Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Marta Kucharczyk

Borelioza - fazy, objawy, diagnostyka, leczenie, powikłania

Borelioza może stać się chorobą bardzo niebezpieczną
Borelioza może stać się chorobą bardzo niebezpieczną (123rf.com)

Borelioza ("choroba z Lyme") jest zwana chorobą odkleszczową, jednak tak naprawdę to nie sam kleszcz powoduje chorobę, ale bakteria, która znajduje się w jego wnętrzu. Boreliozą można się zarazić przez ugryzienie kleszcza, który jest nosicielem krętków Borrelia. W większości przypadków choroba ta objawia się w postaci rumienia na skórze, nie jest to jednak regułą. Jakie są objawy boreliozy? Jak leczyć boreliozę? Jakie badania na boreliozę należy wykonać?

spis treści

1. Definicja boreliozy

Borelioza (choroba z Lyme) jest najbardziej znaną chorobą odkleszczową. Jest to choroba, która po raz pierwszy została rozpoznana w latach 80. XX wieku. Boreliozę wywołują bakterie Borrelia burgdorferi, które zaliczane są do krętków.

Do zakażenia Borrelią dochodzi na skutek ugryzienia człowieka przez kleszcza. W wielu przypadkach osoba nie zdaje sobie sprawy, że została ukąszona. Objawy chorobowe pojawiają się w późniejszym czasie, co znacznie utrudnia rozpoznanie. Warto obejrzeć dokładnie swoje ciało, po przyjściu z lasu. Kleszcze wybierają zazwyczaj zgięcia łokci i kolan, pachwiny, kark i skórę pod piersiami. Jeśli kleszcz ma styczność z organizmem człowieka 24-48 godzin, ryzyko wystąpienia choroby jest większe.

Zobacz film: "Uwaga, borelioza! - objawy choroby"

Co ciekawe, nie bez znaczenia jest również miejsce ugryzienia kleszcza. Ryzyko zarażenia jest nieco większe, gdy kleszcz umiejscowił się w zgięciach kolan albo łokci.

Pamiętajmy, aby pod żadnym pozorem nie smarować kleszcza tłustą mazią, masłem lub alkoholem. Drażnienie kleszcza poprzez przypalanie, smarowanie tłuszczem lub alkoholem potęguje ryzyko choroby, gdyż w ten sposób zwiększamy ilość śliny i wymiocin kleszcza, który wpuszcza je do naszej krwi, razem z chorobotwórczymi krętkami w zwiększonej ilości.

Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że bakteria z rodzaju Borrelii może spowodować wystąpienie objawów boreliozy praktycznie z każdego narządu. Postaci narządowe boreliozy są dużo groźniejsze niż miejscowe zmiany skórne, mają także mało charakterystyczny przebieg i pojawiają się dużo później, a nie bezpośrednio po ugryzieniu przez kleszcza. Utrudnia to rozpoznanie i późniejsze leczenie boreliozy.

2. Fazy boreliozy

W obrębie boreliozy wyróżniamy 3 fazy kliniczne: wczesną miejscową (ograniczoną), wczesną rozsianą i późną.

2.1. Borelioza wczesna miejscowa

Pierwszą typową kliniczną manifestacją pierwszego okresu boreliozy jest rumień wędrujący. Pojawia się zwykle pomiędzy 7. a 14. dniem od ugryzienia, choć zdarza się, że występuje dopiero po 5-6 tygodniach lub wcale.

Pseudochłoniak boreliozowy, będący niebolesnym naciekiem zapalnym w miejscu pokąsania przez kleszcza, jest alternatywnym obrazem klinicznym pierwszej fazy boreliozy. Występuje głównie na płatku ucha, sutku lub na mosznie.

