Szczepionki jako broń przeciwko groźnym chorobom zakaźnym
Choroby zakaźne, dziesiątkując populację ludzką, od niepamiętnych czasów stanowiły ogromny problem medyczny oraz społeczny. W czasie ich rozprzestrzeniania ginęło więcej ludzi niż w trakcie wojen. Sytuacja zaczynała się zmieniać od wczesnych odkryć Edwarda Jennera i Ludwika Pasteura. To między innymi dzięki tym osobom nie umieramy dziś na odrę czy ospę.
1. Pionierzy w tworzeniu szczepionek
- Ludwik Pasteur
Ludwik Pasteur opracował pierwszą szczepionkę ochronną dla ludzi, była to szczepionka przeciw wściekliźnie, nad którą prowadził badania w latach 1881-1885. Już w 1885 została ona z powodzeniem zastosowana u żywego człowieka.
- Edward Jenner
Edward Jenner, lekarz, który zasłynął dzięki przeprowadzeniu przełomowego eksperymentu w 1796 roku. W pierwszym etapie zaszczepił ośmioletniego chłopca materiałem zakaźnym ospy krowianki. Chłopiec przechorował tę postać choroby. W następnym etapie naukowiec zaszczepił chłopca ponownie, ale tym razem materiałem ospy prawdziwej. Tym razem chłopiec już nie zachorował, ponieważ po pierwszym zaszczepieniu uzyskał odporność. Najważniejsze odkrycie, jakie zostało poczynione w tym eksperymencie polegało na wykazaniu, iż w celu uodpornienia człowieka przeciw ospie wcale nie potrzeba zaszczepiać mu ospy prawdziwej, lecz wystarczy szczepienie ospy krowiej.
Ospa krowia w przeciwieństwie do ludzkiej ma łagodny przebieg i nigdy nie kończy się śmiercią. W latach 70. XX wieku większość krajów zaprzestała szczepień, ponieważ epidemie tej choroby nie występowały. W roku 1980 Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie ogłosiła eradykację ospy prawdziwej z populacji.
Tak wyglądały początki wakcynologii, czyli dziedziny medycyny zajmującej się szczepieniami ochronnymi. Dzięki niej zmieniła się znacznie sytuacja epidemiologiczna na świecie – wyeliminowano wspomnianą ospę prawdziwą, a ponadto znacznie ograniczono występowanie nagminnego porażenia dziecięcego, tężca i krztuśca. Jeżeli chodzi o nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis) wydaje się, że niebawem możliwe będzie całkowite wyeliminowanie wirusa powodującego tę chorobę. Szczepienia pozwoliły uzyskać kontrolę nad wieloma chorobami zakaźnymi, szczególnie wieku dziecięcego.
2. Co to jest szczepionka?
Szczepionka doprowadza do uodpornienia czynnego, dzięki podaniu człowiekowi antygenu (zabitych lub żywych osłabionych drobnoustrojów lub ich fragmentów), który wywołuje produkcję swoistych przeciwciał i pozostawia w pamięci immunologicznej ślad, co pozawala na szybką produkcję przeciwciał w przypadku ponownego zetknięcia z drobnoustrojem. Szczepienie ma na celu powstanie swoistej odporności przeciwko chorobie zakaźnej, mówiąc ogólniej: w razie kontaktu z patogenem, przeciwko któremu było zastosowane szczepienie, układ immunologiczny natychmiast rozpoznaje, że to wróg i ma już opracowany wzór broni przeciwko niemu (przeciwciała).
3. Działanie szczepionek
Szczepienia ochronne poza celem jednostkowym (by uchronić daną osobę przed zachorowaniem), mają również cel populacyjny - zmniejszają możliwość szerzenia się chorób zakaźnych. W przypadku zaszczepieniapowyżej 90% osób mieszkających na danym terenie przeciw chorobom, których rezerwuarem zarazka jest człowiek, dochodzi do powstawania odporności "zbiorowiskowej", ponieważ następuje zmniejszenie liczby źródeł zakażenia.
4. Przyszłość szczepień
W dalszym ciągu istnieje wiele nowych zadań przed naukowcami z zakresu wakcynologii. Już od 20 lat prowadzi się badania nad możliwością zapobiegania bądź zmodyfikowania zakażeń ludzkim wirusem niedoboru odporności (human immunodeficiency virus - HIV).
Kolejnym celem jest wprowadzenie na szerszą skalę do państw rozwijających się podstawowych szczepień, szczególnie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, rotawirusom i skoniugowanych szczepionek przeciwko Haemophilus influenzae typu b oraz Streptococcus pneumoniae.
Szczepienia ochronne są powszechnie uważane za najskuteczniejszą interwencję w dziedzinie zdrowia publicznego. Niemniej jednak spory pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami szczepień trwają od ponad dwustu lat. Analizując historię osiągnięć szczepień ochronnych w zestawieniu z liczbą powikłań, można wysnuć wniosek, że warto i należy się szczepić.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.