Cholesterol - normy, HDL, LDL, dieta, leczenie
Cholesterol to lipidowa substancja, która pełni w organizmie wiele pozytywnych funkcji. Ponieważ nie tylko uczestniczy w produkcji hormonów, ale także jest elementem składowym większości komórek. Wysokie stężenie cholesterolu we krwi może wiązać się z zaburzeniami gospodarki lipidowej w organizmie. Obecnie uważa się, że dbanie o prawidłowe stężenie cholesterolu jest postępowaniem „ratującym życie”, ponieważ może uchronić przed zawałem serca czy udarem mózgu. Zobacz, jak dbać o jego prawidłowy poziom.
- 1. Czym jest cholesterol?
- 1.1. Rodzaje cholesterolu
- 1.2. Cholesterol HDL
- 2. Ile cholesterolu potrzebuje człowiek?
- 3. Jakie są normy cholesterolu?
- 4. Jak obniżyć cholesterol?
- 4.1. Farmakologiczne leczenie cholesterolu
- 5. Dieta przy podwyższonym cholesterolu
- 5.1. Suplementy na obniżenie cholesterolu
- 5.2. Kawa na wysoki cholesterol
- 5.3. Aktywność fizyczna na obniżenie cholesterolu
1. Czym jest cholesterol?
Cholesterol to alkohol steroidowy zaliczany do lipidów prostych. Jest on głównym strukturalnym komponentem błon komórkowych oraz prekursorem wielu innych steroidów jak np. kwasy tłuszczowe. Stanowi niezbędny składnik prawidłowego funkcjonowania organizmu. Gdy w naszej krwi znajduje się zbyt wiele cholesterolu, odkłada się on w naczyniach krwionośnych i powoduje zmiany miażdżycowe.
Cholesterol jest bardzo ważnym składnikiem wszystkich błon komórkowych i śródbłonkowych, z niego powstają kwasy żółciowe, hormony steroidowe, hormony nadnercza oraz płciowe.
W tkance skórnej cholesterol ulega przemianie w 7-dehydrocholesterol, z którego pod wpływem promieni słonecznych powstaje witamina D2. Jest on składnikiem lipoprotein osocza, chroni krwinki przed działaniem różnych substancji toksycznych.
Zdrowe stężenie cholesterolu u dorosłego człowieka nie przekracza 200 mg/dl. W największych ilościach jest on obecny w:
- mózgu,
- nadnerczach,
- wątrobie, gdzie jest wytwarzany i gdzie zachodzi jego rozkład.
Nie wszyscy wiedzą, że aż 60-80% cholesterolu organizm wytwarza sam, a tylko 20-30% jest dostarczana wraz z pożywieniem. Organizm człowieka maksymalnie powinien przyjmować 300 mg cholesterolu dziennie. Większa jego ilość może spowodować rozwój miażdżycy, odkłada się on wtedy w ścianach naczyń krwionośnych, w pęcherzyku żółciowym i przewodach żółciowych w postaci kamieni.
1.1. Rodzaje cholesterolu
Rozróżnia się „dobry” i „zły" cholesterol. W osoczu krwi znajduje się cholesterol powiązany z białkami w postaci lipoprotein, z których najważniejsze są LDL i HDL. LDL transportuje cholesterol do komórek ustrojowych, m.in. do komórek nabłonka tętniczego, gdzie może tworzyć blaszkę miażdżycową. Jest to „zły cholesterol”, w przeciwieństwie do HDL, który ma działanie ochronne, przeciwmiażdżycowe i nazywany jest „dobrym cholesterolem”.
Wysoki poziom cholesterolu całkowitego i frakcji LDL jest istotnym czynnikiem wystąpienia miażdżycy tętnic i jej powikłań. Do innych czynników miażdżycorodnych zalicza się:
- nadciśnienie tętnicze,
- palenie papierosów,
- otyłość,
- cukrzycę typu II,
- niskie stężenie frakcji HDL.
1.2. Cholesterol HDL
Jak wiadomo, nie każdy cholesterol szkodzi. W organizmie człowieka występuje również frakcja cholesterolu HDL. Ujmując rzecz prosto, w przypadku tego cholesterolu im jego poziom jest wyższy, tym lepiej. W piśmiennictwie określa się, że poziom HDL wyższy lub równy 60 mg/dL (1,55 mmol/L) jest negatywnym czynnikiem ryzyka, tzn. zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca.