10 gwiazd chorych na boreliozę. Niektóre omal nie straciły życia przez kleszcza
10 gwiazd chorych na boreliozę. Niektóre omal nie straciły życia przez kleszcza [6 zdjęć]

Chociaż lekarze apelują o ostrożność w trakcie spacerów po lesie i łące, o przypadkach zachorowania

zobacz galerię

2.2. Borelioza wczesna rozsiana

Znaczna liczba pacjentów pediatrycznych z boreliozą rozwija postać wczesną rozsianą choroby, której najczęstszym objawem są liczne rumienie będące wynikiem bakteriemii (obecności bakterii we krwi). Zmiany wtórne boreliozy są zwykle mniejsze niż zmiana pierwotna. Często towarzyszą im objawy grypopodobne z powiększeniem węzłów chłonnych obwodowych (limfadenopatią).

Niezwykle rzadko dochodzi w wyniku boreliozy do rozwoju aseptycznego zapalenia opon mózgowych czy też zapalenia mięśnia sercowego z różnego stopnia blokami przedsionkowo-komorowymi (mniej niż 1 proc.). Osoby, u których doszło do zapalenia mogą odczuwać silne bóle głowy, sztywność karku, nudności i wymioty.

2.3. Borelioza późna

Dość typowe po boreliozie jest nawrotowe, wędrujące reumatoidalne zapalenie stawów, zwykle dużych (np. kolanowy), przebiegające z obrzękiem. Miejscowe zajęcie układu nerwowego, neuropatie (stan chorobowy dotykający nerwy obwodowe są także manifestacją II okresu boreliozy.

Porażenie nerwu twarzowego pojawia się relatywnie często wśród dzieci i może być jedynym objawem boreliozy. U osób starszych znacznie częściej dochodzi do radikulopatii. Jest to, niejednokrotnie, bardzo silny ból neuropatyczny z towarzyszącymi zaburzeniami czucia i ruchu. Obraz takich dolegliwości boreliozy nazywany to tzw. zespół korzeniowy.

3. Objawy boreliozy

3.1. Objawy skórne

  • Rumień

Rumień na skórze, który powstaje przy boreliozie bezpośrednio po ugryzieniu przez kleszcza, ma bardzo charakterystyczny i łatwy do rozpoznania wygląd. Zmiana jest czerwona i najczęściej ma kształt okręgu lub owalu. Często ma wygląd pierścienia, jest czerwona na obwodzie i wyraźnie odgraniczona od reszty skóry, a w środku ma jaśniejsze przebarwienie.

Początkowo ma średnicę 1-1,5 cm, ale może rozrastać się obwodowo. Nieleczony rumień szerzy się obwodowo, osiągając przeciętnie 15 cm średnicy, choć zmiany większe niż 30 cm również się zdarzają. Pozostawiony bez leczenia utrzymuje się przez ok. 2 tygodni, a nawet dłużej. Wyjątkowo przyjmuje postać pęcherzykowatą lub martwiczą.

Rumień obecny przy boreliozie nie boli ani nie swędzi. Jednak konieczne jest jego leczenie i to nie miejscowe, lecz ogólnym, doustnym antybiotykiem. Rumień jest zmianą wczesną boreliozy i występuje do 30 dni od ugryzienia przez kleszcza. Jednak na zmianie wczesnej może się nie skończyć – bakterie ze skóry mogą się dostać do krwi, a stamtąd do praktycznie każdego narządu w ciele człowieka. Dlatego właśnie trzeba leczyć boreliozę we wczesnym stadium, aby nie miała szansy się rozprzestrzenić.

Objawy boreliozy - jak je rozpoznać?
Objawy boreliozy - jak je rozpoznać? [7 zdjęć]

By stwierdzić boreliozę czasami nie potrzebne są żadne badania. Wystarczy dobrze obserwować swoje ciało.

zobacz galerię
  • Chłoniak limfocytowy skóry

Jednak rumień to niejedyna postać skórna boreliozy. Innym objawem infekcji skórnej może być chłoniak limfocytowy skóry. Ma wygląd guzka o czerwono-niebieskim zabarwieniu. Ta zmiana skórna boreliozy także jest niebolesna. Jej najczęstsza lokalizacja jest inna niż rumienia, który najczęściej występuje na rękach lub nogach, a chłoniak na płatku lub małżowinie usznej, brodawce sutkowej, a czasami na mosznie. Zmiana taka jest dosyć rzadka i jeżeli już, to częściej występuje u dzieci.

  • Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry

Borelioza w postaci skórnej może mieć też charakter przewlekły w formie tzw. przewlekłego zanikowego zapalenia skóry. Objawia się ona niesymetrycznymi czerwonosinawymi zmianami na skórze rąk lub nóg. Początkowo kończyny mogą sprawiać wrażenie obrzękniętych, późniejszym takim objawem boreliozy jest stopniowe ścieńczenie skóry, aż zaczyna ona przypominać bibułę.

Zajęta procesem chorobowym skóra jest pozbawiona włosów. Przewlekłemu zanikowemu zapaleniu skóry może towarzyszyć bolesność okolicznych stawów.

3.2. Objawy ogólnoustrojowe

Jednak zmiany skórne to nie jedyne objawy boreliozy, jakie mogą występować w infekcji. Występują one zazwyczaj dopiero jakiś czas po zakażeniu. Borelioza może być diagnozowana na podstawie zmian narządowych, co jednak jest niezwykle trudne. Wynika to z faktu, że zmiany te są mało charakterystyczne, a sytuacja jest jeszcze trudniejsza, jeżeli wcześniej na skórze nie pojawił się rumień po kleszczu, a tak zdarza się dosyć często.

Osoba, u której nie wystąpiła charakterystyczna zmiana skórna boreliozy, może w ogóle nie zdawać sobie sprawy z faktu, że ugryzł ją kleszcz i została zakażona chorobotwórczym drobnoustrojem. Objawy narządowe boreliozy są związane z rozprzestrzenieniem się infekcji przez krew lub chłonkę. Borelioza może mieć objawy z kilku narządów jednocześnie.

Rozsianie się boreliozy może powodować także wystąpienie objawów ogólnych infekcji takich jak:

Są to dolegliwości, które mogą sugerować, że to grypa i przeziębienie lub inna infekcja wirusowa.

ZOBACZ TAKŻE:

Przewlekła borelioza może także powodować:

Organizm jest po prostu zmęczony przewlekłą infekcją, która się w nim toczy, wszystkie swoje siły poświęca na próby walki z boreliozą.

Może dochodzić do drętwienia rąk i nóg, a także języka, a przez to do zaburzeń zmysłu smaku – takie objawy mogą mieć związek z zaatakowaniem nerwów przez boreliozę. Z zajęciem nerwów mogą mieć związek uogólnione bóle praktycznie wszystkich części ciała, np. biodra czy jąder. Pojawiają się także kurcze mięśniowe lub tiki mięśni twarzy.

3.3. Zapalenie stawów

Częstą układową postacią boreliozy jest zapalenie stawów. Może się ono pojawić w niedługim odstępie czasu od wystąpienia zmiany skórnej w postaci rumienia. Zazwyczaj zajęte są jeden lub dwa stawy, borelioza atakuje zwykle duże, takie jak staw kolanowy czy skokowy. Objawami boreliozy są zazwyczaj opuchnięcie stawu i jego bolesność, a czasem także sztywność.

Zazwyczaj nie ma zaczerwienia w okolicy chorego stawu, ale zdarza się, że zajęty staw sąsiaduje z miejscem wystąpienia zmiany skórnej wywołanej boreliozą. Objawy boreliozy cofają się i nawracają przez kilka tygodni, aż z czasem zupełnie ustępują. Zapalenie stawów także wymaga leczenia antybiotykiem. Czasami choroba stawów może przejść w formę przewlekłą i prowadzić do nieodwracalnego zniszczenia powierzchni stawowych.

