepresyjne, działające dopiero po jakimś czasie (zwykle po kilku tygodniach). Tego typu działania się wskazane u osób, u których lękowość jest bardzo nasilona i utrudnia funkcjonowanie oraz tych, które nie mogą podjąć psychoterapii.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.