Cukrzyca - objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie, dieta

Cukrzyca to przewlekła choroba wpływająca na funkcjonowanie całego organizmu. W jej przebiegu może rozwinąć się wiele groźnych powikłań prowadzących do inwalidztwa, a nawet śmierci. W Polsce cierpi na nią co 20 osoba, ale liczba ta ciągle rośnie. Przewiduje się, że w 2025 roku na świecie będzie ponad 300 milionów cukrzyków. Na szczęście z cukrzycą można normalnie żyć, konieczne jest tylko odpowiednie leczenie i zmiana stylu życia, w tym diety. Trzeba także zaakceptować chorobę i to, że będziemy zmagali się z nią do końca życia. Jakie są objawy cukrzycy? Kto to diabetyk i jak zdiagnozować cukrzycę?

1. Co to jest cukrzyca i jak ją rozpoznać?

Definicja cukrzycy wskazuje, iż jest to choroba charakteryzująca się podwyższonym stężeniem glukozy (cukru) we krwi. Jej przyczyny są złożone, a objawy mogą pojawić się nagle lub dopiero po kilku latach. Dla wielu osób diagnoza cukrzycy jest dużym zaskoczeniem i zupełnie nie spodziewają, że mają problemy z cukrem.

Cukrzyca zaliczana jest do chorób metabolicznych. Oznacza to, że pod pojęciem cukrzycy kryje się kilka odmiennych jednostek chorobowych. Powstają na nieco innym podłożu i na poszczególnych etapach różnią się przebiegiem i rokowaniem. Na tej podstawie wyodrębniono kilka różnych typów cukrzycy.

Zobacz film: "Wpływ cukrzycy na choroby serca"

Z czego bierze się cukrzyca? Metabolizmem nazywa się ogół reakcji zachodzących w organizmie. Są one podstawą wszystkich zjawisk biologicznych. Dzięki nim komórki dzielą się i rosną, komunikują się z innymi komórkami i reagują na bodźce zewnętrzne. Choroby metaboliczne wynikają z zaburzenia procesów przemiany materii. W przypadku cukrzycy problem dotyczy gospodarki cukrowej.

Co powoduje cukrzycę? Do wystąpienia cukrzycy przyczyniają się zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki środowiskowe. W rozwoju niektórych typów cukrzycy kluczową rolę odgrywają złe nawyki żywieniowe, dlatego profilaktyka tej choroby w dużej mierze opiera się na zdrowym odżywianiu i utrzymywaniu prawidłowej wagi.

W rozpoznaniu choroby pomaga regularne wykonywanie badań krwi oraz konsultowanie z lekarzami wszystkich niepokojących zmian w codziennym samopoczuciu. Może okazać się, że są to początkowe objawy cukrzycy.

2. Przyczyny cukrzycy i pierwsze objawy

Na czym polega cukrzyca i jakie są przyczyny cukrzycy? Powód cukrzycy to przede wszystkim nieprawidłowa przemiana węglowodanów w organizmie człowieka, za sprawą niewłaściwego wydzielania hormonu insuliny (zbyt małej ilości lub jego braku).

Insulina wytwarzana jest przez trzustkę, która może zacząć źle funkcjonować na skutek predyspozycji genetycznych, ale również nieprawidłowej diety i stylu życia oraz zbyt małej ilości aktywności fizycznej. Nie bez znaczenia są również uzależnienia od alkoholu czy nikotyny.

Jakie są pierwsze objawy cukrzycy?

Objawy cukrzycy u dorosłych i początki cukrzycy zależą od stopnia uszkodzenia komórek trzustkowych lub tempa rozwoju oporności organizmu na insulinę. Zależą także od rodzaju cukrzycy.

Początkowo utrata niewielkiej ilości czynnych komórek produkujących insulinę prowadzi do stanu, który nazywamy nieprawidłową tolerancją glukozy. Jest to inaczej tzw. stan przedcukrzycowy.

W okresie tym zazwyczaj nie obserwujemy u chorego dolegliwości, a pierwsze sygnały ostrzegające, że u chorego istnieje zagrożenie cukrzycą można obserwować w zasadzie jedynie w badaniach laboratoryjnych (cukrzyca badania krwi).

W związku z tym praktycznie nie istnieją wczesne objawy cukrzycy (oznaki cukrzycy), złe samopoczucie pojawia się wtedy, gdy dochodzi do rozwoju jawnej cukrzycy. Objawy te związane są ze stężeniem glukozy we krwi. Im jest ono wyższe, tym bardziej dramatyczny może być przebieg choroby i dolegliwości.

Wśród objawów cukrzycy znajdują się dolegliwości, które bardzo często bywają bagatelizowane. Warto zwrócić na nie uwagę, a także regularnie badać krew, szczególnie, jeśli jesteśmy w grupie ryzyka, tzn. mamy nadwagę lub otyłość, stosujemy nieprawidłową dietę, mamy więcej niż 40 lat, przeszliśmy zawał lub udar. Ryzyko cukrzycy wzrasta także u osób, u których w rodzinie występowała ta choroba.

Do typowych objawów cukrzycy zaliczamy:

• wzmożone pragnienie,
• zwiększenie ilości oddawanego moczu (wielomocz),
• utrata masy ciała, mimo wzmożonego apetytu,
• osłabienie,
• senność,
• szybkie męczenie się,
• infekcje drożdżakowe w okolicach narządów płciowych, w fałdach skórnych lub w jamie ustnej,
• czyraki na skórze,
• stany zapalne skóry i śluzówki,
• świąd sromu,
• zaburzenia widzenia,
• drętwienia kończyn,
• spowolnione gojenie ran,
• uczucie mrowienia w kończynach,
• zapach acetonu w wydychanym przez chorego powietrzu,
• trudności w koncentracji uwagi,
• plamy cukrzycowe.

Objawy te częściej występują w cukrzycy typu I, która ma bardziej dynamiczny przebieg. Często jej pierwszą manifestacją, zwłaszcza u dzieci i młodzieży, mogą być kwasica i śpiączka ketonowa, należące do ostrych powikłań cukrzycy.