3.4. Objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego

Borelioza charakteryzuje się podstępnym, często wieloletnim przebiegiem, dużą zmiennością obrazu klinicznego, „naśladowaniem” innych chorób, a także zajęciem wielu narządów wewnętrznych. Zdarza się także, że borelioza przebiega pod postacią zapalenia mięśnia sercowego. Jego główne objawy to:

W czasie boreliozy mogą się także zdarzyć skoki pulsu i ciśnienia, bóle w klatce piersiowej, a nawet uszkodzenia struktury mięśnia sercowego.

3.5. Objawy ze strony układu pokarmowego

W przebiegu boreliozy mogą się także pojawić niespecyficzne objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak:

Może dojść także do podrażnienia pęcherza, zaburzeń miesiączkowania lub potencji. Jednak są to sytuacje bardzo rzadkie.

Objawy boreliozy mogą być bardzo zróżnicowane, aczkolwiek najczęstsze są te ze strony skóry i stawów. Wszystkie postaci boreliozy leczy się tak samo – antybiotykiem. Jednak w postaciach narządowych boreliozy czasami bardzo trudno wpaść na to, że przyczyną jest właśnie borelioza.

Najważniejsze, żeby umieć rozpoznać u siebie skórne postaci boreliozy, gdyż w tym stadium leczenie jest najbardziej skuteczne, a gdy nawet rozwiną się inne objawy boreliozy, przynajmniej mamy uchwytną przyczynę. Borelioza w większości przypadków to choroba całkowicie uleczalna, jednak warunkiem tego jest wczesna diagnostyka boreliozy, co wbrew pozorom może nie być proste.

4. Neuroborelioza

Borelioza może stać się chorobą bardzo niebezpieczną, jeśli wystąpią objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego – mówimy wtedy o neuroboreliozie. Może ona przebiegać pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu – wówczas objawami są silne bóle głowy, sztywność karku, a także nudności i wymioty) i, tak jak w zapaleniu opon powodowanym przez inne drobnoustroje. Ta postać boreliozy ma dosyć łagodny przebieg.

Czasami może dojść także do zapalenia nerwów czaszkowych odpowiedzialnych między innymi za prawidłową mimikę twarzy. Przy zapaleniu nerwu twarzowego przy boreliozie dochodzi do widocznych zmian w wyglądzie twarzy – może opadać jeden kącik ust, skóra jest wygładzona po stronie chorej, mogą się pojawiać także problemy z zamknięciem powieki, co może doprowadzić do zapalenia spojówki z powodu jej nadmiernego wysychania.

Objawy boreliozy - jak je rozpoznać?
Objawy boreliozy - jak je rozpoznać? [7 zdjęć]

By stwierdzić boreliozę czasami nie potrzebne są żadne badania. Wystarczy dobrze obserwować swoje ciało.

zobacz galerię

Może także dochodzić przy boreliozie do zajęcia nerwów odpowiedzialnych za widzenie i prawidłowe ruchy gałek ocznych, czego objawami mogą być przemijające zaburzenia widzenia czy nadwrażliwość na światło. Przy zajęciu przez boreliozę struktur wewnątrzczaszkowych może także dochodzić do przejściowych problemów ze słuchem. Może dochodzić także do zajęcia nerwów obwodowych, które unerwiają kończyny.

Objawy neuroboreliozy, odmiany boreliozy, mogą być silne nerwobóle, a także drętwienia czy mrowienia w nogach lub rękach. Zdarzają się także upośledzenie siły mięśniowej, a także zaburzenia czucia w obrębie kończyn, drżenia oraz nadwrażliwość na dotyk. Neuroborelioza jest bardzo groźna pod postacią przewlekłego zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego, które może doprowadzić do stałych ubytków neurologicznych u chorego.

Z jednej strony może dochodzić do powstawania porażeń mięśni, a z drugiej – do zmian w psychice człowieka. Borelioza może być przyczyną depresji, częstych zmian nastroju, drażliwości, problemy z koncentracją, a także otępienia i powstawania psychoz.

