Co to jest PEF?
Szczytowy przepływ wydechowy (peak expiratory flow – PEF) to największa szybkość przepływu powietrza przez drogi oddechowe (mierzona w litrach na minutę). Pomiaru PEF dokonuje się przy pomocy pikflometru. Badanie polega na gwałtownym, maksymalnym i jak najkrótszym wydechu powietrza przez ustnik do przyrządu, który mierzy maksymalny przepływ powietrza. Aby wyniki pomiarów PEF były wiarygodne, chory powinien dobrze opanować technikę wykonywania badania.
1. Zasady prawidłowego przeprowadzenia pomiaru PEF
Wykonywanie pomiaru PEF nie zawsze daje wymierne wyniki. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy badanie to wykonywane jest w sposób prawidłowy. Oto kilka wskazówek pozwalających przeprowadzić wiarygodny pomiar PEF :
- Pomiary powinny być wykonywane na stojąco.
- Przed rozpoczęciem badania należy upewnić się, że strzałka na skali znajduje się w punkcie 0.
- Pikflometr powinien być trzymany w pozycji poziomej, w taki sposób, żeby nie ograniczać przesuwania się strzałki na skali.
- Podczas badania głowa powinna znajdować się w pozycji neutralnej, nie należy jej nadmiernie odginać do tyłu ani pochylać do przodu.
- Po wykonaniu głębokiego wdechu należy dokładnie objąć wargami ustnik pikflometru i wykonać gwałtowny wydech, najsilniej i najszybciej, jak to możliwe.
- Wydech powinien trwać nie dłużej niż 1 sekundę.
- Przy każdym badaniu pomiar należy przeprowadzić 3 razy i wybrać najwyższy z 3 wyników.
- Jeżeli różnica między dwoma najwyższymi wynikami jest większa niż 40 l/min, powinno się wykonać dodatkowy pomiar.
Natężony wydech lub wdech może wywołać odruchowy skurcz oskrzeli, co objawia się spadkiem wartości PEF w kolejnych pomiarach. Żeby nie otrzymywać fałszywie wysokich wyników, należy unikać splunięcia lub kaszlnięcia do pikflometru.
Prawidłowo używany pikflometr powinien służyć pacjentowi przez około 3 lata, pod warunkiem, że korzysta z niego tylko jedna osoba. Po tym czasie należy wymienić urządzenie na nowe.
2. Sposób przedstawiania wyników (normy PEF)
Wartość szczytowego przepływu wydechowego jest zależna od płci, wieku i wzrostu chorego. Najlepiej jest więc uzyskany w trakcie pomiaru wynik przedstawiać procentowo w odniesieniu do wartości należnej dla danego chorego. Jeżeli jednak chory prawie nigdy nie osiąga swojej wartości należnej albo wyniku do niej zbliżonego, lepiej jest oznaczyć tzw. maksymalną wartość PEF dla tego chorego (PEFmax) i z tą wartością porównywać uzyskiwane wyniki pomiarów.
Żeby określić PEFmax chory powinien mierzyć i zapisywać wartościPEF przez okres 2-3 tygodni, co najmniej raz dziennie, najlepiej wczesnym popołudniem (między godziną 16:00 a 18:00), w okresie dobrze kontrolowanej astmy. Ponadto maksymalną wartość PEF należy okresowo weryfikować, żeby uwzględnić zmieniające się parametry (postęp choroby, u dzieci wzrost). U dorosłych ze stabilnym przebiegiem choroby wystarczy aktualizować tę wartość co kilka lat, u dzieci najlepiej robić to co 6 miesięcy. Za prawidłowy wynik PEF uznaje się uzyskanie co najmniej 80% wartości należnej lub maksymalnej dla danego chorego
3. Dobowa zmienność PEF
Wartości pomiarów PEF wykonywanych o różnych porach w ciągu doby, różnią się od siebie. Najniższe są nad ranem (między godziną 4:00 a 6:00), a najwyższe wczesnym popołudniem (16:00 – 18:00). Jest to tzw. dobowa zmienność PEF. Udowodniono, że u astmatyków zmienność dobowa jest bardziej nasilona, oraz występują większe różnice między największą i najmniejszą wartością PEF w ciągu doby niż u osób zdrowych. Jest to spowodowane nadreaktywnością oskrzeli, u podłoża której leży przewlekły proces zapalny toczący się w drogach oddechowych.
Niektórzy chorzy bardzo rzadko osiągają wartości PEF bliskie należnej dla ich płci, wieku i wzrostu, należy więc oznaczyć u nich maksymalną osiąganą przez nich wartość PEF (PEFmax). Maksymalną wartość PEF można ustalić w okresie pełnej kontroli choroby, na podstawie pomiarów wykonywanych przynajmniej raz dziennie, wczesnym popołudniem, przez 2-3 tygodnie. Za prawidłową wartość PEF uważa się co najmniej 80% wartości należnej lub maksymalnej dla danego chorego. U osób dorosłych, u których przebieg choroby jest względnie stabilny, należy weryfikować PEFmax co kilka lat (u dzieci co 6 miesięcy).