Cukrzyca typu II (cukrzyca nabyta) często pozostaje nierozpoznana i nieleczona, prowadząc do nieodwracalnych w skutkach uszkodzeń narządów. U bardzo wielu osób nie występują objawy, co opóźnia diagnozę i prowadzi do powikłań.

Szacuje się, że 50 proc. osób z cukrzycą typu II pozostaje nierozpoznanych. Taki sam odsetek chorych w chwili diagnozy choroby ma już rozwinięte powikłania cukrzycowe ze strony układu naczyniowego (skutki cukrzycy typu 2).

Jakie są objawy cukrzycy typu 2? Bardzo często pierwszym sympotem jest skłonność do ropnych zakażeń skórnych, którą pacjenci zgłaszają do lekarza dermatologa.

3. Rodzaje cukrzycy

Jakie są rodzaje cukrzycy? Najprościej cukrzycę można podzielić na typy cukrzycy (stopnie cukrzycy):

• typ I - cukrzycą insulinozależną, ujawnia się w dzieciństwie oraz u młodych dorosłych,
• typ II - cukrzyca insulinoniezależna, ujawnia się w późniejszym wieku.

Istnieją też inne, specyficzne typy cukrzycy:

• cukrzyca ciężarnych,
• cukrzyca typu MODY,
• cukrzyca typu LADA,
• cukrzyca wtórna.

Cukrzyca wtórna (o znanej przyczynie) wywoływana jest najczęściej długotrwałą terapią lekami o działaniu diabetogennym z glikokortykosteroidami.

Oprócz sterydów, do leków mogących predysponować do rozwoju cukrzycy zalicza się: leki tiazydowe, leki z grupy beta-brokerów, interferon oraz leki psychiatryczne (chloropromazyna, klozapina, olanzapina).

Cukrzyca typu MODY uwarunkowana jest genetycznymi zaburzeniami funkcji komórek beta trzustki produkujących insulinę. Cukrzyca typu MODY rozwija się w okresie charakterystycznym dla cukrzycy typu 1 (między 13. a 35. rokiem życia), jednak jej przebieg zbliża ją bardziej do typu 2.

Przyczyną jest genetyczny defekt upośledzający wydzielanie insuliny z komórek trzustki. Choroba dziedziczy się autosomalnie dominująco, co oznacza, że każde dziecko osoby z tym typem cukrzycy ma 50% szans na rozwój schorzenia.

Cukrzyca typu LADA jest natomiast cukrzycą o charakterze immunologicznym, zbliżoną cechami do cukrzycy typu I, jednak w przeciwieństwie do niej ujawnia się dopiero w czwartej i piątej dekadzie życia.

3.1. Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu I spowodowana jest całkowitym brakiem wydzielania insuliny, wywołanym przez uszkodzenie komórek trzustki, odpowiedzialnych za produkcję tego hormonu. Przyczyna niszczenia komórek produkujących insulinę nie jest do końca poznana.

Bierze się pod uwagę predyspozycję genetyczną, która razem z działaniem czynników środowiskowych, np. infekcji wirusowych, prowadzi do rozwoju procesu autoimmunologicznego.

Na wszystkich komórkach organizmu znajdują się małe cząsteczki – antygeny, których skład jest charakterystyczny dla danej osoby. W trakcie rozwoju organizm uczy się je rozpoznawać jako własne, czyli nieszkodliwe. Jeżeli dostaną się do niego inne antygeny, np. na komórkach bakteryjnych, jest to odczytywane jako zagrożenie.

Wówczas zaalarmowany układ odpornościowy wytwarza przeciwciała łączące się z obcym antygenem, co daje sygnał do zniszczenia takiej komórki. W chorobach autoimmunologicznych ten precyzyjny mechanizm zostaje zaburzony. Komórki walczące z patogenami mylą własne antygeny z obcymi. W ten sposób rozpoczyna się proces autoagresji.

Podejrzewa się również, że niektóre wirusy (świnki, Coxackie B, cytomegalii, różyczki) po wniknięciu do komórek organizmu mogą nieznacznie modyfikować antygeny na ich powierzchni. Dlatego rozpoznawane są jako obce i niszczone.

Niektóre białka znajdujące się w mleku krowim (ß-kazeina, laktoglobulina) wykazują znaczne podobieństwo do antygenów na komórkach ß trzustki. Jeżeli ustrój rozpocznie reakcję immunologiczną w odpowiedzi na te białka, w łatwy sposób może się ona rozprzestrzenić na komórki produkujące insulinę.

A zatem wczesne zastąpienie karmienia piersią mlekiem krowim oraz niektóre zakażenia stwarzają ryzyko rozwinięcia cukrzycy typu 1 w późniejszym wieku.

Podnosi się także rolę otyłości oraz małej aktywności fizycznej u dzieci, jako czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy typu I. Choroba ujawnia się zazwyczaj u dzieci poniżej 10. roku życia, ale może dotyczyć także osób do 30. roku życia.

3.2. Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 jest najczęstszym rodzajem cukrzycy. Dotyczy prawie 80 proc. wszystkich osób z cukrzycą. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że wśród przyczyn powstawania schorzenia najważniejszą rolę odgrywają uwarunkowania środowiskowe związane z trybem życia. Jednak genetyka również ma istotne znaczenie.

U podstaw cukrzycy typu II, oprócz upośledzonego wydzielania insuliny, leży tzw. insulinooporność, czyli niewrażliwość komórek na działanie insuliny.

W rozwoju cukrzycy typu II, oprócz czynników genetycznych ważną rolę odgrywają czynniki zależne od człowieka, takie jak:

• siedzący tryb życia,
• niezdrowe odżywianie się,
• nadwaga i otyłość, zwłaszcza brzuszna, która ma ścisły związek z rozwojem insulinooporności,
• niski stopień aktywności fizycznej.

