Katar sienny - charakterystyka, przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie
Katar sienny (Allergic rhinitis) bywa określany na różne sposoby, np. jako katar alergiczny, alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa, sezonowy nieżyt nosa, pyłkowica, alergia pyłkowa albo gorączka sienna. Jest to rodzaj choroby atopowej wywoływanej przez pyłki roślin – ich ziarenka mają 0,0025 - 0,25 mm średnicy i wydzielane są przez pręciki kwiatowe drzew, traw oraz ziół. Jakie są przyczyny kataru siennego? Co wiemy o metodach leczenia kataru siennego?
Katar sienny jest chorobą bardzo szeroko rozpowszechnioną. Jako jeden z podstawowych elementów alergii dotyczy nawet co czwartego Europejczyka. Łatwy do zdiagnozowania, dużo trudniejszy do leczenia. Przez uciążliwość swoich objawów znacząco obniża jakość życia, mimo iż nie należy do poważnych chorób układu oddechowego. Jest elementem ogólnie pojętej alergii, która statystycznie dotyczy coraz większej części naszej populacji. Według naukowców w krajach wysoko rozwiniętych zachorowalność sięga nawet do 25% społeczności.
1. Charakterystyka kataru siennego
Alergiczny nieżyt nosa (ANN), popularna nazwa - katar sienny, to zapalenie błony śluzowej nosa w wyniku alergii. Możemy mieć do czynienia z okresowym nieżytem nosa (gdy objawy trwają 4 dni w tygodniu i trwające > 4 tygodnie). Czynnikami etiologicznymi najczęściej są alergeny wziewne (pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pleśnie), alergeny pokarmowe, lateks, zanieczyszczenie powietrzaoraz leki. Są to czynniki rozwoju zarówno ANN, jak i astmy. Pyłki drzew nasilają objawy na wiosnę, pyłki traw w lecie i zarodniki grzybów jesienią.
Katar sienny - całoroczny najczęściej jest efektem uczulenia na roztocza kurzu domowego lub ekspozycji na sierść zwierząt przebywających w domu. Zimą większość czasu spędzamy w pomieszczeniach ogrzewanych i zamkniętych, w których namnażają się alergeny, głównie roztocza, pleśń, alergeny zwierząt domowych i karaluchów. Są one wrażliwe na zimno, wystawienie na mróz mebli, materacy, poduszek czy pluszowych zabawek niszczy roztocza.
Zwierzęta domowe nie powinny przebywać w pomieszczeniach mieszkalnych. Jeżeli nie jest to możliwe i zwierzęta muszą mieszkać w domu, należy często je kąpać i bezwzględnie trzymać z dala od sypialni. Leczenie astmy i alergii na niewiele się zda, gdy osoby uczulone będą cały czas przebywać w otoczeniu czynników drażniących.
Nadreaktywność oskrzeli może być spowodowana także wirusowym i bakteryjnym zakażeniem dróg oddechowych. Zimą należy szczególnie chronić się przed tymi infekcjami. W tym celu warto unikać kontaktu z chorymi i dbać o swoją odporność. Wirusowy nieżyt nosa, gorączka, zapalenie gardła mogą sprowokować atak astmy.
2. Przyczyny kataru siennego
Do wystąpienia kataru siennego przyczyniają się dwie główne grupy czynników. Są to predyspozycje genetyczne do alergii oraz kontakt z alergenem, który inicjuje objawy chorobowe.
Do podstawowych alergenów wywołujących katar sienny zalicza się, m.in.:
- pyłki roślinne (drzew, krzewów, traw, ziół, kwiatów),
- roztocza,
- pleśnie,
- pierze,
- sierść zwierząt.
Patomechanizm alergii pyłkowej przebiega według schematu: alergen – komórki tuczne w błonie śluzowej nosa – aktywacja immunoglobulin (przeciwciał) – produkcja przekaźników (prostaglandyn, histaminy itp.) – rozszerzenie naczyń krwionośnych – wzmożone wydzielanie śluzu.
Rośliny powodujące alergie są przenoszone zazwyczaj na duże odległości, a im wyższe stężenie alergenów w powietrzu, tym większe ryzyko, że u osoby skłonnej do alergii rozwinie się zespół objawów kataru siennego.
