Bezsenność (insomnia) - przyczyny, leczenie, zapobieganie

Bezsenność dotyka coraz większej liczby osób i niedługo będzie ją można nazywać chorobą cywilizacyjną. Zwana inaczej insomnią, polega na zaburzeniach rytmu snu. Osoby cierpiące na bezsenność mają kłopoty z zasypianiem, a ich sen jest bardzo lekki i łatwo go przerwać - jakby mózg stałe pozostawał w stanie czuwania. Przez to sen jest nieefektywny, chory budzi się zmęczony i rozdrażniony, a w konsekwencji ma problemy z koncentracją i wzmożonym stresem. Przyczyny bezsenności są różne, tak samo jak różne są metody walki z nią.

1. Przyczyny i objawy bezsenności

Przyczyn bezsenności jest bardzo wiele. Czasem są błahe, jak to, że nie mamy uregulowanego planu dnia, rytmu snu – pracy itp. Innym razem przyczyną bezsenności może być choroba, na którą cierpimy, jak np.:

• choroby serca
• niekontrolowane nadciśnienie tętnicze,
• nadczynność tarczycy,
• choroby przebiegające z przewlekłym bólem.

Zobacz film: "Kilka prawd na temat bezsenności"

Niektóre choroby psychiczne także zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń snu. Bezsenność może być powodowana przez używanie niektórych substancji, tj.: palenie tytoniu, alkohol, narkotyki.

Najważniejsze, aby szybko zgłosić się do lekarza, by wcześnie wykryć przyczynę i móc wdrożyć odpowiednie leczenie.

Bezsenność charakteryzuje się podobnie jak ból. Jeśli występuje przez okres dłuższy niż 3 tygodnie, definiuje się ją jako przewlekłą i klasyfikuje jako chorobę.

Przyczyny tego zaburzenia mogą być różne, a bezsenność może być krótkotrwała lub utrzymywać się nawet przez kilka tygodni (wówczas trzeba koniecznie zgłosić się do lekarza).

Zaburzenia snu mogą być spowodowane wewnętrznym niepokojem i stresem związanym z trudną sytuacją życiową czy problemami w pracy. Wtedy wystarczy po prostu zminimalizować ten czynnik i sen powinien wrócić do normy.

Liczba osób cierpiących na ten rodzaj zaburzeń, wzrasta wraz z wiekiem. Ta dolegliwość dużo częściej dopada kobiety niż mężczyzn. Z wiekiem rodzaj bezsenności ulega zmianie. Młodzi ludzie przeważnie mają trudności z zasypianiem, po czym zaczynają kłaść się coraz później, a to skutkuje długim spaniem oraz pojawieniem się kłopotów z wczesnym wstawaniem.

Nie tylko czynniki wewnętrzne warunkują wystąpienie bezsenności, nierzadko zdarza się, że zaburzenie pojawia się w wyniku niezależnych od nas przyczyn, takich jak upał, długotrwały hałas czy zbyt ostre światło. Nie bez znaczenia jest również nadmierna ilość spożytej kofeiny. Bezsenność często dotyka też kobiety po okresie menopauzy.

Problemy z bezsonnością mogą mieć różne podłoże. Przeczytaj o nich więcej na stronie KtoMaLek.pl. Na stronie znajdziesz również preparaty uspokajające i ułatwiające zasypianie, które możesz zarezerwować w pobliskiej aptece.

Do objawów bezsenności należą:

• trudności z zasypianiem
• wybudzanie się w nocy
• nocne koszmary
• bóle głowy
• lekki sen lub całkowity brak snu w ciągu nocy

1.1. Wysiłek fizyczny a kłopoty ze snem

Wysiłek fizyczny bezpośrednio przed snem powoduje zwiększone ciśnienie i szybsze bicie serca. Wydzielane jest bardzo dużo adrenaliny, która jest hormony reakcji stresowych, przez co nie jesteśmy w stanie spokojnie zasnąć.

latego zalecane jest nieuprawianie forsownego wysiłku fizycznego przed snem. Natomiast uprawianie sportu w ciągu dnia odgrywa bardzo pozytywną rolę w leczeniu zaburzeń snu i zapobieganiu im.

