Radioterapia raka piersi - na czym polega, jak się przygotować?

Radioterapia raka piersi to jedna z najpowszechniej stosowanych metod leczenia tego rodzaju nowotworu. Wykorzystuje promieniowanie do niszczenia komórek nowotworowych i zahamowania ich wzrostu oraz podziału, przy jak najmniejszym uszkodzeniu zdrowych komórek. Przy raku piersi naświetlana jest chora pierś, a czasami węzły chłonne pod ramieniem lub obojczykiem. Onkolodzy twierdzą jednak, że radioterapia przeprowadzona prawidłowo, jest bezpieczna. Jak zatem ją przeprowadzać? I czy może mieć skutki uboczne?

1. Czym jest radioterapia?

Radioterapia – choć jest najstarszą, to nadal najskuteczniejszą metodą leczenia chorób nowotworowych. Kojarzy się z napromieniowaniem, nic więc dziwnego, że budzi obawy, szczególnie wśród chorego i jego rodziny.

Radioterapia to metoda walki z rakiem piersi stosowana od blisko 100 lat. Mimo rozwoju medycyny i powstających nowych, innowacyjnych terapii, jest ona nadal bardzo często nieodzownym elementem leczenia u wielu pacjentek.

Zobacz film: "Rak płuca. Historia Jerzego"

Radioterapia jest metodą o dużej skuteczności w leczeniu raka piersi. Ma ona zastosowanie praktycznie na każdym etapie choroby, zarówno jako uzupełnienie leczenia chirurgicznego, jako samodzielna forma terapii oraz jako leczenie paliatywne w końcowym stadium choroby.

Dodatkową zaletą metody jest to, że napromieniowanie jest dobrze znoszone przez większość pacjentek, a nowoczesny sprzęt, który zapewnia dużą precyzję w naświetlaniu guza, minimalizuje ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych.

1.1. Rodzaje radioterapii

W leczeniu raka piersi stosowane są dwa rodzaje radioterapii – teleterapia i brachyterapia. Różnią się one umiejscowieniem źródła promieniowania. W teleterapii źródło promieniowania jest umieszczone na zewnątrz ciała człowieka, w pewnej od niego odległości.

Natomiast w brachyterapii źródło promieniowania jonizującego znajduje się wewnątrz ciała człowieka, w bezpośrednim sąsiedztwie guza. Skuteczność obu metod jest praktycznie taka sama. Wybór metody jest w dużej mierze zależny od ośrodka, w którym pacjentka jest leczona – brachyterapia jest nowszą techniką dlatego dostępna jest tylko w wysoce specjalistycznych ośrodkach.

Metody różnią się także dawką podawanego promieniowania oraz czasem terapii. Podczas teleterapii pacjentka musi przejść kilkanaście sesji naświetlań niewielką dawką promieniowania. Terapia trwa ok. 5 tygodni.

Plusem może być to, że chora nie musi cały czas przebywać w szpitalu (oczywiście jeśli nie ma do tego innych wskazań), może przychodzić na sesje naświetlań z domu.

Brachyterapia wymaga zazwyczaj tylko 5-7 dniowej kuracji, ale za to pacjentka musi cały czas pozostawać w szpitalu. Ponieważ promieniowanie w tej metodzie jest skierowane bardziej precyzyjnie na komórki guza i istnieje mniejsze ryzyko napromieniowania tkanek otaczających niż podczas teleterapii, możliwe jest zastosowanie większych dawek promieniowania.

Radioterapia miejscowa jest bezpieczniejsza dla pacjentki, zmniejsza ryzyko zniszczenia sąsiednich narządów takich jak serce i płuca, a także minimalizuje ryzyko powikłań skórnych po naświetlaniach.

2. Wskazania i przygotowania do radioterapii w leczeniu raka piersi

Radioterapia jest zwykle podawana po lumpektomii i czasami po mastektomii, aby zmniejszyć ryzyko wznowy miejscowej raka piersi. Zabiegi na ogół rozpoczynają się kilka tygodni po operacji, więc chore miejsce ma czas na zagojenie się.