Podsumowując, należy zawsze oznaczać pełny lipidogram, a ponieważ frakcja cholesterolu LDL i TG powinny być oznaczane na czczo, należy na badanie krwi udać się przed śniadaniem.
Profilaktyczne oznaczenia cholesterolu powinno wykonać się u mężczyzn w 35. roku życia, a u kobiet w 45. roku życia. W grupie pacjentów z czynnikami ryzyka dla wystąpienia zawału serca lipidogram należy zbadać po raz pierwszy: u mężczyzn w wieku 20–35 lat, a u kobiet w wieku 20–45 lat.
Do czynników ryzyka zaliczamy: nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, otyłość, zawał serca lub zaburzenia lipidowe u krewnych pierwszego stopnia, palenie tytoniu.
2. Ile cholesterolu potrzebuje człowiek?
Do prawidłowego działania organów wewnętrznych wystarcza tyle cholesterolu ile jest w stanie wyprodukować sam organizm. Cholesterol produkowany przez organizm to cholesterol endogenny, który stanowi 80 proc. całości cholesterolu, a 20 proc. dostarczamy organizmowi razem z pożywieniem.
Dlatego zbyt wysoki cholesterol jest tylko i wyłącznie przyczyną nieprawidłowej diety. Wysoki cholesterol pokarmowy powoduje podwyższenie poziomu pełnego cholesterolu we krwi. Wysoki cholesterol nie rozpuszcza się we krwi, krąży po całym organizmie, a w połączeniu z produkowanymi przez wątrobę białkami tworzy lipoproteiny. Są to drobne kuleczki tłuszczu, które są dodatkowo otoczone białkami.
Cząstki różnią się od siebie przede wszystkim ilością cholesterolu i białek. Dlatego wyróżnia się dwa typy cząstek: HDL (dobra frakcja) i LDL (zła frakcja). Cząstki LDL zawierają bardzo wysoki cholesterol, który transportowany jest do krwioobiegu, a to po dłuższym czasie prowadzi do rozwinięcia się miażdżycy.
Oczywiście wysoki cholesterol może prowadzić nie tylko do zatoru żylnego, ale powoduje tym samym zaburzenie funkcjonowania serca i mózgu.
Dobry cholesterol przenika do ścian tętnic, ale nie odkłada się na nich. HDL redukuje wysoki cholesterol we krwi i tym samym przyczynia się do zmniejszenia ryzyka chorób układu krążenia.
3. Jakie są normy cholesterolu?
Stężenie całkowitego cholesterolu wyższe lub równe 240 mg/dL (6,21 mmol/L) jest określane jako wysokie. Jednak decyzję dotyczącą sposobu leczenia podejmuje się najczęściej na podstawie wartości LDL czy HDL cholesterolu. Warto pamiętać, że pomiar wyłącznie cholesterolu całkowitego może być wykonany o dowolnej porze dnia. Pacjent nie musi pozostawać na czczo lub bez jedzenia przez 12 godzin, by pobrać próbkę krwi do badania cholesterolu.
Stężenie frakcji cholesterolu LDL we krwi jest lepszym wyznacznikiem rozwoju choroby wieńcowej i zawału serca niż stężenie cholesterolu całkowitego. Aby wynik poziomu frakcji cholesterolu LDL był miarodajny i niezafałszowany, pacjent przed badaniem musi pozostać na czczo, tj. bez jedzenia przez około 12–14 godzin. Warto, aby osoby, które mają inne czynniki ryzyka udaru mózgu czy zawału serca, znały swój aktualny poziom cholesterolu LDL.
Podwyższone stężenie triglicerydów we krwi również wiąże się z wyższym prawdopodobieństwem rozwoju choroby wieńcowej. Stężenie od 200 do 499 mg/dL (2,25 to 5,63 mmmol/L) jest określone jako wysokie, natomiast powyżej 500 mg/dL (5,65 mmol/L) jako bardzo wysokie. Poziom TG w surowicy krwi także należy badać na czczo.
Istnieje kilka różnych rodzajów lipidów będących składnikami krwi. Aby w pełni kontrolować cholesterol, należy w laboratorium wykonać oznaczenie tzw. pełnego lipidogramu. W jego skład wchodzą: całkowity cholesterol, frakcja LDL („zły cholesterol”), frakcja HDL („dobry cholesterol”) oraz triglicerydy (TG). Zakresy norm mogą być wyrażone w mg/dL lub w mmol/L.