Według zaleceń podczas długoterminowego monitorowania astmy w okresie stabilnym wystarczy jednorazowy pomiar PEF – po przebudzeniu. Jeżeli chory stosuje rano krótko działający beta2-mimetyk, pomiaru najlepiej dokonać przed podaniem leku, oraz 10-15 min po inhalacji.
Chorzy przedstawiają wyniki pomiarów na specjalnym wykresie. Można w ten sposób ocenić zakres otrzymywanych wartości, różnice między skrajnymi wynikami, oraz zaobserwować tendencje wzrostowe lub spadkowe.
U osób zdrowych dobowa zmienność PEF wynosi kilka – kilkanaście procent. U osób z dobrze kontrolowaną astmą nie powinna przekraczać 20%.
Procentowa ocena wartości PEF, oraz jej zmienności, ma duże znaczenie w klasyfikacji stopnia ciężkości astmy. Na podstawie wyników pomiarów czynności układu oddechowego, a także objawów klinicznych astmy, lekarz podejmuje decyzje terapeutyczne zgodne z najnowszymi wytycznymi dotyczącymi leczenia astmy.
4. Codzienny pomiar PEF
Według zaleceń, podczas długoterminowego monitorowania astmy w okresie pełnej kontroli choroby wystarczy jeden pomiar PEF wykonywany rano po przebudzeniu. Chorzy stosujący rano krótko działający beta2-mimetyk powinni dokonywać pomiaru przed jego zastosowaniem i 10-15 minut po nim. Zmienność obturacji dróg oddechowych i stopień nadreaktywności oskrzeli, które są typowymi cechami astmy, w praktyce klinicznej najlepiej jest monitorować przy pomocy wskaźnika zmienności PEF.
Dobową zmienność PEF określa się, przeprowadzając pomiary:
- Wartości minimalnej (PEFmin), mierzonej rano, przed inhalacją leku rozkurczającego oskrzela.
- Wartości maksymalnej (PEFmax), mierzonej wieczorem, przed udaniem się na spoczynek.
Wskaźnik zmienności PEF oblicza się dzieląc różnicę pomiarów: maksymalnego i minimalnego (PEFmax - PEFmin) przez wartość maksymalną lub średnią. Wynik przedstawia się w procentach. Chorzy przedstawiają swoje wyniki w postaci wykresu. Można dzięki temu na bieżąco śledzić zakres uzyskiwanych wartości oraz zaobserwować tendencje wzrostowe i spadkowe.
5. Zastosowanie pomiaru PEF
Pomiary PEF przy pomocy pikflometrów mogą być przydatne przy rozpoznawaniu astmy, ocenie stopnia jej ciężkości, oraz do monitorowania stopnia kontroli choroby i skuteczności leczenia.
Co prawda, to spirometria jest preferowaną metodą badania czynności układu oddechowego i oceny utrudnionego przepływu powietrza w drogach oddechowych, jednak można ją wykonywać jedynie w określonym miejscu i czasie, najczęściej w placówkach służby zdrowia. Tymczasem pomiar PEF również może być pomocny przy potwierdzeniu rozpoznania astmy, a dzięki powszechnej dostępności małych, przenośnych pikflometrów, może być wykonany wszędzie. Zwiększenie PEF po zastosowaniu wziewnego leku rozszerzającego oskrzela o 60 l/min (lub przynajmniej o 20% wartości PEF przed inhalacją leku rozszerzającego oskrzela) lub zmienność dobowa PEF wynosząca więcej niż 20% (lub ponad 10% procent przy dwóch pomiarach dziennie – rano i wieczorem) sugeruje rozpoznanie astmy.
Ponieważ pikflometry są obecnie dostępne w postaci małych i stosunkowo niedrogich przenośnych urządzeń, są powszechnie wykorzystywane przez chorych na astmę do codziennej kontroli przebiegu choroby. Codzienna spirometria PEF odgrywają bardzo dużą rolę we wczesnym wykrywaniu zaostrzeń choroby. Subiektywne odczucia chorego, takie jak duszność lub świsty, mogą być niemiarodajne. Jest to ważne zwłaszcza u chorych, którzy nie odczuwają objawów obturacji pomimo znacznego utrudnienia przepływu powietrza w drogach oddechowych. Dzięki codziennym pomiarom PEF są w stanie odpowiednio wcześnie rozpoznać objawy zbliżającego się ataku astmy i zastosować odpowiednie leki, żeby zapobiec rozwojowi ciężkiego zaostrzenia choroby, albo skontaktować się z lekarzem. Może to w znaczący sposób wpłynąć na zmniejszenie częstości występowania ciężkich zaostrzeń astmy i związanej z nimi śmiertelności.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.