Radioterapia jest też niekiedy stosowana jako terapia uzupełniająca po mastektomii. Jest ona zalecana jeżeli u pacjentki istnieje duże ryzyko wznowy oraz kiedy istnieją przerzuty do więcej niż 4 węzłów chłonnych. Czasami radioterapia jest samodzielną formą leczenia radykalnego. Dzieje się to np. w sytuacjach kiedy pacjentka nie zgadza się na mastektomię.

Radioterapia odgrywa także rolę w leczeniu paliatywnym, czyli takim gdzie nadrzędnym celem nie jest przedłużenie życia, ale poprawienie jego jakości. Jest szczególnie przydatna jako rodzaj terapii przeciwbólowej w przypadku bólów kostnych spowodowanych przerzutami. Radioterapia bardzo pomaga w przypadku mnogich przerzutów do kości, a zwłaszcza do kręgosłupa.

Większość pacjentek po zastosowanej terapii odczuwa znacznie mniejszy ból, a część z nich przestaje go odczuwać. Jednak stosowanie radioterapii w przypadku przerzutów do kości niesie ze sobą pewne ryzyko – napromieniowanie osłabionej tkanki kostnej zwiększa ryzyko załamań patologicznych, dlatego przed rozpoczęciem terapii lekarz razem z pacjentką musi dokładnie przeanalizować wszystkie za i przeciw terapii bólu za pomocą radioterapii.

Naświetlania są także niekiedy stosowane w przypadku przerzutów raka piersi do mózgu i rdzenia kręgowego. W terapii paliatywnej radioterapia czasami jest stosowana łącznie z chemioterapią, hormonoterapią, a nawet leczeniem chirurgicznym.

Jeśli lekarz zaleca chemioterapię wraz z radioterapią, może być ona podana przed rozpoczęciem radioterapii. Gdy terapia się rozpocznie, pacjent otrzymuje niewielkie dawki promieniowania przez szereg dni do kilku tygodni.

2.1. Jak wygląda radioterapia raka piersi?

Gdy pacjent zgłasza się na radioterapię, terapeuta prowadzi go do specjalnego pomieszczenia i pomaga mu zająć wskazaną do leczenia pozycję.

W celu stabilizacji i prawidłowego określenia miejsca do naświetlania wcześniej przygotowuje się w modelarni „maskę” lub inne urządzenie, które uniemożliwia ruch pacjenta podczas promieniowania. Ma to na celu zminimalizowanie naświetlania innego miejsca niż wskazane. Ponadto dzięki temu skuteczność radioterapii jest większa - zawsze naświetlane jest to samo chore miejsce.

Następnie terapeuta opuszcza pokój i rozpoczyna leczenie. Pacjent jest cały czas pod stałą obserwacją. Terapeuta widzi i słyszy pacjenta, wchodzi do pokoju, by zmienić ustawienie aparatury. Maszyna nie dotyka pacjenta, nie czuje on też nic podczas terapii.

Po zabiegu terapeuta pomaga pacjentowi zejść z urządzenia. Film portalowy to specjalny film wykorzystywany do weryfikacji ułożenia pacjenta. Nie podaje on żadnych informacji diagnostycznych, dlatego radioterapeuta nie zna postępów leczenia.

3. Radioterapia po operacji oszczędzającej

Głównym zastosowaniem radioterapii w przypadku raka piersi jest leczenie uzupełniające po tzw. operacjach oszczędzających piersi. Jeśli rak piersi zostanie wykryty we wczesnym stadium, guz jest niewielki i nie ma przerzutów do okolicznych węzłów chłonnych, to w coraz większej ilości ośrodków nie wykonuje się pełnej mastektomii czyli odjęcia całego gruczołu piersiowego wraz z otaczającymi węzłami, a jedynie wycina się sam guz oraz węzły.

Możliwe jest zachowanie piersi, co na pewno nie pozostaje bez wpływu na psychikę pacjentki. Zawsze w przypadku operacji oszczędzającej konieczna jest następcza radioterapia. Możliwe jest zastosowanie zarówno brachyterapii jak i teleterapii.