1.2. Bezsenność a inne choroby

Przyczyn insomnii najczęściej jednak należy niestety szukać w zaburzeniach o podłoży psychicznym i psychonerwicowym. Osoby narażone na ciągły stres, borykające się z depresją, zaburzeniami lękowymi i cierpiące z powodu utraty pracy lub bliskiej osoby są zdecydowanie bardziej narażone na wystąpienie bezsenności.

Także choroby wywołane natręctwem myśli, zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi i reakcja na wydarzenia dnia codziennego może mieć duży wpływ na jakość i czas trwania snu.

Bezsenność może być wywołana także przez:

• bezdech
• nocne kurcze i zespół niespokojnych nóg (RLS)
• chrapanie
• lunatyzm
• narkolepsję
• przerost prostaty
• nadciśnienie tętnicze
• niewydolność serca

2. Metody leczenie bezsenności

Przewlekła bezsenność wymaga leczenia u źródła. To znaczy, że jeśli jej przyczyną jest długotrwały stres związany z pracą, zaburzenia lękowe czy choroby somatyczne (między innymi prostata), należy przede wszystkim wyeliminować czynnik, który powoduje bezsenność.

Podczas wizyty u lekarza nie można pominąć żadnej istotnej informacji na temat trybu życia, ponieważ wszystko może mieć kluczowe znaczenie dla rozpoznania przyczyny bezsenności. Ważne jest na przykład to, czy przed snem sprawdzamy coś w telefonie albo oglądamy film.

Niebieskie światło emitowane przez ekrany ma duży wpływ na wystąpienie zaburzeń snu. Lekarza należy także poinformować o wszystkich nawykach żywieniowych, np. czy lubimy podjadać tuż przed snem.

W celu poprawnej diagnostyki, warto jest prowadzić szczegółowy dziennik, aby znaleźć jak najwięcej prawidłowości i cech wspólnych występowania bezsenności.

2.1. Leki nasenne w leczeniu bezsenności

W celu wyleczenia bezsenności, lekarz może zapisać leki z grupy benzodiazepin, a także innych preparatów nasennych, przeciwdepresyjnych i mających działanie uspokajające. Jeżeli uzna to za konieczne, może skierować osobę dotkniętą bezsennością do poradni psychologicznej lub na psychoterapię, aby zwalczyć źródło problemu.

Leki nasenne (te na receptę), czyli np. benzodiazepiny, są lekami, które mają dużo działań niepożądanych. W większych dawkach mogą spowodować zaburzenia koordynacji ruchowej, upośledzenia refleksu, zaburzenia pamięci, takie jak niepamięć następcza.

Osoby starsze zażywające leki nasenne mają ponadto zwiększone ryzyko upadków i co się z tym wiąże – urazów, takich jak złamania kończyn. Najpoważniejszym działaniem niepożądanym jest jednak możliwość uzależnienia się od leków, dlatego nie można ich stosować przewlekle, tzn. nie dłużej niż 2–3 tygodnie.

Może również występować zjawisko tolerancji. Polega ono na tym, że wraz z zażywaniem leku kolejne przyjmowane dawki przestają skutkować i potrzebujemy coraz większych i większych, aż w końcu i one przestają działać. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko pogłębiające zaburzenia snu i zwiększające znacznie ryzyko działań niepożądanych.

Warto wiedzieć, że u osób uzależnionych od benzodiazepin w mózgu tworzą się zmiany zanikowe, takie same jak u alkoholików (poszerzenie przestrzeni podpajęczynówkowej).

W większości leki nasenne i uspokajające powodują pogorszenie refleksu, jesteśmy śpiący i mamy gorszą koordynację ruchową. Ich zażywanie stanowi przeciwwskazanie do prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Leków nasennych i uspokajających (jak zresztą żadnych leków) nie powinno się łączyć z alkoholem. Może to skutkować szybkim wystąpieniem działań niepożądanych.

2.2. Alkohol a leczenie bezsenności

Istnieje niestety mylne przekonanie, że dobrym panaceum na problemy ze snem jest alkohol. W rzeczywistości alkohol je pogłębia.

Może także prowadzić do uzależnienia, które staje się dodatkową przyczyną bezsenności, jednocześnie bardzo trudną do wyleczenia. Zwłaszcza, że alkohol i leki nasenne (benzodiazepiny) wywołują tzw. uzależnienie krzyżowe.