U osób uczulonych na alergeny wziewne, bardzo często występuje reakcja alergiczna także na alergeny kontaktowe, do których zalicza się m.in. barwnik, gumy, metale, tworzywa sztuczne, chemikalia, biżuterię, maści, kosmetyk, futra.
3. Objawy kataru siennego
Do najbardziej powszechnych objawów kataru siennego należą:
- swędzenie w nosie;
- częste kichanie;
- wodnisty katar;
- zaczerwienienie, łzawienie i puchnięcie oczu;
- światłowstręt i zapalenie spojówek;
- ból głowy;
- jedno- lub obustronne zatkanie nosa;
- uczucie rozbicia.
Świąd, zaczerwienienie czy obrzęk spowodowane są uwolnieniem histaminy, która rozszerza naczynia krwionośne (zaczerwienienie), zwiększa ich przepuszczalność (obrzęk) oraz podrażnia zakończenia czuciowe (świąd).
Symptomy choroby nasilają się w czasie kwitnienia roślin – od lutego do sierpnia, ale reakcja alergiczna może utrzymywać się dłużej ze względu na różne okresy pylenia roślin oraz wpływ innych czynników uczulających, np. kurzu czy roztoczy. Powikłania kataru siennego mogą prowadzić do astmy oskrzelowej, osłabiają odporność śluzówki nosa i predysponują do zachorowania na „zwykły katar” bakteryjny lub wirusowy.
4. Jak zdiagnozować katar sienny?
Jeśli podejrzewamy u siebie katar sienny to powinniśmy udać się do lekarza alergologa. Nieleczony katar sienny jest gróźnym czynnikiem rozwoju astmy. Podstawą diagnozy jest wywiad lekarski. Dopiero w jego trakcie można ustalić, czy dolegliwość zdarza się w określonej porze roku lub w sytuacjach związanych z intensywnym występowaniem alergenów. Lekarz może zlecić testy dla określenia konkretnych alergenów.
U każdego pacjenta, u którego jest rozpoznany katar sienny, należy przeprowadzić badania w kierunku wykluczenia astmy, ponieważ stosunkowo często choroby te współistnieją. Często początkowo w alergicznym nieżycie nosa najpierw pojawia się nadreaktywność oskrzeli, która następnie może przerodzić się w dychawicę oskrzelową. Występowanie ANN zwiększa więc ryzyko zachorowania na astmę. Prawdopodobnie szybkie wykrycie i leczenie alergicznego nieżytu nosa zmniejsza ryzyko rozwoju astmy i zmniejsza nasilenie objawów za strony dolnych dróg oddechowych.
Większość chorych na astmę ma objawy alergicznego nieżytu nosa. Wydaje się, że istotny jest tu wiek wystąpienia objawów atopii – gdy pojawiła się do 6. r.ż., występuje zwiększone ryzyko astmy, natomiast po 6. r.ż. zwiększa się głównie ryzyko rozwoju alergicznego nieżytu nosa.
Bardzo często alergiczny nieżyt nosa wyprzedza wystąpienie astmy i decyduje o stopniu jej nasilenia. U pacjentów zapadających na obie choroby stwierdza się częstsze zaostrzenia astmy i zwiększoną częstotliwość hospitalizacji. Zarówno w astmie, jak i nieżycie nosa dostępnych jest wiele metod postępowania terapeutycznego: leczenie farmakologiczne, unikanie narażenia na alergeny, metody odczulania i programy edukacyjne.
Rozpoznanie kataru siennego jako objawu alergii i jej wyzwalaczy jest sprawą trudną, ale przy odrobinie wysiłku ze strony lekarza i przy współpracy ze strony pacjenta, można ustalić schemat działania, który zaowocuje zmniejszeniem się uciążliwych objawów oraz poprawą jakości życia.
5. Leczenie przewlekłego kataru
Na wstępie wykonuje się testy alergiczne, aby dowiedzieć się jakie konkretnie alergeny należy usunąć z otoczenia. Przebywając w domu, osoby chorujące na astmę oskrzelową i alergię są szczególnie narażone na działanie tlenków azotu i węgla, dwutlenku siarki, formaldehydu i innych zanieczyszczeń gazowych. To właśnie te substancje mogą zaostrzyć atak i wywołać pierwsze objawy.
Katar sienny to pierwszy symptom choroby. Źródłem wydzielin gazowych są aerozole używane w domu, środki czystości, kuchenki i piecyki gazowe, piece opalane węglem lub drewnem. Leczenie kataru siennego należałoby zacząć od eliminacji czynników wywołujących ataki choroby. Osoby chore na astmę oskrzelową i alergię powinny unikać kontaktu z dymem tytoniowym. Nawet bierne palenie zwiększa ryzyko wystąpienia uczulenia i rozwoju astmy. Badania wykazały, że dzieci, których matki palą papierosy częściej muszą sięgać po leki przeciwastmatyczne i częściej trafiają do szpitala.
Poza tym należy pamiętać o stosowaniu następujących zasad:
- Dbaj o czystość w domu – regularnie wycieraj kurz, czyść dywany, wykładziny, kapy, tapicerowane meble, zasłony i firanki.
- Książki trzymaj w zamkniętych szafach.
- Pamiętaj o tym, żeby wietrzyć mieszkanie - to zmniejszy stężenie alergenów.
- Używaj odkurzaczy z filtrem wodnym.
- Pierz pościel w temperaturze wyższej niż 60 stopni Celsjusza, a materace wykładaj na mróz.
- Używaj pościeli nieprzepuszczalnej dla roztoczy.
W leczeniu kataru siennego stosuje się głównie środki antyhistaminowe jako pojedynczy lek lub w połączeniu z innymi lekami oraz kortykosteroidy stosowane donosowo w aerozolu.
Jako krople do oczu oraz aerozole do nosa można stosować kromoglikany, które działają przy długotrwałym stosowaniu. Stosuje się również leki antyleukotrienowe, kortykosteroidy doustne oraz immunoterapię swoistą. Ważną zasadą w leczeniu alergicznego nieżytu nosa pozostanie unikanie przyczyn wywołujących alergię (o ile jest to możliwe) lub dążenie do minimalnego na nie narażenia.
5.1. Katar sienny - nowoczesna immunoterapia swoista (SIT)
Immunoterapia swoista (SIT), zwana popularnie odczulaniem polega na podawaniu osobie uczulonej i cierpiącej na katar sienny stopniowo wzrastających, potem podtrzymujących dawek szczepionki zawierającej alergen, na który pacjent jest uczulony.
Wskazania do SIT:
- uczulenie na alergeny powietrzno-pochodne (pyłki roślin, roztocze kurzu domowego, sierść zwierząt),
- atopowe zapalenie skóry nie reagujące na klasyczne leczenie,
- atopowa astma oskrzelowa we wczesnym okresie choroby.
Przeciwwskazania do immunoterapii:
- brak współpracy i świadomej zgody ze strony pacjenta,
- współistnienie jawnych chorób autoimmunologicznych, nowotworowych, ciężkich chorób układu krążenia (choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze),
- ciąża, podczas której nie należy rozpoczynać SIT,
- wiek poniżej 5 lat,
- ciężkie atopowe zapalenie skóry (AZS),
- ciężki przebieg astmy.
Immunoterapia (SIT) zastosowana we wczesnym etapie choroby hamuje rozwój zapalenia alergicznego, katar sienny i zapobiega astmie oskrzelowej, a także przywraca prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Do prowadzenia immunoterapii zalecane są szczepionki całoroczne, sezonowe - podawane podskórnie lub doustnie w kroplach dla dzieci. Szczepienia można rozpocząć od 5. roku życia i nie ma górnej granicy wieku. Czas trwania wynosi średnio od 3. do 5. lat.
6. Katar sienny u dzieci
Katar sienny jest niedocenioną przyczyną zachorowalności u dzieci. Występuje u prawie 20% dzieci zaburzając ich życie. Oprócz klasycznych objawów sapki i zapalenia spojówek, może on przebiegać jako „wariant kaszlowy” z powodu ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła i powodować zaburzenia koncentracji. Często występuje wraz z alergicznym wypryskiem, astmą, zapaleniem zatok obocznych nosa i przerostem migdałków. Wykazano, że leczenie kataru siennego łagodzi przebieg współistniejącej astmy.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.