W klasycznym sposobie naświetlania klatki piersiowej często po kursie leczenia stosuje się dodatkowo napromieniowanie loży po guzie metodą teleterapii lub radioterapii.

Obecnie prowadzone są badania, które mają za zadanie sprawdzić czy samo naświetlanie tylko loży guza nie byłoby wystarczającą formą radioterapii uzupełniającej metodę chirurgiczną.

Radioterapia po operacji oszczędzającej ma za zadanie zminimalizować ryzyko wznowy nowotworu oraz zapobiec rozsiewowi komórek rakowych.

4. Powikłania radioterapii

Radioterapia jest zwykle bardzo dobrze znoszona przez pacjentki. Najczęstszymi powikłaniami naświetlań jest uszkodzenie skóry. Najczęściej ma ono postać rumienia, czasami dodatkowo pojawia się łuszczenie skóry, a także świąd.

W rzadkich przypadkach może dojść do martwicy skóry na piersi. Aby zapobiegać skórnym powikłaniom radioterapii, a jeżeli już się pojawią to je skutecznie zwalczać, konieczna jest właściwa higiena napromieniowanej okolicy.

Aby zmniejszyć reakcję skórną:

• należy delikatnie oczyszczać skórę za pomocą letniej wody z mydłem, nie należy pocierać skóry, a jedynie osuszać ją miękkim ręcznikiem;
• nie należy drapać lub trzeć naświetlanego obszaru poddawanemu leczeniu;
• nie należy stosować kosmetyków, płynów do golenia, perfum, dezodorantów na obszar poddany leczeniu;
• należy używać tylko elektrycznej maszynki do golenia leczonego obszaru;
• nie należy nosić obcisłych ubrań lub ubrań wykonanych z surowych tkanin takich jak wełna, sztruks - tkaniny te mogą podrażniać skórę, lepiej wybrać ubrania z włókien naturalnych, np. z bawełny;
• nie należy stosować taśm lub bandaży medycznych;
• nie wolno wystawiać leczonego obszaru na działanie skrajnych temperatur, należy unikać używania poduszki elektrycznej, termoforu lub okładów z lodu;
• nie wolno wystawiać obszarów leczonych na działanie promieni słonecznych;
• należy stosować faktor ochrony przeciwsłonecznej SPF 15 lub wyższy, gdyż mogą nasilać się reakcje skóry i prowadzić do oparzenia słonecznego.

Czasami może dojść do powstania obrzęku piersi oraz ramienia – dzieje się tak nie tylko na skutek radioterapii, ale także poprzedzającej ją operacji i usunięcia węzłów chłonnych. Bardzo rzadko dochodzi do poważnego uszkodzenia narządów klatki piersiowej, czyli serca i płuc.

Każdy pacjent ma różne zasoby sił. Często podczas leczenia radioterapią pacjenci są zmęczeni po kilku tygodniach zabiegów. Aby zmniejszyć zmęczenie, należy dostarczać organizmowi odpowiedniej dawki odpoczynku, stosować dobrze zbilansowaną dietę, często odpoczywać. Po zakończeniu radioterapii pacjent przechodzi badania kontrolne. Lekarz ustali kolejne wizyty.

Rak piersi to najczęstszy nowotwór złośliwy wśród kobiet w Polsce. Niestety najczęściej jest wykrywany w zaawansowanym stadium mimo w miarę powszechnego dostępu do mammografii. Jednak bez względu na stopień zawansowania nowotworu, zawsze możliwa jest jakaś terapia. Radioterapia odgrywa duża rolę zarówno w leczeniu wczesnych stadiów jako leczenie wspomagające zabieg chirurgiczny, jak i w przypadkach, kiedy nowotwór jest rozsiany. Walka z nowotworem to nie tylko przedłużanie życia za wszelką cenę, ale także dbanie o jakość życia pacjentki. Bardzo ważne jest leczenie przeciwbólowe, którego częścią także jest radioterapia.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.