Alarmujące statystyki dotyczące cholesterolu
Ponad 70% dorosłych Polaków ma zbyt wysoki poziom cholesterolu. Tylko jedna na trzy osoby stara się obniżyć ten poziom. Ciągle pokutuje przekonanie, że w sumie to jesteśmy zdrowi, a wysoki cholesterol nam nie zaszkodzi. Nie zdajemy sobie sprawy, że jest on cichym zabójcą. Latami potrafi odkładać się w wewnętrznych ścianach naczyń krwionośnych i początkowo może nie wywoływać żadnych objawów. Musimy sobie uzmysłowić, że profilaktyka może uratować nam nie tylko zdrowie, ale i życie.
4. Jak obniżyć cholesterol?
Leczenie zaburzeń lipidowych obejmuje zmianę stylu życia oraz farmakoterapię. Efekty obniżania cholesterolu są obserwowane zwykle po 6–12 miesiącach. Lekarz indywidualnie dla każdego pacjenta, w zależności od współistnienia dodatkowych, wymienionych wyżej czynników ryzyka, może ustalić niższe wartości docelowe cholesterolu i jego frakcji niż rutynowo podawane wartości na wyniku laboratoryjnym.
4.1. Farmakologiczne leczenie cholesterolu
Jeżeli leczenie poprzez zmianę diety oraz niestosowanie ćwiczeń ruchowych nie przynosi zadowalających efektów, lekarz może dodatkowo zalecić przyjmowanie leków hipolipemizujących. Istnieje klika grup leków, przy czym każdy z rodzajów leku wpływa na inną frakcję cholesterolu. Dobór leku dla pacjenta jest zawsze indywidualny i zależny także od czynników ryzyka, jakie posiada pacjent.
Najpopularniejszymi lekami na cholesterol są statyny. Leki te przyjmowane regularnie najsilniej z pozostałych grup leków obniżają stężenie frakcji cholesterolu LDL i zapobiegają rozwojowi miażdżycy oraz choroby wieńcowej i udaru mózgu.
Statyny obniżają LDL o 20 do 60%. Dodatkowo mogą obniżać poziom triglicerydów oraz zwiększać stężenie HDL. Do statyn zaliczamy:
- lowastatynę,
- simwastatynę,
- atorwastatynę,
- rosuwastatynę.
Każda z wymienionych jest inaczej metabolizowana w organizmie, ma inną siłę obniżającą LDL, wykazuje różny czas działania po przyjęciu doustnym, dlatego wybór jednej z nich powinien odbywać się pod okiem lekarza. Leki z grupy statyn należy przyjmować zwykle wieczorem.
Nie należy ich popijać sokiem grejpfrutowym, gdyż zwiększa to prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych.
Inną, równie często stosowaną grupą leków w terapii zaburzeń lipidowych, dla obniżenia cholesterolu, są fibraty, np.: gemfibrozil, fenofibrat. Fibraty są szczególnie polecane u pacjentów z podwyższonym stężeniem triglicerydów, gdyż skutecznie obniżają ich stężenie, jak również dodatkowo działają protekcyjnie poprzez stymulację wzrostu stężenia frakcji cholesterolu HDL.
Zobacz także
5. Dieta przy podwyższonym cholesterolu
Wysoki poziom cholesterolu niesie za sobą wiele poważnych konsekwencji. Jednakże nie powinniśmy załamywać rąk, tylko szybko zacząć działać. Pierwszym krokiem jest zmiana sposobu odżywiania. Zmiana diety może wydawać się barierą trudną do pokonania, ale w rzeczywistości cały kłopot leży w naszej psychice i przyzwyczajeniach.
Największe stężenie cholesterolu występuje w tłuszczach zwierzęcych, w smalcu, słoninie, boczku, maśle, śmietanie, serach, mięsie, jajach, mleku. Układając odpowiednią dietę antycholesterolową, na pewno uda się obniżyć ilość spożywanego cholesterolu. Tłuszcze roślinne mają pozytywny wpływ na strukturę cholesterolu.
Bogate w jednonienasycone kwasy tłuszczowe obniżają stężenie frakcji LDL. Tłuszcze roślinne w ogóle nie zawierają w swym składzie cholesterolu. Do diety warto włączyć przynajmniej dwa razy w tygodniu ryby morskie, które bogate są w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które działają przeciwmiażdżycowo i wzmacniają odporność.