Skutkiem boreliozy mogą być także nietypowe napady padaczkowe. Zmiany, które powoduje w mózgu borelioza, mogą być nieodwracalne.

Leki stosowane w terapii boreliozy znajdziesz w aptekach dzięki wyszukiwarce KtoMaLek.pl. Wypróbuj jej możliwości i sprawdzaj dostępność leków w ponad 10 600 aptekach w Polsce! Zarezerwuj swój lek online i zapłać za niego w aptece.

5. Diagnostyka boreliozy

Boreliozę można wykryć poprzez badania krwi i specjalne testy, jednak żadna z metod nie może na 100% potwierdzić lub wykluczyć zakażenia. Istnieje kilka metod diagnostycznych. Pierwszą z nich, a przy tym bardzo tanią, jest test immunoenzymatyczny ELISA.

Test ELISA

Test ELISA wykrywa różne choroby, najbardziej jednak kojarzony jest z boreliozą. Test służy do ilościowego wykrywania przeciwciał we krwi. W przypadku boreliozy chodzi o przeciwciała IgM i IgG.

Te pierwsze pojawiają się na początku infekcji i po pewnym czasie zanikają, a ich miejsce zajmują trwalsze przeciwciała IgG. Test przeprowadzany jest na podstawie krwi, w przypadku podejrzenia neuroboreliozy badany jest płyn mózgowo-rdzeniowy. Zdarza się, że test daje fałszywie dodatki wynik, dlatego przez wielu specjalistów postrzegany jest jako mało wiarygodny.

Cena testu to około 60 złotych. Można również przeprowadzić go bezpłatnie, w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, wymagane jest jednak wówczas skierowanie od lekarza.

Test Western Blot IgM

Druga metoda diagnostyczna to Test Western Blot IgM. Test ten przeprowadzany jest z użyciem krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego. Wynik ujemny oznacza, że w próbce nie ma przeciwciał anty-Borrelia IgM. Test Western Blot IgM wykonuje się na początku infekcji, ponieważ później przeciwciała zanikają. Za wykonanie testu należy zapłacić około 80 złotych.

Test Western Blot IgG

Test Western Blot IgG przeprowadzany jest podobnie co Test Western Blot IgM. Różnica polega na tym, że Test Western Blot IgG wykrywa obecność przeciwciał IgG. Dodatni wynik testu mówi o tym, że do zarażenia doszło wcześniej niż 6 tygodni temu. Obecność przeciwciał IgG może oznaczać również dawno przebytą i wyleczoną boreliozę.

Test PCR i PCR real time

Test PCR i PCR real time służą do poszukiwania w próbkach pobranego materiału fragmentów DNA bakterii odpowiedzialnej za zakażenie boreliozą. Test można wykonać zaraz po ukąszeniu ponieważ nie jest on uzależniony od odpowiedzi immunologicznej organizmu. Niestety, zdarza się, że testy te dają wynik fałszywie dodatni.

Dodatkowe badania

Lekarz, który zdiagnozował u pacjenta boreliozę zazwyczaj zleca wykonanie kolejnych badań. Pacjenci poddawani są badaniu na: babeszjozę, chlamydiozę, bartonelozę.

6. Leczenie boreliozy

Leczenie boreliozy polega na przyjmowaniu antybiotykotów, przez okres jednego miesiąca. Odpowiednio wcześnie rozpoczęta terapia, stwarza dużą szansę na pozbycie się choroby. Długość terapii i dawka antybiotyku zależy od tego, czy pojawiły się jakieś objawy i jak dawno mogło dojść do zakażenia. Borelioza może jednak powrócić lub zmienić postać na przewlekłą.

6.1. Leczenie IDSA

W przypadku boreliozy zalecanym leczeniem jest metoda IDSA. Leczenie tą metodą stosuje się w przypadku wystąpienia objawów boreliozy. Pacjentowi podaje się antybiotyk przez ok. 3-4 tygodnie. Zwykle wybiera się między amoksycyliną, doksycykliną i cefuroksymem.

