Celiakia - charakterystyka, objawy, rodzaje, diagnostyka,leczenie

Co to jest celiakia? To choroba, która dotyka jelita cienkiego. Cechą charakterystyczną celiakii jest nietolerancja glutenu, czyli białka występującego w pszenicy, życie, jęczmieniu. Dieta bezglutenowa wyklucza więc możliwość spożywania produktów do wykonania, których użyto mąki. Celiakia najczęściej występuje w dzieciństwie. Leczenie celiakii polega głównie na bezwzględnym i rygorystycznym stosowaniu diety bezglutenowej.

1. Charakterystyka celiakii

Celiakia, glutenozależna choroba trzewna, enteropatia glutenowrażliwa, sprue nietropikalna – wszystkie wymienione nazwy dotyczą jednej choroby dotykającej jelita cienkiego, mającej podłoże immunologiczne, tło genetyczne, a bezpośrednio spowodowanej trwałą nietolerancją na gluten.

Gluten, który jest nietolerowany przy celiakii, to frakcja białek występujących w pszenicy, życie i jęczmieniu, a więc w produktach, do których produkcji używana jest mąka. Dostając się do ściany jelita, wzbudza w nim reakcję zapalną kosmków błony śluzowej, prowadzącą do ich zaniku i proliferacji komórek krypt jelitowych. Celiakia może ujawnić się w każdym wieku, jednak zdecydowanie najczęściej następuje to w dzieciństwie.

2. Celiakia klasyczna

Celiakia występuje w czterech możliwych podtypach:

• Celiakia klasyczna, objawiająca się dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, tj.: przewlekła biegunka, ból brzucha, niedożywienie, wymioty czy objawy zespołu jelita drażliwego, a w konsekwencji brak przyrostu/ubytek masy ciała czy opóźnienie wzrastania u dzieci. Inne objawy celiakii to zmiany zanikowe kosmków jelitowych oraz dodatnie wyniki badań serologicznych – obecność przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej oraz przeciwendomyzjalnych. Należy zaznaczyć, że obecnie rzadko występuje postać celiakii z w pełni rozwiniętym obrazem objawów, częściej spotkana jest postać skąpoobjawową z np. jednym z wyżej wymienionych objawów oczywiście w połączeniu ze zmianami morfologicznymi w jelicie oraz obecnością przeciwciał.
• Celiakia nietypowa, charakteryzuje się występowaniem objawów głównie pozajelitowych takich jak: zapalenie opryszczkowe skóry (choroba Duhringa), niedokrwistości, opóźnienie dojrzewania płciowego, osłabienie mięśniowe, wczesna osteoporoza czy nawet objawy ze strony układu nerwowego w postaci padaczki, depresji czy migreny. W postaci tej oczywiście też występują objawy celiakii wiążące się z nieprawidłowościami dotyczącymi kosmków jelitowych oraz obecności wymienianych wcześniej przeciwciał.
• Postać niema - jak sama nazwa wskazuje w tym wypadku objawy celiakii nie występują, jednakże obecne są przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej oraz przeciwendomyzjalne oraz obecne są zmiany w postaci zaników kosmków jelitowych. Postać ta, najczęściej jest wykrywana w badaniach rodzin chorych na celiakię oraz podczas badań endoskopowych wykonywanych z innych wskazań.
• Postać latentna charakteryzuje się występowaniem wyłącznie dodatnich wyników serologicznych w kierunku omawianych przeciwciał, bez objawów i bez zmian w budowie ściany jelita. U osób takich mogą jednak w przyszłości wystąpić objawy celiakii.

Celiakia może zacząć się zarówno w sposób nagły jak i stopniowo. Nieżyt żołądkowo - jelitowy, ciąża, zabieg chirurgiczny w obrębie przewodu pokarmowego czy biegunka podróżnych mogą przyspieszyć ujawnienie się choroby.

3. Diagnostyka

Dla rozpoznania celiakii przydatne są następujące kryteria:

• występowanie objawów klinicznych,
• dodatnie wyniki badań serologicznych, to znaczy obecność przeciwciał przeciwendomyzjalnych oraz przeciwko transglutaminazie tkankowej,
• zmiany w budowie ściany jelita (zanik kosmków jelitowych) wykrywany w badaniu mikroskopowym wycinków pobranych podczas badania endoskopowego,
• poprawa kliniczna po wyeliminowaniu pokarmu zawierającego gluten z diety,
• wykluczenie chorób o podobnych objawach.

4. Nietolerancja glutenu

Celiakia to nietolerancja glutenu. Leczenie celiakii polega przede wszystkim na ścisłym i stałym stosowaniu diety bezglutenowej. Dieta bezglutenowa polega na wyeliminowaniu wszystkich produktów zawierających pszenicę, żyto i jęczmień. W Polsce ze względu na możliwość zanieczyszczenia owsa innymi zbożami, zaleca się także jego eliminację. Co to oznacza w praktyce?

4.1. Dieta bezglutenowa

Dieta bezglutenowa stosowana przy celiakii wymaga, by wystrzegać się następujących produktów:

• bułek, chleba zwykłego, razowego, pieczywa chrupkiego
• makaronów
• kaszy manny, jęczmiennej, owsianej
• płatków owsianych
• ciast, herbatników

Są to oczywiście tylko najbardziej typowe produkty zawierające „zakazane” zboża, a w tym gluten.

Dla równowagi, produktami dozwolonymi przy celiakii są:

• wszelkie produkty mleczne,
• wszystkie mięsa i wędliny (pamiętać należy jednak, że do niektórych produktów mięsnych dodawane są bułka tarta czy kasza manna, co oczywiście wciąga je na listę „zakazaną”),
• wszystkie warzywa, owoce,
• orzechy,
• ryż, kukurydza, soja oraz ich przetwory,
• cukier, miód, przyprawy.

U większości chorych na celiakię po zastosowaniu diety bezglutenowej obserwuje się szybkie ustąpienie objawów – po około 2 tygodniach. Około 6-8 tygodni ustępują natomiast zmiany histologiczne w jelicie. Dieta bezglutenowa wzmacnia odporność organizmu.

4.2. Celiakia odporna na leczenie

W przypadku celiakii opornej na leczenie, w której objawy utrzymują się pomimo stosowania diety, stosuje się leki immunosupresyjne, czyli obniżające sprawność odpowiedzi układu immunologicznego, takie jak: glikokortykosteroidy, azatioprynę czy cyklosporynę. W niektórych przypadkach, gdy stan zapalny jelita przy celiakii znacznie upośledził wchłanianie niezbędnych substancji z pokarmu (np. wapnia, witaminy D, witaminy B12 czy żelaza) może okazać się konieczne leczenie suplementacyjne polegające na podawaniu preparatów brakujących związków.

5. Zalecenia żywieniowe przy celiakii

W powyższym artykule wyjaśniliśmy, co to jest celiakia. Na koniec podkreślmy jeszcze raz rolę restrykcyjnego przestrzegania zaleceń żywieniowych przez osoby, u których wystąpiła celiakia. Ma ono na celu nie tylko uniknięcie przykrych objawów, ale także szeregu powikłań mogących dotyczyć tej choroby, w tym chorób nowotworowych (rak jelita cienkiego, chłoniak jelita cienkiego).