Mammografia - jak działa mammograf, zalety i ograniczenia, wskazania, przygotowanie, przebieg badania, wynik, bezpieczeństwo
Mammografia, dzięki rosnącej samoświadomości kobiet oraz licznym kampaniom medialnym, odgrywa coraz większą rolę w życiu Polek. Ma ona największe znaczenie w wykrywaniu wczesnego raka piersi, co znacząco zmniejsza umieralność z powodu tego nowotworu.
1. Jak działa mammograf?
Obecnie rak piersi jest najczęsciej spotykanym nowotworem wśród kobiet w Polsce. Skuteczność mammografii jako jedynego badania przesiewowego została potwierdzona przez wiarygodne badania kliniczne.
W mammografii używa się promieniowania rentgenowskiego (takiego samego, jak np. w badaniach radiologicznych klatki piersiowej).
Promienie rentgenowskie są wytwarzane przez lampę mammografu, następnie przenikają przez badaną część ciała (w tym wypadku pierś) i padają na błonę rentgenowską pokrytą emulsją fotograficzną. Promienie, które przeszły przez ciało, powodują zaczernienie kliszy, której natężenie zależy od ilości promieni na nią padających.
W badaniu mammograficznym wykorzystuje się różnicę w pochłanianiu promieniowania rentgenowskiego przez różne tkanki. Te o gęstszym utkaniu absorbują więcej promieni. Tkanka tłuszczowa (jakiej jest najwięcej w sutkach u kobiet po 40. roku życia) prawie nie zatrzymuje promieniowania, natomiast guzy i zwapnienia silniej je pochłaniają.
Dlatego tkanka tłuszczowa na zdjęciu jest prawie czarna, natomiast inne elementy gruczołu (np. przewody mleczne) są jaśniejsze. Nieprawidłowe twory, jak guzy i mikrozwapnienia, pochłaniają dużo promieni, są więc prawie białe.
2. Zalety i ograniczenia mammmografii
Mammografia to jedyna skuteczna metoda badań przesiewowych w kierunku raka piersi. Wykazuje się bardzo dużą czułością i swoistością w tym względzie. Za pomocą mammografii można uwidocznić poszczególne elementy budujące pierś:
- tkankę tłuszczową,
- gruczołową,
- łącznotkankowe podścielisko,
- główne gruczoły mleczne,
- żyły,
- skórę oraz brodawkę sutkową.
Ponadto w mammografii można uwidocznić patologiczne zmiany w piersi jeszcze nie wyczuwalne badaniem palpacyjnym wielkości nawet 2-3 milimetrów.
Poza tym mammografem wykrywa się też większe guzki oraz charakterystyczne dla raka mikrozwapnienia. Ponieważ za pomocą tego badania można wychwycić bardzo małe zmiany, daje to możliwość wyleczenia i uratowania życia wielu kobietom.
Niestety mammografia nie jest zawsze dobrą metodą do różnicowania charakteru guza. Wówczas wskazane jest wykonanie USG piersi, w którym będzie można ocenić, czy zmiana ma charakter łagodny (torbiele w piersiach wypełnione płynem), czy raczej złośliwy (lity guzek).
Niekiedy w mammografii widać pewne cechy wskazujące na charakter złośliwy zmiany: mikrozwapnienia, nierówne brzegi, gwiazdkowate wypustki.
Kolejnym ograniczeniem jest gęstość utkania piersi. Badanie piersi jest najbardziej wiarygodne u pań posiadających budowę tłuszczową sutków. Gęsta gruczołowo tkanka utrudnia ocenę obrazu i wykrywanie niepokojących objawów.
3. Wskazania mammografii
Mammografia jest przeznaczona przede wszystkim dla pań powyżej 40. roku życia. Powodem jest zmiana w budowie piersi dokonująca się wraz z wiekiem. Młodsze kobiety mają znacznie gęstszą budowę sutków, wynikającą z przewagi tkanki gruczołowej.
Dla nich najodpowiedniejszą metodą diagnostyczną jest USG piersi. Z upływem lat równowaga przesuwa się w stronę tkanki tłuszczowej, która dominuje w piersiach od 40. roku życia. Takie utkanie piersi umożliwia wykonanie wyraźnego zdjęcia radiologicznego, co wpływa korzystnie na ocenę budowy piersi i wykrywanie zmian patologicznych.
Ponadto z mammografii nie powinny korzystać kobiety stosujące hormonalną terapię zastępczą. Hormony w niej zawarte powodują wzrost utkania gruczołowego w piersiach. Nie jest to też odpowiednie badanie dla kobiet w ciąży. Promieniowanie mogłoby wpłynąć niekorzystnie na rozwój płodu.
Ponieważ mammografia to najważniejsze badanie wykrywające raka piersi, ustalony został dokładny schemat jak i kiedy należy je wykonać. Jako badanie przesiewowe (służące do wykrywania wczesnej postaci raka piersi):
- po raz pierwszy powinno być przeprowadzone w 40. roku życia;
- między 40. a 50. rokiem życia trzeba je wykonywać co 2 lata (jeżeli w bliskiej rodzinie ktoś chorował na raka sutka – co rok);
- po ukończeniu 50 lat co roku.