Uzależnienie krzyżowe jest to termin farmakologiczny stosowany dla opisania zdolności jednej substancji (lub jednej klasy związków) do wytłumiania objawów zespołu abstynencyjnego wywołanego odstawieniem innej substancji (lub klasy związków) i podtrzymywania w ten sposób stanu fizycznego uzależnienia.

W takim przypadku osoba uzależniona już od leków nasennych dużo łatwiej uzależnia się od alkoholu.

2.3. Leki nasenne w ciąży

Jedynie leki ziołowe mogą być w miarę bezpiecznie stosowane w ciąży. Należy jednak pamiętać, że przed zażyciem jakiegokolwiek leku w czasie ciąży należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem prowadzącym ciążę. Silniejsze leki nasenne (te na receptę) mogą być w ciąży przepisane tylko przez wykwalifikowanych specjalistów w warunkach szpitalnych.

2.4. Leki nasenne bez recepty

Istnieją ziołowe preparaty uspokajające, które można nabyć bez recepty i stosować w miarę bezpiecznie. Nie uzależniają, poza ewentualnymi reakcjami uczuleniowymi, na zawarte w nich zioła, nie mają działań niepożądanych.

Trzeba jednak pamiętać, że po ich zażyciu nie można również prowadzić pojazdów mechanicznych. Są to preparaty zawierające wyciągi z kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis), melisy, passiflory czy chmielu zwyczajnego. Innymi preparatami wpływającymi pozytywnie na sen są preparaty zawierające melatoninę – nazywaną hormonem snu.

Lek ten reguluje zaburzenia snu związane ze zmianą stref czasowych, pracą zmianową itp.

3. Badanie polisomnograficzne

Czasem stosuje się leczenie w laboratorium snu, przy pomocy polisomnografów. Sen badanego jest wówczas dokładnie analizowany i na tej podstawie określa się czas zasypiania, wszystkie fazy snu, a później szuka ewentualnych przyczyn bezsenności.

Bezsenność nie stanowi wskazania do badań polisomnograficznych, jednak czasami wykonuje się je, aby odróżnić kłopoty ze snem od innych zaburzeń. Badanie polisomnograficzne polega na całonocnym rejestrowaniu elektroencefalogramu, oddechu, ruchów gałek ocznych oraz napięcia mięśniowego. Uzyskany obraz dzieli się na fazy snu – od I do IV i REM.

W przypadku leczenia farmakologicznego leki nasenne i uspokajające można podzielić na dwie grupy. Pierwsza to leki wpływające na receptory GABA-ergiczne, drugą stanowią leki antydepresyjne. Ostatnio zwiększyło się stosowanie takich leków, nawet bez objawów depresji. Pomocniczo, w przypadku występowania lęku, stosowane są leki przeciwlękowe.

W leczeniu tego, że nie można spać, najważniejsze jest odpowiednie dopasowanie leków do rodzaju bezsenności. Osobom, które mają trudności z zaśnięciem, podaje się najkrócej działający lek. Jeśli problem dotyczy przewlekłej bezsenności, zalecane jest branie leku tylko co kilka nocy, ponieważ codzienne stosowanie może skutkować uzależnieniem.

U osób starszych bardziej wskazane są leki o pośrednim okresie półtrwania. Leki nasenne powinny być stosowane bardzo ostrożnie, ponieważ np. barbiturany mają silną tendencję uzależniającą. Środki z grupy benzodiazepin są bezpieczniejsze, mają już dużo mniejsze właściwości uzależniające, ale należy pamiętać, że nie zerowe. Leki nasenne powinno odstawiać się stopniowo.

Nagłe odstawienie może spowodować tzw. objawy odbicia, a więc wzmożony lęk, bezsenność, drażliwość nerwową i inne.

Ważna jest także odpowiednia higiena snu, tzn. np. wietrzenie pomieszczenia przed pójściem spać. Nie ulega wątpliwości, że osoby mające problemy z zasypianiem czy budzące się w nocy powinny szukać pomocy u lekarza.