Otyłość brzuszna wywołuje oporność tkanek organizmu na działanie insuliny. Wówczas glukoza nie może przedostać się do komórek, a jej stężenie we krwi rośnie. Aby temu zapobiec, trzustka produkuje więcej hormonu, co tylko chwilowo niweluje problem.

Znaczny wzrost wydzielania insuliny przez wyspy trzustkowe, zwłaszcza gdy istnieją predyspozycje genetyczne do upośledzenia tej funkcji, doprowadza do utraty komórek ß. Skutkuje to postępującym spadkiem ilości insuliny w ustroju przy utrzymującej się oporności na jej działanie.

Mała aktywność fizyczna nie dość, że przyczynia się do dalszego wzrostu masy ciała, to jeszcze hamuje zużywanie glukozy w procesach energetycznych.

Organizm do tego celu zaczyna wykorzystywać tłuszcze i we krwi pojawia się nadmiar wolnych kwasów tłuszczowych. Pobudzają one trzustkę do zwiększenia produkcji insuliny, przyspieszając degradację jej komórek. Powstaje błędne koło pogłębiające zaburzenia przemian węglowodanowych.

Cukrzyca typu II występuje w starszym wieku, zazwyczaj po 45, roku życia, dotyczy coraz większej ilości ludzi i jest zaliczana do chorób cywilizacyjnych.

4. Diagnostyka cukrzycy – jakie badania należy wykonać?

Jak rozpoznać cukrzycę i jak wykryć cukrzycę? Kryteria diagnostyczne tej choroby to:

• stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej (czyli krwi pobieranej w laboratorium, a niebadanej glukometrem) na czczo przekroczy 126 mg/dl w dwóch niezależnych badaniach laboratoryjnych cukrzycy,
• występują symptomy cukrzycy oraz w przygodnym (nie na czczo) badaniu glukozy we krwi żylnej jej poziom przekroczył 200 mg/dl;
• test doustnego obciążenia glukozą (OGTT) wskazuje wartość glukozy wyższą niż 200 mg/dl po dwóch godzinach od wypicia roztworu, gdy wynosi 140-199 mg/dl jest to stan przedcukrzycowy.

Rozpoznanie cukrzycy u kobiet w ciąży (diagnozowanie cukrzycy) obejmuje nieco inne kryteria. Aktualnie standardem jest oznaczanie poziomu glukozy u każdej kobiety w ciąży w ramach pierwszej wizyty u lekarza ginekologa.

Poziom glukozy we krwi powinien na czczo wynosić poniżej 100 mg/dl. Jak zbadać cukrzycę? Rutynowo także pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży wykonuje się test doustnego obciążenia glukozą (badanie na cukrzycę). Jeżeli wynik testu będzie nieprawidłowy rozpoznajemy cukrzycę ciążową.

4.1. Hemoglobina glikowana (HbA1c) 

Jak stwierdzić cukrzycę? Do diagnostyki cukrzycy służy również badanie hemoglobiny glikowanej, czyli hemoglobiny po procesie glikacji (przyłączeniu glukozy do cząsteczek białk)a.

Wysoki poziom glukozy sprawia, że wszystkie białka ulegają glikacji. Zbadanie hemoglobiny z krwi umożliwia poznanie stężenia glukozy z ostatnich 2-3 miesięcy. U osób bez zagrożenia cukrzycą wartość HbA1c wynosi zwykle 4-5%.

Diabetycy powinni starać się, by wynik hemoglobiny glikowanej był niższy niż 7%, wówczas istnieje mniejsze ryzyko rozwoju powikłań tej choroby.

4.2. Cholesterol 

Osoby chore na cukrzycę powinny regularnie badań poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi. U diabetyków powszechnie rozpoznaje się podwyższone stężenie trójglicerydów oraz złego cholesterolu LDL.

Charakterystyczna jest też niewystarczająca ilość dobrego cholesterolu HDL. Okazuje się również, że cukrzycy z wyrównanym poziomem cukru mają zdecydownie lepsze wyniki badań cholesterolu, niż w przypadku nieleczonej choroby.

Apteki w okolicy nie posiadają Twoich leków? Wypróbuj wyszukiwarkę KtoMaLek.pl i sprawdź, która apteka ma na stanie potrzebny lek. Nie trać czasu na bieganie od apteki do apteki! Zarezerwuj lek online i zapłać za niego w aptece.

5. Leczenie cukrzycy i dalsze rokowania - o co zapytać lekarza? 

Jak leczyć cukrzycę? Do metod leczenia cukrzycy zalicza się:

• leczenie dietetyczne,
• wysiłek fizyczny,
• leczenie farmakologiczne,
• edukacja terapeutyczna.

Celem leczenia cukrzycy jest osiągnięcie normoglikemii, tzn. stężenia glukozy we krwi jak najbardziej zbliżonego do wartości prawidłowych.

Cel ten osiąga się za pomocą insuliny lub leków doustnych. Nie można też zapomnieć o regularnych badaniach na cukrzycę, pozwalających na wczesne wykrycie i leczenie rozwijających się powikłań.

Jak wyleczyć cukrzycę? Niestety jest to choroba nieuleczalna, która wymaga stałej kontroli, w celu powstrzymania ewentualnych skutków choroby.

Jednak na początku cukrzycy typu II przy stosowaniu odpowiedniej diety oraz wysiłku fizycznego zmiany mogą się cofnąć. Z kolei przy powrocie do dawnego trybu życia choroba nawraca.

Wyróżnia się też cukrzycę, powstałą na podłożu różnych zaburzeń (np. w przebiegu zapalenia trzustki, schorzeń endokrynologicznych, zakażeń). Być może po usunięciu podstawowego problemu hiperglikemia również ustąpi.

Kiedy i jakie badania kontrolne trzeba wykonać w cukrzycy? Choroba cukrzycowa przebiega w sposób dynamiczny. Oznacza to, że trzeba modyfikować leczenie w zależności od stadium choroby.

