Odma płucna - charakterystyka, objawy, diagnostyka, leczenie

Odma płucna, zwana także opłucną lub opłucnową, powstaje na skutek przedostania się powietrza i innych gazów do jamy opłucnej. Wynikiem takiego stanu rzeczy jest częściowe lub całkowite zapadnięcie płuca. Odma płucna jest stanem nagłym i wymaga jak najszybszej interwencji lekarza. Wśród głównych przyczyn odmy specjaliści wymieniają uszkodzenie miąższu płucnego, a także perforację ściany klatki piersiowej. W przebiegu choroby pacjenci mogą uskarżać się na kaszel i dolegliwości bólowe klatki piersiowej. Co to odma płucna? Czy odma płucna jest groźna? Ile trwa leczenie odmy płucnej?

1. Charakterystyka odmy płucnej

Co to jest odma płucna? Odma opłucna (odma opłucnowa) to poważny stan chorobowy, który charakteryzuje obecność powietrza w jamie opłucnej.

Chociaż w przypadku niektórych pacjentów nie pojawiają się żadne dolegliwości, większość z nich odczuwa silne bóle w okolicach mostka, czemu towarzyszy znaczne spłycenie oddechu.

Zobacz film: "Podstawowe badania, jakie powinna wykonać każda kobieta"

Występowanie odmy płucnej częściej obserwuje się u mężczyzn niż u kobiet, zwykle pojawia się między drugą a trzecią dekadą życia. Osoby, u których odma płucna wystąpiła w przeszłości, wymagają stałej opieki lekarskiej, ponieważ istnieje ryzyko nawrotu odmy płucnej. Życie po odmie opłucnej może być całkowicie normalne, poza koniecznością częstszych wizyt u lekarza.

2. Rodzaje odmy płucnej

Podział odmy ze względu na mechanizm powstawania:

• odma otwarta – w większości przypadków spowodowana jest przebiciem klatki piersiowej. Powietrze dostaje się do opłucnej jamy poprzez otwór w oskrzelach lub klatce piersiowej. Jest to stan zagrażający życiu ze względu na pozbawienie czynności jednego z płuc. U pacjenta następuje organiczenie pojemności oddechowej, co skutkuje tzw. oddechem paradoksalnym.
• odma zamknięta – jednorazowe dostanie się powietrza do jamy opłucnej. Jeśli powietrza jest zbyt mało, może wchłonąć się ono w sposób samoistny. Usunięcie powietrza możliwe jest przy użyciu tzw. punkcji.
• odma wentylowa – nazywana również zastawkową lub odmą prężną następuje na skutek pęknięcia niewielkiego fragmentu tkanki płucnej. Do dziury w płucu może dojść w wyniku urazów lub postrzału. Powietrze dostaje się do jamy opłucnej, lecz nie może zostać usunięte w ten sam sposób. W przypadku odmy tego typu istotne jest uszczelnienie rany. Z każdym wdechem do przestrzeni zamkniętej dostaje się coraz większa ilość powietrza, zwiększając ciśnienie w jamie płucnej i upośledzając rozprężanie się narządu.

Biorąc pod uwagę przyczyny powstawania, odmę płucną dzielimy na:

• odma samoistna (spontaniczna) – odma samoistna najczęściej dotyka szczupłych, wysokich chłopców lub mężczyzn w młodym wieku, którzy są palaczami. Zachorowanie na odmę u osoby zdrowej może świadczyć o chorobach tkanki łącznej lub niedoborze alfa 1-antytrypsyny. Odma samoistna następuje na skutek powikłań chorób płuc, najczęściej rozedmy płuc. Inne schorzenia, w przebiegu których może dojść do rozwoju odmy płucnej to: astma, ziarniniak Langerhansa, mukowiscydoza, ropień płuc, gruźlica, zapalenie płuc, sarkoidoza. Wśród przyczyn odmy u dzieci wymienić należy: odrę, bąblowicę, wady wrodzone.
• odma pourazowa – odma poruazowa zazwyczaj spowodowana jest urazem w obrębie klatki piersiowej, pojawia się np. po urazie płuc lub złamaniu żebra,
• odma jatrogenna – zapadnięte płuco występuje zazwyczaj w wyniku powikłań po zabiegach operacyjnych, takich jak bronchoskopia czy torakoskopia.

Ze względu na wielkość wyróżniamy odmę płucną:

• odma mała – charakteryzuje się tym, że odległość między opłucną, a ścianą klatki piersiowej nie jest większa niż dwa centymetry.
• odma duża – odległość między opłucną, a klatką piersiową przekracza dwa centymetry.

3. Przyczyny odmy opłucnowej

Za powstanie odmy płuc jest odpowiedzialny nieszczelny miąższ płucny (pęknięte płuco) lub przedziurawiona klatka piersiowa. Na skutek uszkodzenia tkanek, powietrze przedostaje się do jamy klatki piersiowej i zaczyna uciskać na płuco. W efekcie pojawia się zapadnięcie płuca (zapaść płuca).

Najczęstsze przyczyny odmy płucnej to:

• perforacja ściany klatki piersiowej wskutek urazu,
• pęknięcie gruźliczej jamy,
• pęknięcie pęcherzy rozedmowych przy silnym kaszlu.

4. Objawy odmy płucnej

Jeśli odma nie jest zaawansowana, może dojść do samoistnego wchłonięcia (zjawisko to jest rzadko zauważane przez pacjentów). Jeśli mamy do czynienia z odmą większych rozmiarów, pacjent może odczuwać nieprzyjemne dolegliwości. Nasilenie symptomów zależy wówczas od ilości powietrza, które nagromadziło się w opłucnej.

Do najbardziej charakterystycznych objawów odmy opłucnowej (objawów odmy prężnej) zalicza się:

• silny ból w okolicach klatki piersiowej (dolegliwości bólowe mogą promieniować do ramienia, szyi, a także okolic brzucha),
• duszności,
• narastający suchy kaszel.

Rozpoznanie odmy płucnej ułatwiają symptomy towarzyszące, wśród których należy wymienić (znamienne dla niewydolności oddechowej): 

• zasinienie górnych partii ciała, przede wszystkim twarzy i szyi,
• widoczne poszerzenie żył szyjnych,
• bladość,
• płytki, łapczywy oddech,
• przyspieszenie akcji serca.

Zdarza się, że niedotlenienie staje się przyczyną omdleń, dlatego w momencie, kiedy zaobserwujemy u siebie tego typu objawy należy niezwłocznie skontaktować się z pogotowiem ratunkowym.

5. Metody diagnostyki odmy opłucnowej

Korzystając ze stetoskopu, lekarz może stwierdzić, że część klatki piersiowej wydaje dziwny, dudniący dźwięk. Niekiedy jednak odma opłucnowa jest na tyle mała, że badanie nie wykazuje żadnych nieprawidłowości.

W sytuacji, kiedy odma płucna rozwinęła się już w znacznym stopniu, potwierdzenie choroby jest możliwe na podstawie obserwacji objawów odmy i wywiadu lekarskiego. W innym przypadku jest konieczne wykonanie potrzebnych badań. RTG odmy opłucnowej pozwoli zlokalizować miejsce i ilość nagromadzonego w jamie opłucnej powietrza.

Wykonanie tomografii komputerowej pozwala lekarzowi uzyskać rzetelny ogląd sytuacji i stanu pacjenta. Badanie to najczęściej wykonywane jest u pacjentów, którzy doznali urazu klatki piersiowej.

Niektórzy pacjenci poddawani są również badaniu USG. Ta metoda diagnostyczna pozwala lekarzowi w prosty i szybki sposób zobaczyć, co dzieje się z pacjentem. Dodatkowo, USG daje możliwość szybkiego otrzymania wyników, stosuje się zazwyczaj w nagłych przypadkach.

Wśród innych badań, które również wykonuje się w przypadku podejrzenia odmy płucnej, warto wyróżnić: gazometrię i pulsoksymetrię. Te metody diagnostyczne umożliwiają ocenę pH krwi, a także stopień nasycenia gazami. Niezwykle pomocnym badaniem jest również EKG serca.

6. Leczenie odmy płucnej

Terapia odmy płucnej jest uzależniona od rodzaju schorzenia. Jeśli problem ten wystąpił u pacjenta po raz pierwszy, zalecany jest odpoczynek. Wskazane jest również stosowanie leków przeciwbólowych. Inne metody, które są pomocne w takich sytuacjach to: tlenoterapia i ćwiczenia oddechowe.

Stosowanie się do zaleceń lekarza, przyjmowanie leków o działaniu przeciwbólowym i poddanie się tlenoterapii sprawia, że odma może ustąpić samoistnie.

Sprawa staje się bardziej skomplikowana w przypadku odmy otwartej, z którą mamy do czynienia, kiedy powietrze dostaje się do opłucnej przez otwór w klatce piersiowej lub skrzelu.

Konieczne jest wówczas natychmiastowe założenie opatrunku uszczelniającego, który w domowych warunkach można stworzyć z jałowych gazików, folii i taśmy.

Lekarze natomiast stosują specjalistyczny opatrunek Ashermana, składający się z tamującego krwawienie kompresu, samoprzylepnej folii oraz zaworu uniemożliwiającego przedostawanie się powietrza do jamy opłucnej.

W trakcie leczenia lekarz może zlecić wykonanie punkcji, czyli nakłucia pozwalającego na odessanie powietrza. Zabieg ten nie należy do zabiegów inwazyjnych, nie wiąże się z silnymi dolegliwościami bólowymi. Można jednak wykonać go wyłącznie u pacjentów, którzy nigdy wcześniej nie borykali się z odmą płucną.

Jeśli pacjent w przeszłości zmagał się z odmą, należy zasięgnąć innych metod terapeutycznych. Jedną z nich jest drenaż jamy opłucnowej. W trakcie wykonywania drenażu lekarz wprowadza specjalny dren, który umożliwia utrzymanie prawidłowego ciśnienia wewnątrz. Dodatkowo, metoda ta pozwala na usunięcie nagromadzonego powietrza.

Do najbardziej inwazyjnych metod leczenia odmy płucnej zaliczana jest torakotomia. Jest to procedura chirurgiczna, która polega na otwarciu ściany klatki piersiowej. W trakcie zabiegu niweluje się powstałe zmiany, takie jak nieszczelny miąższ. Torakotomia pozwala również usunąć zmiany w obrębie opłucnej ściennej.

Pacjenci, u których wystąpiła odma płucna muszą unikać sytuacji, w których ich ciśnienie krwi mogłoby ulegać drastycznym zmianom. Przykładem takiej sytuacji może być lot samolotem, przebywanie na dużych wysokościach, skok na bungee czy nurkowanie. Warto wystrzegać się tego typu okoliczności.

Rekonwalescencja po odmie opłucnej wymaga czasu i cierpliwości, szczególnie w tych zaawansowanych przypadkach. W celu jak najszybszego powrotu do zdrowia zalecana jest rehabilitacja po odmie płucnej, która opiera się w głownej mierze na ćwiczeniach oddechowych.

Pomocne jest wdychanie powietrza do butelki z woda czy głębokie wdechy ze wstrzymaniem powietrza przez 2-3 sekundy. Warto wykonywać je zarówno w pozycji leżącej, jak i siedzącej.

7. Czy odma płucna jest niebezpieczna?

Odma płucna - czy można umrzeć? Stan ten może zagrażać życiu pacjenta. Ważne jest szybkie podjęcie leczenia, w innym wypadku grozi to ostrą niewydolnością oddechową, w wyniku której dochodzi do zgonu (odma płucna rokowania).

Możliwe jest również wystąpienie powikłań odmy płucnej. Najczęstszym problemem są zrosty i gromadzenie się płynu. Inne powikłania to m.in.: ropniaki opłucnej, krwawienie do opłucnej lub zespół Hornera. Rocznie stwierdza się w Polsce około 5-10 przypadków odmy na 100 000 osób. Najwięcej zachorowań przypada po 20. roku życia.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.