Higiena snu składa się z kilku elementów:

• regularny rytm snu/czuwania – codziennie należy spać tyle samo godzin (norma to 8), trzeba wstawać i kłaść się o tej samej porze,
• unikanie pracy w łóżku – trzeba wydzielić sobie osobne miejsce do pracy,
• unikanie drzemek w ciągu dnia – to pozwoli nam zasypiać w nocy, jeśli jednak czujemy się osłabieni lub zbyt zmęczeni, to powinniśmy pamiętać, żeby uniknąć snu, jeśli nie nadchodzi on po 10-15 minutach leżenia w łóżku,
• stały harmonogram zajęć każdego dnia – dobrze jest planować sobie każdy dzień, mieć stałe pory pracy i stałe godziny spożywania pokarmów,
• ćwiczenia fizyczne – trzeba je wykonywać codziennie, jednak ćwiczeń nie wolno wykonywać tuż przed snem, aby nie pobudzić naszej aktywności,
• unikanie spożywania posiłku na noc,
• nie stosowanie używek typu: kawa, tytoń, alkohol, papierosy przed snem – te używki często powodują bezsenność,
• zapewnienie ciszy i spokoju,
• gaszenie światła w sypialni (wyjątek może stanowić tylko słabe oświetlenie).

Bezsenność można wyleczyć, aczkolwiek jest ona dolegliwością, która w każdym momencie życia może powrócić – np. z powodu jakiegoś stresu.

4. Jak samemu radzić sobie z bezsennością

Poza leczeniem farmakologicznym i psychoterapią, warto też zastosować się do kilku zaleceń, aby samemu poradzić sobie z bezsennością, zwłaszcza, jeśli nie jesteśmy w stanie wyeliminować jej głównej przyczyny.

Przede wszystkim nie powinno się korzystać z komputera, telefonu ani oglądać telewizji na godzinę przed pójściem spać, aby wyeliminować wpływ niebieskiego światła na jakość snu. Bardzo ważne jest też, aby nie zabierać do sypialni sprzętów elektronicznych ani tym bardziej pracy. Łóżko powinno służyć do snu i seksu, tylko wtedy mózg otrzyma odpowiedni sygnał, że to czas na odpoczynek. Dobrą praktyką jest także kładzenie się do łóżka i wstawanie o regularnych porach, aby wyrobić nawyk.

Nie najlepszym pomysłem jest dosypianie w ciągu dnia i zasypianie na siłę. Sen musi przychodzić naturalnie. W przypadku łagodnych zaburzeń pomocna może okazać się np. relaksacyjna muzyka do snu. Dodatkowo warto wietrzyć pomieszczenie o brać chłodne prysznice, ponieważ najlepsza temperatura do spania wynosi około 16-18 stopni Celsjusza.

Jeśli to możliwe, warto zrezygnować także z nadmiernego spożywania kawy, mocnej herbaty, alkoholu i palenia papierosów. W zasypianiu pomóc mogą natomiast herbaty ziołowe (szczególnie melisa i rumianek).

Dodatkowo dobrze jest zainteresować się praktykami medytacyjnymi oraz jogą, które mogą uspokoić ciało i umysł i pozbyć się zbędnego napięcia. Oczywiście tylko, jeśli nie będziemy nastawieni do tego pomysłu sceptycznie.

Osoby opowiadające się za tymi metodami uważają, że istnieje związek między napięciem psychicznym, układem nerwowym a napięciem mięśni. Metody relaksacyjne to:

• naprzemienne napinanie i rozluźnianie różnych partii mięśni,
• regularne ćwiczenia fizyczne,
• muzykoterapia,
• aromaterapia (kąpiele z olejkami eterycznymi).

Skuteczność tych metod jest bardzo wysoka.

W udzieleniu odpowiedzi na pytanie, czy mamy do czynienie z bezsennością, o której należy powiedzieć lekarzowi, może pomóc krótki kwestionariusz samooceny bezsenności.

• Czy często masz trudności z zasypianiem?
• Czy budzisz się zbyt wcześnie rano?
• Jeżeli często budzisz się w ciągu nocy, czy masz trudności z ponownym zaśnięciem?
• Czy często czujesz się zmęczony/a, gdy budzisz się rano?
• Czy utrata snu wpływa na Twój nastrój w ciągu dnia (powoduje, że czujesz napięcie, podrażnienie lub [przygnębienie)?
• Czy utrata snu wpływa na twoją pracę w ciągu dnia (pogorszenie koncentracji, pamięci i możliwości poznawczych)?