Ponadto wykonanie mammografii jest wskazane w następujących sytuacjach:
- wyczucie podczas samobadania zmiany w budowie piersi (zgrubienia, guzki);
- różnica w kształcie piersi lewej i prawej;
- ból piersi;
- wyciek z brodawki sutkowej;
- kontrola przed rozpoczęciem hormonalnej terapii zastępczej;
- lokalizacja patologicznych zmian przed planowaną operacją piersi;
- kontrola po leczeniu guza piersi: operacyjnym, chemioterapii lub radioterapii.
4. Przygotowanie do badania
Do mammografii nie trzeba się specjalnie przygotowywać. W dniu badania nie powinno się jednak używać kosmetyków i środków przeciw poceniu się (mleczka, balsamy, dezodoranty, zasypki) w okolicy klatki piersiowej i dołów pachowych. Może to wpłynąć na obraz piersi i utrudnić jego ocenę lekarzowi.
Bardzo ważne jest, aby na mammografię zabrać ze sobą opisy i zdjęcia z poprzednich badań piersi (USG, mammografia, biopsja) oraz wypisy ze szpitala, jeżeli były wykonywane jakieś zabiegi w obrębie gruczołów sutkowych.
W mammografii bardzo istotna jest ocena dynamiki przemian w piersiach. W czasie badania natomiast należy się rozluźnić i pozwolić technikowi ułożyć pierś w prawidłowej pozycji. Napinanie mięśni może utrudnić badanie.
Zobacz także:
5. Przebieg badania mammografii
Mammografię przeprowadza się w pozycji stojącej. Technik układa pierś na podstawce i dociska ją od góry i z boku plastikową płytką. Zwykle nie jest to przyjemne, a przy bardzo wrażliwych piersiach może być trochę bolesne. Na pewno jednak nie zaszkodzi piersiom.
Mammografia to konieczny zabieg, dzięki któremu można uzyskać dokładny obraz piersi oraz użyć mniejszej dawki promieniowania. Ucisk trwa kilka sekund. Aby uzyskać pełen obraz piersi i dołu pachowego wykonuje się 2 zdjęcia – w projekcji pionowej (kranio-kaudalnej – CC) oraz skośnej (mediolateralnej – ML). Podczas każdej mammografii badane są obie piersi.
6. Wynik mammografii
Ponieważ na podstawie zdjęcia radiolog nie może z całą pewnością ocenić jaki charakter mają ewentualne zmiany w piersiach, wynik mammografii przedstawia się jako:
- obraz w zakresie normy (nie uwidoczniono żadnych nieprawidłowości);
- zmiany radiologiczne łagodne (uwidoczniono zmiany w piersiach o charakterze łagodnym, wymagają obserwacji podczas kolejnych badań);
- zmiany radiologiczne wątpliwe – prawdopodobnie łagodne (zaobserwowana zmiana najprawdopodobniej jest łagodna, ale wymaga to weryfikacji za pomocą innych badań, np. USG);
- zmiany radiologiczne wątpliwe – prawdopodobnie złośliwe (zaobserwowana zmiana najprawdopodobniej jest złośliwa, ale wymaga to weryfikacji za pomocą innych badań, np. USG i biopsji);
- zmiany radiologiczne złośliwe (obraz radiologiczny odpowiada rakowi, należy wykonać biopsję potwierdzającą i wdrożyć odpowiednie leczenie).
7. Bbezpieczeństwo badania
W mammografii używa się bardzo niskich dawek promieniowania (1-3 mGy), znacznie niższych niż, np. przy RTG klatki piersiowej. Dlatego mammografię można powtarzać często bez ryzyka negatywnego wpływu na zdrowie. Promieniowanie rentgenowskie to jednak promieniowanie jonizujące, które mogłoby uszkodzić dzielące się komórki płodu, dlatego nie jest zalecane u kobiet w ciąży.
Rak piersi to najczęstszy nowotwór u kobiet w Polsce. Co roku z powodu zbyt późnego rozpoznania umierają tysiące osób. Za pomocą mammografii można wykryć raka w bardzo wczesnym stadium. Daje to możliwość całkowitego wyleczenia za pomocą operacji oszczędzającej pierś.
Badania kliniczne wykazały, że wśród kobiet objętych badaniami przesiewowymi (mammografia) umieralność z powodu raka piersi spadła aż o 40%. Jednym słowem mammografia naprawdę ratuje życie. Ze względu na niezwykle istotne znaczenie dla życia i zdrowia każdej kobiety warto zapoznać się z możliwościami, jakie daje badanie mammograficzne oraz jego przebiegiem. Powinno to skłonić wszystkie panie do uczestniczenia w badaniach przesiewowych z wykorzystaniem tej metody.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.