Spożycie błonnika powoduje obniżenie cholesterolu. Źródłem błonnika są suche nasiona roślin strączkowych, owoce i warzywa. Najlepiej spożywać dziennie około 500 g warzyw i 250 g owoców – wtedy pokrywa się zapotrzebowanie na to włókno pokarmowe. Ponadto, owoce i warzywa są źródłem witaminy C i beta-karotenu, a oleje dostarczają witaminy E. Działają one przeciwutleniająco, co zapobiega modyfikacji „złego cholesterolu”.
Również odpowiednia ilość posiłków jest bardzo ważna. Powinno się jeść 4-5 razy na dobę, gdyż jedzenie 1-2 razy dziennie sprzyja wzrostowi cholesterolu. Warto zwrócić uwagę na swoją dietę i pozbyć się „złego cholesterolu”, który może przyczynić się do wielu poważnych chorób. Również aktywność fizyczna pomoże pozbyć się go z organizmu, a ograniczenie słodyczy ułatwi utrzymanie zgrabnej sylwetki.
5.1. Suplementy na obniżenie cholesterolu
W obniżeniu cholesterolu stosowane są także suplementy diety, np. olej rybny. Jest on szczególnie rekomendowany dla chorych z wysokim stężeniem triglicerydów, u których dotychczasowe leczenie nie przyniosło optymalnych skutków.
Stosowanie preparatów soi ma niewielką zdolność do obniżania cholesterolu LDL, cholesterolu całkowitego i triglicerydów. Należy pamiętać, że białko zwierzęce nie powinno być całkowicie zastępowane przez spożywanie potraw z soi. Kolejnym uznawanym w przeszłości panaceum na wysoki cholesterol był czosnek. Obecnie wiadomo, że spożywanie czosnku ani preparatów zawierających czosnek nie ma efektu obniżającego cholesterol.
Nie zaleca się czosnku jako remedium na podwyższony cholesterol. Dodatkowo nie ma badań potwierdzających skuteczność spożywania steroli roślinnych, powszechnie występujących w orzechach, warzywach i owocach, w leczeniu podwyższonego cholesterolu.
5.2. Kawa na wysoki cholesterol
Kawa jest najpopularniejszym źródłem kofeiny. Jest spożywana na całym świecie ze względu na jej działanie pobudzające i usprawniające myślenie. Oprócz tych powszechnie znanych, co jakiś czas odkrywane są nowe, na przemian dobre i złe, efekty jej spożywania.
Kawie jest przypisywane m.in. działanie obniżające ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, pojawiania się zapaleń oraz redukcja stresu oksydacyjnego. Czy założenia te są słuszne oraz czy kawa jest w stanie obniżyć cholesterol?
Celem opisanego poniżej badania było zbadanie skutków picia kawy na biomarkery stresu oksydacyjnego, glukozy i metabolizmu lipidów.
W ramach eksperymentu 7 osób pijących codziennie kawę na 1 miesiąc całkowicie przestało ją pić. W drugim miesiącu wypili 4 filiżanki kawy filtrowanej, a w 3 miesiącu badania - 8 filiżanek kawy filtrowanej (150 ml/filiżanka).
Picie kawy spowodowało zmniejszenie poziomu cholesterolu całkowitego, cholesterolu HDL i innych biomarkerów metabolizmu lipidów, jak również markerów zapalenia i stresu oksydacyjnego.
Tymczasem nie potwierdzono żadnej znaczącej zmiany w zakresie metabolizmu cukrów. Oznacza to, że kawa nie jest w stanie wyleczyć cukrzycy, ale wpływa na poziom cholesterolu i pomaga zapobiec pojawieniu się choroby. Wyniki badania przeprowadzonego na tak nielicznej grupie osób mogą jednak nie być wystarczająco miarodajne.
5.3. Aktywność fizyczna na obniżenie cholesterolu
Kolejnym krok stanowi zwiększenie aktywności fizycznej. Pozwala ona zredukować nadmiar wagi oraz wpływa na poprawę ogólnej kondycji organizmu. Działa pozytywnie na układ krążenia poprzez regularne obciążanie go. Ruch zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy.
"Ćwiczenia powinny być wyborem na co dzień. Najtrudniej zacząć. Potem, gdy widać pierwsze efekty, jest łatwiej.” – mówi Faustyna Ostróżka z Narodowego Programu "Mam dobry cholesterol". Regularna aktywność fizyczna korzystnie wpływa na organizm, na funkcjonowanie umysłu, a zarazem zmniejsza ryzyko zachorowań na choroby przewlekłe.
Zobacz także:
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.