Dlatego niezbędne jest wykonywanie okresowych badań kontrolnych, które pozwolą ocenić skuteczność terapii. Po pierwsze, chory na cukrzycę musi codziennie kontrolować stężenie glukozy. Robi się to za pomocą glukometru.

Trzeba ustalić z lekarzem, jak często trzeba przeprowadzać taki pomiar i jak ewentualnie zmieniać dawki leków lub dietę w zależności od wyników. Po drugie, należy ustalić, jak często będą odbywać się wizyty kontrolne w celu przeprowadzenia dokładniejszych badań.

Jakie objawy powinny mnie zaniepokoić?

Oprócz powikłań rozwijających się stopniowo na przestrzeni lat zaawansowana cukrzyca (a przede wszystkim nieleczona cukrzyca) bywa przyczyną ostrych stanów zagrażających życiu. Zarówno zbyt duży, jak i zbyt niski poziom cukru może spowodować niezwykle groźną śpiączkę.

Należy się dowiedzieć, które objawy sugerują niedobór glukozy w organizmie (aby móc go skorygować dodatkowym posiłkiem lub słodkim napojem), a co świadczy o narastającej hiperglikemii (którą obniża się np. przez zwiększenie dawki insuliny bądź leków doustnych). Wiedza ta może uratować nam życie.

5.1. Leczenie cukrzycy typu 1

W leczeniu cukrzycy typu I (cukrzycy insulinowej), jak już wcześniej wspomniano, od początku stosuje się insulinoterapię. Insulinę można wstrzykiwać podskórnie, kilka razy dziennie, stosując odpowiedni schemat, za pomocą tzw. penów lub podawać w ciągłym wlewie podskórnym z zastosowaniem pomp insulinowych.

Na początku obserwuje się resztkowe wydzielanie insuliny, więc ilość przyjmowanego leku może być mniejsza. Poza tym, pewne stany (zakażenia, gorączka, wysiłek fizyczny) zmieniają zapotrzebowanie organizmu na insulinę.

Ponieważ jest to hormon białkowy, podaje się go we wstrzyknięciach podskórnych (po połknięciu zostałby strawiony w przewodzie pokarmowym i nie przedostałby się do krwi).

Obecnie dostępnych jest kilka rodzajów insuliny. Różnią się czasem działania oraz osiągania najwyższego stężenia w surowicy. Insuliny szybko działające zaczynają być skuteczne po niespełna 15 minutach od wstrzyknięcia, najwyższy poziom osiągają po 1–2 godzinach, a ich działanie utrzymuje się do około 4 godzin.

Analogicznie insuliny o pośrednim czasie działania zaczynają funkcjonować po 2-4 godzinach, szczyt możliwości przypada na 4-6 godzin od podania, a ustępuje po 10-16 godzinach. W przypadku insulin długo działających efekty widoczne są po 4-5 godzinach, maksymalne możliwości osiągają po niespełna 10 godzinach, a przestają funkcjonować po 16-20.

Od pewnego czasu dostępne są tzw. analogi insulinowe bezszczytowe, których początek działania rozpoczyna się po mniej więcej 2 godzinach od podania i utrzymuje na tym samym poziomie przez całą dobę.

Obecność wielu rodzajów insuliny stwarza możliwość dostosowania rodzaju terapii do potrzeb i trybu życia chorego. Istnieje kilka możliwych modelów insulinoterapii. Jednak wydaje się, że najkorzystniej jest naśladować fizjologiczny schemat wydzielania hormonu.

Polega to na stosowaniu niewielkich dawek insuliny długo działającej lub bezszczytowych analogów, zapewniających względnie stałe stężenie przez całą dobę. Natomiast przed każdym jedzeniem powinno się wstrzykiwać leki szybko działające w ilości adekwatnej do obfitości posiłku.

Dużym przełomem w leczeniu cukrzycy było wprowadzenie pomp insulinowych, umożliwiających wielokrotne podawanie hormonu w ciągu doby bez konieczności każdorazowego wykonywania zastrzyków. Chorzy zyskali dzięki temu znaczną swobodę w zakresie odżywiania się i uprawiania sportu.

Przeszczep trzustki lub wysp trzustkowych w cukrzycy typu 1 to alternatywne nowoczesne metody leczenia cukrzycy. Całą trzustkę przeszczepia się najczęściej razem z nerką u osób, u których choroba spowodowała niewydolność nerek.

Umożliwia to uniezależnienie się od uciążliwych dializ oraz leczenia insuliną. Minusem jest konieczność leczenia hamującego układ odpornościowy (zapobiega odrzucaniu przez organizm przeszczepionych narządów, ale ma wiele działań niepożądanych). Transplantacja samych wysp wiąże się z mniejszym ryzykiem. Jednak po jakimś czasie ich komórki słabną i trzeba ponowić przeszczep.

5.2. Leczenie cukrzycy typu 2

W przypadku cukrzycy typu 2 leczenie obejmuje na początku leki doustne oraz odpowiednią dietę. Dopiero po pewnym czasie niezbędne jest zwykle wprowadzenie do terapii insuliny. Wczesne wykrycie cukrzycy i od początku dobra jej kontrola pozwala zapobiec powikłaniom i prowadzić aktywne życie.

W leczeniu cukrzycy typu II pierwszym postępowaniem jest zmiana stylu życia chorego, zmniejszenie masy ciała u osób otyłych, wzrost aktywności fizycznej oraz wprowadzenie odpowiedniej diety.

Polega ona na zwiększeniu zawartości złożonych węglowodanów w pożywieniu, zmniejszeniu spożycia tłuszczu zwierzęcego oraz umiarkowaniu ilości soli i alkoholu.

Kiedy zmiana stylu życia oraz utrata masy ciała nie wystarczają do uregulowania poziomu cukru we krwi, należy włączyć leczenie farmakologiczne.

Wyróżnia się 2 główne grupy leków doustnych: pobudzające wytwarzanie insuliny w trzustce oraz zmniejszające stężenie glukozy we krwi. Dobiera się je w zależności od tego, czy przeważają insulinooporność czy niedobór hormonu. Leki z różnych grup można ze sobą łączyć, aby utrzymać lepszą kontrolę glikemii.

W cukrzycy typu II zastosowanie znajdują leki doustne, które obniżają poziom cukru we krwi. Należą do nich:

• pochodne sulfonylomocznika, np. glibenklamid, glimepiryd, gliklazyd,
• glinidy, np. nateglinid, repaglinid,
• metformina,
• inhibitory alfa-glukozydazy, np. akarboza,
• glitazony, np. pioglitazon, rozyglitazon.

W razie nieskuteczności leczenia doustnego, konieczne staje się włączenie insuliny. Każdy cukrzyk powinien wiedzieć, że regulacja poziomu cukru we krwi w przebiegu cukrzycy jest bardzo ważna, ponieważ opóźnia rozwój powikłań choroby, a więc i znacznie przedłuża życie.

Insulinoterapię w cukrzycy typu 2 prowadzi się ją tak samo, jak w cukrzycy typu 1. W wyjątkowych sytuacjach stosuje się nowoczesne leczenie cukrzycy przeszczepianie trzustki − najczęściej u chorych z niewydolnością nerek, z jednoczasowym przeszczepem nerki.

Istnieją także udane próby przeszczepów wysp Langerhansa (wysp beta trzustki, produkujących insulinę), co wiąże się zmniejszonym ryzykiem niż przeszczepienie całej trzustki, jednak z czasem dochodzi do upośledzenia czynności przeszczepionych komórek.

6. Ostre i przewlekłe powikłania cukrzycy

Podwyższone stężenie cukru w organizmie, zwłaszcza długotrwale się utrzymujące, nie pozostaje obojętne dla jego funkcjonowania. Z glukozy korzysta właściwie ogół komórek, wszystkie one są narażone na powikłania takiego stanu.

Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Hiperglikemia powoduje zaburzenia w obrębie małych i dużych naczyń krwionośnych, co może prowadzić do:

• uszkodzenia narządu wzroku,
• ślepoty, uszkodzenia nerek, ich niewydolności i konieczności stosowania dializ,
• zniszczenia nerwów,
• zawału serca,
• udaru mózgu,
• martwicy w obrębie stopy.

Poza tym przyczynia się do osłabienia odporności, powstawania zaburzeń lipidowych i gorszego gojenia się ran.

Skutki cukrzycy i późne powikłania cukrzycy to:

• nefropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie i zaburzenia funkcji nerek, przejawiające się głównie białkomoczem,
• neuropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie nerwów, może się objawiać zaburzeniami czucia, ostrymi napadami bólu rąk i stóp, bolesnymi kurczami mięśni, mrowieniem,
• retinopatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie siatkówki − części oka odpowiedzialnej za widzenie,
• stopa cukrzycowa, czyli występowanie głębokich, niegojących się ran i owrzodzeń na stopach,
• miażdżyca naczyń krwionośnych, niosąca ze sobą groźne następstwa (choroba niedokrwienna serca, zawał serca).

Ostre powikłania cukrzycy mogą wystąpić zarówno w cukrzycy typu I, jak i typu II. Zaliczamy do nich:

• kwasicę i śpiączkę ketonową,
• nieketonową śpiączkę hipermolarną,
• hipoglikemię.

Kwasica ketonowa jest związana z nagłymi zaburzeniami metabolizmu (przemiany) glukozy w organizmie, czego konsekwencją jest zakwaszenie ustroju (kwasica), a także zaburzenia gospodarki wodnej organizmu chorego.

Do rozwoju kwasicy ketonowej dochodzi w wyniku ostrego niedoboru insuliny, co powoduje istotny wzrost poziomu glukozy we krwi. Glukoza wydalana jest z moczem. Może dojść do zwiększenia poziomu potasu we krwi.

Do najczęstszych przyczyn wystąpienia kwasicy ketonowej u chorego z cukrzycą zalicza się ostre zakażenia bakteryjne i wirusowe (wpływają one znacząco na zwiększone zapotrzebowanie na insulinę), przerwanie stosowania insuliny lub błędy w jej stosowaniu czy opóźnione rozpoznanie cukrzycy (nieświadomy swojej choroby pacjent trafia do szpitala w śpiączce, gdzie dopiero diagnozuje się cukrzycę). Powikłanie to najczęściej dotyczy chorych na cukrzycę typu I.

Do głównych objawów kwasicy ketonowej należą: wzmożone pragnienie, uczucie suchości w jamie ustnej, oddawanie dużych ilości moczu (tzw. wielomocz), osłabienie, uczucie nadmiernego zmęczenia oraz senności.

W miarę pogłębiania się niebezpiecznego stanu dochodzi do zaburzeń świadomości, ze śpiączką włącznie. Nieleczona kwasica ketonowa stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia i wymaga szybkiej interwencji lekarskiej.

Nieketonowa śpiączka hipermolarna, podobnie jak kwasica ketonowa jest zespołem objawów związanych z zaburzeniami przemiany glukozy, gospodarki wodnej i elektrolitowej. Występuje głównie u pacjentów z cukrzycą typu II, u których obserwuje się resztkowe wydzielanie insuliny.

Przyczyny wystąpienia schorzenia są podobne jak w przypadku kwasicy ketonowej. Zespół ten cechuje się wystąpieniem objawów odwodnienia, zaburzeniami świadomości, jednak w tym wypadku nie występują zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej (nie dochodzi do zakwaszenia krwi).

Hipoglikemia oznacza zbyt niski poziomu glukozy we krwi. Charakteryzuje się występowaniem triady objawów (tzw. triada Whipple’a): obniżeniem stężenia glukozy poniżej 40 mg, występowaniem objawów klinicznych takich jak: głód, poty, drżenie mięśniowe, drgawki, po utratę przytomności oraz ustąpienie objawów po podaniu glukozy.

Hipoglikemia powstaje najczęściej w wyniku błędów w insulinoterapii − podanie zbyt dużej ilości jednostek insuliny − lub w przypadku insulinomy (guza trzustki produkującego insulinę). Należy podkreślić, że hipoglikemia jest stanem zagrożenia życia, wymagającym niezwłocznej pomocy.

W przypadku pacjenta przytomnego podaje się do spożycia glukozę (sok owocowy, coca-colę, mocno osłodzoną herbatę itd.). Natomiast w przypadku pacjenta nieprzytomnego podaje się w gotowych ampułkostrzykawkach, które chory powinien mieć zawsze przy sobie, glukagon (hormon o działaniu przeciwstawnym do insuliny) bądź dożylnie glukozę (to wymaga jednak już działania wyspecjalizowanego personelu medycznego).

7. Cukrzyca ciążowa – jak cukrzyca wpływa na przebieg ciąży i rozwój płodu? 

Cukrzycą ciążową nazywamy każdą cukrzycę rozpoznaną w trakcie trwania ciąży. Przeważnie rozpoczyna się w drugiej połowie ciąży, ale czasami można je rozpoznać już w pierwszym trymestrze. Ten rodzaj cukrzycy dotyka około 3-5% ciężarnych kobiet.

Przyczyną jest znaczny wzrost stężenia hormonów działających przeciwnie do insuliny (estrogeny, progesteron, hormony łożyska) zwłaszcza po 20. tygodniu.

Cukrzyca ciężarnych prowadzi do insulinooporności, wzrostu zapotrzebowania na insulinę oraz zwiększenia możliwości wykorzystania glukozy przez rozwijający się płód. W konsekwencji tych zmian w czasie cukrzycy ciężarnych zwiększa się ryzyko zaburzeń gospodarki węglowodanowej u dotychczas zdrowych kobiet.

Do czynników ryzyka rozwoju cukrzycy ciążowej należą:

• wielorództwo,
• zaawansowany wiek matki (powyżej 35 lat),
• wcześniejsze urodzenie dziecka ważącego więcej niż 4 kg,
• urodzenie dziecka z wadą,
• wewnątrzmaciczne obumarcie płodu,
• nadwaga lub nadciśnienie tętnicze przed zajściem w ciążę,
• obecność w rodzinie cukrzycy typu 2,
• cukrzyca w poprzedniej ciąży.

Powodem cukrzycy bywają również:

• defekty genetyczne (dotyczące funkcji komórek ß lub działania insuliny),
• choroby trzustki (urazy, nowotory, mukowiscydoza),
• zaburzenia hormonalne (nadczynność tarczycy, choroby nadnerczy i przysadki),
• zakażenia (cytomegalia, różyczka),
• leki (glikokortykosteroidy, ß-mimetyki, diuretyki tiazydowe, fenytoina).

Czy cukrzyca wpływa na przebieg ciąży i rozwój płodu? Przez łożysko płód jest związany z matką i całkowicie od niej zależny. Za duża ilość glukozy w jej krwi przedostaje się również do organizmu dziecka.

Ma to niebagatelny wpływ na przebieg ciąży i rozwój małego człowieka. Kobiety z cukrzycą powinny dokładnie zaplanować powiększanie rodziny i unormować poziom cukru.

W ciąży prawidłowa kontrola glikemii jest niezwykle istotna. W przeciwnym razie narażamy siebie i dziecko na wiele groźnych powikłań, włącznie z wewnątrzmacicznym obumarciem płodu.

8. Cukrzyca u dzieci

Wielu ekspertów jest zdania, że w latach 2025-30 co trzecie dziecko może być chore na cukrzycę lub mieć stan przedcukrzycowy. Początki cukrzycy - objawy u dzieci:

• ogromne pragnienie,
• picie dotychczas nielubianych napojów,
• zmęczenie i osłabienie w ciągu dnia, np. 1-2 godzin po obfitym posiłku,
• jadłowstręt lub zwiększony apetyt,
• spadek masy ciała.

W wieku 2-7 lat często obserwuje się drżenie rąk, ból głowy i brzucha, napady śmiechu lub agresji oraz nadmierną potliwość. U dzieci powyżej 7 lat rozpoznawana jest agresja, trudności w nawiązywaniu kontaktów, a nawet zmiana charakteru pisma. Zdarza się, że niepokojące symptomy pojawiają się po przebytej chorobie.

9. Dieta w cukrzycy - zasady, którymi powinien kierować się cukrzyk

Istotnym elementem leczenia każdego typu cukrzycy jest zmiana nawyków żywieniowych. Celem tych zmian jest:

• poprawa metabolizmu węglowodanów i tłuszczów,
• powstrzymanie rozwoju powikłań, takich jak np. retinopatia,
• zmniejszenie ryzyka rozwoju miażdżycy (hiperinsulinemia przyspiesza rozwój choroby).

W celu ustalenia zaleceń żywieniowych istotne jest indywidualne podejście do każdego chorego i jego realistycznych możliwości.

9.1. Dieta w cukrzycy typu 1

Dieta cukrzycowa opiera się na tych samych regułach zdrowego żywienia, co każde prawidłowo zbilansowane żywienie zdrowego człowieka. Posiłki powinny być przyjmowane regularnie, a ich kaloryczność podobna każdego dnia. Trzeba zwracać uwagę na odpowiednie proporcje składników pokarmowych.

W trakcie leczenia insuliną o stałym schemacie podawania chorzy powinny spożywać co najmniej 5 posiłków dziennie o ustalonej kaloryczności i odpowiednim stosunku białek, cukrów i tłuszczów. W przypadku pompy lub wstrzykiwania krótko działającej insuliny przed każdym jedzeniem liczba posiłków jest dowolna.

Większość dziennego zapotrzebowania (50–60 proc.) powinny stanowić węglowodany, ponieważ są głównym źródłem energii dla człowieka. Należy spożywać przede wszystkim węglowodany złożone, obecne w produktach zbożowych oraz duże ilości świeżych warzyw.

Natomiast trzeba prawie całkowicie wykluczyć węglowodany proste (sacharoza) ze swojej diety, ponieważ wchłaniają się bardzo szybko i powodują trudne do kontroli poposiłkowe hiperglikemie.

Przynajmniej 15 proc. dziennego dowozu energii powinny dostarczać białka. Do diety dla cukrzyków należy włączyć przede wszystkim te pełnowartościowe (pochodzenia zwierzęcego) – zawierają wszystkie niezbędne rodzaje aminokwasów, w przeciwieństwie do większości białek roślinnych.

Spożycie tłuszczu trzeba ograniczyć do najwyżej 30% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Ważne jest, aby tłuszcze nasycone (zwierzęce) nie przekraczały 10% dostarczanej energii. Dużo zdrowsze są kwasy tłuszczowe nienasycone, znajdujące się w produktach pochodzenia roślinnego.

9.2. Dieta w cukrzycy typu 2

Leczenie dietą ma podstawowe znaczenie w cukrzycy typu 2. W cukrzycy typu 1 również odgrywa istotną rolę, jednak w tym typie rezerwy wydzielania insuliny już się wyczerpały i leczenie cukrzycy insuliną jest konieczne już w momencie rozpoznania.

Otyłość, zwłaszcza brzuszna, jest najważniejszym środowiskowym czynnikiem ryzyka (nabytym w trakcie życia, w przeciwieństwie do czynników genetycznych) wystąpienia cukrzycy typu 2.

Szacuje się, że ponad 75 proc. osób, u których rozpoznano cukrzycę typu 2, jest otyłych lub ma nadwagę. W związku z tym najważniejszym krokiem leczenie cukrzycy dietą jest stopniowe, co prowadzi do realistycznej redukcji masy ciała.

Dieta redukująca masę ciała pomoże kontrolować cukrzycę, a także uchronić przed negatywnymi skutkami otyłości, takimi jak nadciśnienia tętnicze, uszkodzenia stawów, a przede wszystkim miażdżyca.

Zmniejszenie masy ciała o 5–10 proc. powoduje poprawę metabolizmu węglowodanów i tłuszczów. Idea leczenia dietą jest niezwykle istotna i potrzebna w leczeniu cukrzycy.

Jednak wprowadzenie wszystkich elementów leczenia dietą i wysiłkiem w życiu codziennym u pacjenta, u którego rozpoznano zaburzenia gospodarki węglowodanowej, jest bardzo trudne, a czasami wręcz niemożliwe.

Problem ten dotyczy w dużej mierze osób z cukrzycą typu 2 rozpoznaną w starszym lub średnim wieku. Wiąże się to z wieloma czynnikami, takimi jak upodobania kulinarne, przyzwyczajenia czy domatorski tryb życia.

Do ogólnych zasad tzw. diety „cukrzycowej” należą:

• konieczność regularnego spożywania posiłków,
• zbliżona kaloryczność poszczególnych posiłków,
• ograniczenie kaloryczności posiłków (w przypadku osób z otyłością),
• odpowiednio dobrany skład diety chroniący przed rozwojem powikłań cukrzycy, np. miażdżycy.

Wiąże się to ze zmniejszeniem ilości cholesterolu w diecie. Jak widać, pod hasłem diety cukrzycowej kryje się zdrowy styl życia z regularnym spożywaniem posiłków o ograniczonej kaloryczności.

Przed wprowadzeniem nowego sposobu żywienia ważne jest określenie, czy chory ma prawidłową masę ciała czy nadwagę. U osób z nadwagą trzeba zmniejszyć ilość podawanych kalorii, u osób z niedowagą – zwiększyć.

Osoby chorujące na cukrzycę typu 2, która jest leczona samą dietą lub dietą i doustnymi lekami, mogą spożywać ok. 3-4 posiłki dziennie. Osoby leczone insuliną powinny spożywać nie mniej niż 5 posiłków dziennie.

Taka konieczność jest związana z intensywną insulinoterapią. Podawane kilkakrotnie w ciągu dnia zastrzyki z insuliny wymagają odpowiedniego zabezpieczenia w postaci spożytego posiłku. Dzięki temu możliwe jest uniknięcie niebezpiecznych dla życia stanów ostrej hipoglikemii (spadku stężenia glukozy we krwi).

Białko powinno stanowić 15–20 proc. dawki dziennej energii. Preferowane jest białko z takich produktów jak rośliny, ryby i drób. Tłuszcze - powinny stanowić poniżej 30 proc. dziennej dawki kalorii. Jest to szczególnie ważne u osób otyłych, narażonych na rozwój powikłań cukrzycy w postaci miażdżycy.

Obecnie uważa się, że tłuszcze nasycone (te szkodliwe) zawarte w mięsie i nabiale powinny stanowić maksymalnie 10 proc. dobowej podaży energetycznej. Zaleca się spożywanie tłuszczów pochodzących z oliwy z oliwek, pestek winogron, jednak także w ograniczonych ilościach.

Węglowodany powinny stanowić 50–60 proc. całkowitej dawki energii. Zalecane są głównie węglowodany złożone, takie jak skrobia, spożywane z dużymi ilościami błonnika zawartego w zbożach i innych produktach roślinnych. Spożycie większych ilości węglowodanów bez równoczesnego zwiększenia błonnika może powodować nasilenie hiperglikemii (wzrost cukru we krwi).

Cukry takie jak sacharoza (zawarta w białym cukrze), fruktoza (cukier zawarty w owocach) można spożywać tylko w niewielkich ilościach lub całkowicie wyeliminować z diety.

Osobną kwestią jest alkohol w cukrzycy. Wpływ alkoholu na przebieg i leczenie cukrzycy może być zarówno pozytywny, jak i negatywny.

Do zalet spożycia umiarkowanych ilości alkoholu należy jego korzystny wpływ na zmniejszanie czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Pozytywny wpływ wyraża się w postaci zwiększania ilości frakcji HDL cholesterolu, obniżaniu krzepliwości krwi oraz zmniejszeniu stężenia insuliny we krwi oraz zwiększeniu insulinowrażliwości.

Negatywny wpływ spożywania alkoholu wynika z jego znacznej kaloryczności (7 kcal/g alkoholu) oraz ze znacznego ryzyka hipoglikemii po jego spożyciu.

Co ważne, hipoglikemia może wystąpić już po spożyciu małych ilości alkoholu, często nawet wiele godzin po spożyciu, a objawy upojenia alkoholowego są bardzo podobne do objawów hipoglikemii i obie te sytuacje łatwo pomylić.

10. Wysiłek fizyczny a cukrzyca

Aktywność fizyczna odgrywa istotną rolę w leczeniu cukrzycy, ale może też być przyczyną niebezpiecznych stanów niedocukrzenia.

Dlatego ważne jest zrozumienie jego wpływu na gospodarkę cukrową. Wysiłek sprawia, że komórki stają się bardziej wrażliwe na działanie insuliny (czyli więcej cząsteczek glukozy dostaje się do ich wnętrza, a co za tym idzie – obniża się jej stężenie we krwi).

Jeżeli nie zmodyfikuje się terapii, poziom glukozy, która jest właściwie jedynym źródłem energii dla mózgu, może się niebezpiecznie zmniejszyć, prowadząc do objawów śpiączki.

Dlatego ćwiczenia należy odpowiednio zaplanować. Przed wysiłkiem adekwatnie do planowanego natężenia i czasu jego trwania trzeba spożyć dodatkową ilość węglowodanów oraz zmniejszyć dawkę insuliny. Jeżeli ćwiczenia się wydłużają, warto pomyśleć o dodatkowym posiłku w ich trakcie.

11. Cukrzyca - ważne terminy

11.1. Hiperglikemia

Hiperglikemia to stan podwyższonego stężenia glukozy we krwi. Rozpoznaje się ją, gdy stężenie cukru we krwi na czczo wynosi więcej niż 99 mg/dl (5,5 mmol/l) lub po 2 godzinach od posiłku przekracza 199 mg/dl (11,0 mmol/l).

11.2. Hipoglikemia

Hipoglikemia (niedocukrzenie) to spadek stężenia cukru we krwi poniżej 70 mg/dl. Hipoglikemia zwykle rozpoznawana jest u diabetyków, stosujących insulinę.

11.3. Śpiączka cukrzycowa

Śpiączka cukrzycowa to stan bezpośredniego zagrożenia życia. Może wystąpić, gdy poziom glukozy we krwi wynosi około 20 mg/dl (hipoglikemia) lub przekracza 400 mg/dl (hiperglikemia).

11.4. Zmiany miażdżycowe w cukrzycy

Cukrzyca jest powodem występowania patologicznych zmian w naczyniach krwionośnych o charakterze wieloogniskowym. Hiperglikemia jest powodem uszkodzeń całego naczynia krwionośnego, we wszystkich jego warstwach.

Dodatkowo nadmiar glukozy przyczynia się do powiększenia grubości naczyń, a także nasila procesy zapalne, które stymulują narastanie blaszki miażdżycowej. Miażdżyca utrudnia dostęp krwi i składników odżywczych do serca, a także grozi wystąpieniem zawału serca i udaru mózgu.

11.5. Cukrzyca norma - kiedy mówimy o cukrzycy?

Normy stężenia glukozy we krwi:

• hipoglikemia: poniżej 70 mg/dL,
• prawidłowy poziom glukozy: od 70 do 99 mg/dL,
• stan przedcukrzycowy: od 100 do 125 mg/dL,
• cukrzyca: powyżej najmniej 126 mg/dL w więcej niż jednym pomiarze,
• hiperglikemia: powyżej 140 mg/dL.

12. Cukrzyca - gdzie uzyskać wsparcie

Cukrzyca to schorzenie na całe życie. Wymaga od osoby nią dotkniętej wielu poświęceń. Musi ona podporządkować całe swoje życie chorobie. Leczenie jest uciążliwe i wymaga ogromnej wiedzy, mówi się, że diabetycy wiedzą wszystko u cukrzycy.

Do tego codziennie trzeba kontrolować stężenie cukru, a niewyrównana glikemia może znacznie ograniczyć aktywność, doprowadzić do inwalidztwa, a nawet śmierci. Świadomość tego wszystkiego bardzo przytłacza chorego.

Dość często bywa przyczyną depresji i zaburzeń lękowych. Dlatego warto zapytać o grupy wsparcia dla osób z cukrzycą oraz pomoc psychologa lub psychiatry.

W środowisku innych cukrzyków pacjenci mogą omawiać problemy, których nie rozumie ich otoczenie. Dowiedzą się, gdzie uzyskać pomoc w konkretnych sytuacjach.

Nauczą się, jak żyć z chorobą, nie zmieniając radykalnie sposobu życia. Przy pomocy psychologicznej zaczną radzić sobie z sytuacjami stresowymioraz z ewentualnym pogorszeniem stanu zdrowia.

13. Profilaktyka cukrzycy

Możliwości zapobiegania cukrzycy zależą od jej rodzaju. Cukrzyca typu I może mieć uwarunkowanie genetyczne, a więc osoby, u których w rodzinie zdarzały się zachorowania na ten typ cukrzycy powinny kontrolować poziom glukozy przynajmniej raz do roku.

Istotne znaczenie w zapobieganiu obu typom cukrzycy ma waga ciała oraz aktywność fizyczna. Utrzymywanie prawidłowej wagi ciała może pomóc w profilaktyce cukrzycy typu II. Aktywność fizyczna powinna obejmować ćwiczenia fizyczne co najmniej 3 razy w tygodniu po 30 minut.

U wszystkich osób w wieku powyżej 45. roku życia wskazane jest wykonywanie tzw. badań przesiewowych, czyli oznaczania poziomu glukozy na czczo przynajmniej raz do roku.

Badania powinny też obejmować osoby młodsze z grupy zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy, a więc – z nadwagą, otyłością, nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami gospodarki lipidowej oraz dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku cukrzycy.

Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.