Jeśli odpowiedź na co najmniej trzy pytania brzmi TAK, dobrze jest skonsultować się w tej sprawie z lekarzem lub wypróbować kilka "domowych" sposobów walki z insomnią. Bezsenność to choroba, z którą możemy sobie poradzić sami, jednak wymaga to sporo pracy i zaangażowania.

5. Rokowania w bezsenności

Rokowanie w bezsenności zależy w dużej mierze od przyczyn ją powodujących, w jednych rokowanie jest dobre, w innych złe, gdyż leczenie choroby podstawowej nie zawsze jest możliwe bądź bardzo trudne.

5.1. Dobre rokowania

Najlepsze rokowanie mają pacjenci, których problemy ze snem są spowodowane np. stresującymi przeżyciami bądź nieprzestrzeganiem zasad snu i występuje u nich tzw. bezsenność przygodna. W takich przypadkach odpowiednie wsparcie psychologiczne, stosowanie metod relaksacyjnych i wprowadzenie w życie prawidłowych zasad higieny snu prawie w 100% skutkuje pełnym wyleczeniem – pod warunkiem że rozpoznanie jest prawidłowe i nie nakłada się na nie inna przyczyna bezsenności.

Dobre rokowanie wyleczenia z bezsenności stanowią schorzenia, których rolę w powodowaniu zaburzeń snu udowodniono oraz można je skutecznie leczyć bądź ograniczać ich objawy.

Wśród nich znajdują się choroby przebiegające z przewlekłym bólem – choroby nowotworowe, choroba zwyrodnieniowa stawów, choroby reumatologiczne. Prawidłowo prowadzone leczenie przeciwbólowe przez wykwalifikowanych do tego specjalistów pozwala w większości przypadków, o ile nie ma innych towarzyszących chorób, wystarczająco poprawić komfort życia i sen.

Innymi chorobami należącymi do tej grupy są choroby, takie jak: nadczynność tarczycy czy inne zaburzenia hormonalne, w przypadku których odpowiednie stosowanie leków może dać bardzo dobre rezultaty. Również choroby sercowo-oddechowe, np. niewydolność serca, zespoły bezdechu sennego, odpowiednio leczone, skutkują poprawą jakości snu.

5.2. Złe rokowania

Złym rokowaniem charakteryzuje się bezsenność spowodowana przewlekłymi chorobami psychicznymi, takimi jak: schizofrenia, depresja, zespoły lękowe oraz uzależnienia. Wśród tych ostatnich dużą grupę pacjentów stanowią uzależnieni od środków nasennych.

Oprócz uzależnienia, dochodzi do tolerancji, czyli zjawiska, w którym organizm szybko przestaje reagować na małe dawki leku, i do zwalczenia objawów potrzeba coraz większej ilości leku. Wyleczenie przewlekłego uzależnienia od leków nasennych i uspokajających jest na dzień dzisiejszy w większości przypadków niemożliwe.

6. Możliwe powikłania bezsenności

Bezsenność jest obciążona bardzo wieloma powikłaniami zarówno somatycznymi, jak i psychicznymi. Ma też bardzo niekorzystny wymiernik ekonomiczny i społeczny.

Ostatnio przeprowadzone badania naukowe potwierdziły negatywny wpływ bezsenności na dobowe wartości ciśnienia tętniczego. Zauważono ogólny wzrost ciśnienia zarówno skurczowego (górnego), jak i rozkurczowego (dolnego). Dodatkowo stwierdzono duży, większy niż zwykle, wzrost ciśnienia krwi w godzinach porannych, a także brak spadku ciśnienia w godzinach nocnych.

Przewlekły niedobór snu prowadzi nieuchronnie do osłabienia układu odpornościowego organizmu. W praktyce oznacza to większą podatność osoby z bezsennością na wszelkie infekcje, które gdy są bardzo poważne i nieleczone, mogą zagrażać życiu pacjenta.

Zwiększone jest również ryzyko wypadków, co powoduje częstsze niż u osób zdrowych złamania kości, zwichnięcia, skręcenia stawów, obrażenia wielonarządowe doznane w wypadkach komunikacyjnych.

Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.