W przypadku neuroboreliozy antybiotyk podaje się dożylnie. Po odbyciu antybiotykoterapii pacjenta uznaje się za wyleczonego. Objawy, które w tym czasie nie ustąpiły to tzw. zespół poboreliozowy.

Leczenie metodą IDSA można powtórzyć jeśli borelioza została wykryta późno i daje objawy stawowe. Jeśli mimo leczenia objawy się utrzymują, można podać pacjentowi niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Metoda IDSA daje najlepsze wyniki, jeśli zostanie wdrożona nie później niż trzy tygodnie po zainfekowaniu. Każdy tydzień zwłoki osłabia skuteczność leczenia.

6.2. Leczenie ILDAS

Specjaliści, którzy są zwolennikami metody ILDAS nie czekają z wdrożeniem leczenia do momentu pojawienia się objawów. Sugerują rozpoczęcie leczenia w momencie, gdy zakażenie jest wysoce prawdopodobne.

Według wytycznych zwolenników ILDAS leczenie należy podjąć jeśli kleszcz pochodził z obszarów endemicznych i tkwił w ciele kilka godzin. Dodatkowym wskazaniem jest wypełnienie kleszcza krwią i niedokładne usunięcie go z rany. Jeśli spełnione zostają te warunki pacjent otrzymuje 28 dniową antybiotykoterapię.

W przypadku boreliozy przewlekłej zwolennicy ILDAS zalecają agresywną antybiotykoterapię złożoną z mieszanki kilku antybiotyków. Leczenie trwa przez długi okres, a dawki antybiotyków są dość wysokie.

Po ustąpieniu objawów zaleca się przyjmowanie antybiotyków jeszcze przez okres ok. 3 miesięcy, żeby zniszczyć formy przetrwalnikowe Borreli. Leczenie metodą ILDAS może trwać nawet kilka lat. Metoda ta jest dość kontrowersyjna i ma zarówno swoich zwolenników, jak i przeciwników.

7. Powikłania boreliozy

Nieleczona borelioza może prowadzić do poważnych konsekwencji. Także wyleczona choroba może dać pewne wtórne objawy, nawet po wielu latach. Na skutek zakażenia po pewnym czasie może dojść do rozwoju zapalenia nerwów czy mózgu, a także takich chorób i schorzeń jak:

Po latach mogą pojawić się także problemy ze stawami i poruszaniem się.

8. O czym powinien pamiętać chory na boreliozę?

Przede wszystkim nie należy panikować. Tylko niewielki procent kleszczy w Polsce przenosi boreliozę. Dodatkowo od momentu ugryzienia do przeniesienia toksyn może minąć nawet od 12 do 24 godzin. Im szybciej więc wyjmiemy kleszcza, tym mniejsze jest ryzyko zakażenia.

Ważna jest także odpowiednia profilaktyka. Jeśli wybieramy się na wycieczkę na tereny lesiste i trawiaste, musimy zadbać o odpowiednie, wysokie obuwie i skarpety. Dobrze jest także związać włosy i mieć na sobie jasne ubrania (kleszcze są wówczas dużo łatwiej zauważalne).

Po przyjściu z takiego spaceru należy wszystkie ubrania dokładnie wytrzepać, włosy wyczesać i od razu wziąć prysznic. Następnie dobrze jest bardzo uważnie obejrzeć swoje ciało, czy nie ma gdzieś małej czarnej plamki. Warto sprawdzać przede wszystkim miejsca ciepłe i wilgotne, takie jak okolica pod pachami, za uszami, w pępku, a także pod kolanami, w zgięciach łokci i w strefach intymnych.

Jeśli zobaczymy kleszcza, ale boimy się samodzielnie go wyjąć, można o to poprosić lekarza pierwszego kontaktu.

Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Badania na boreliozę
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze