Hemoglobina – definicja, badanie i normy. Za wysoka lub za niska hemoglobina
Hemoglobina ma ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. To ona odpowiada między innymi za przenoszenie tlenu w ludzkim ciele. Dzięki niej krew ma czerwony kolor. Poziom hemoglobiny jest jednym z wyników otrzymywanych po wykonaniu podstawowego badania krwi – morfologii. Szkodliwy jest zarówno jej nadmiar, jak i niedobór. Jakie są funkcje hemoglobiny? Za co odpowiada? Co oznacza niska hemoglobina?
- 1. Co to jest hemoglobina?
- 2. Rodzaje hemoglobiny
- 3. Hemoglobina – wskazania do badania
- 4. Hemoglobina – przebieg badania
- 5. Jak interpretować wyniki hemoglobiny?
- 5.1. Hemoglobina u dziecka
- 6. Za niska hemoglobina
- 6.1. Objawy niskiej hemoglobiny
- 6.2. Przyczyny niskiej hemoglobiny
- 6.3. Leczenie za niskiej hemoglobiny
- 7. Za wysoka hemoglobina
- 7.1. Podwyższona hemoglobina u dziecka
- 7.2. Jak obniżyć hemoglobinę?
- 8. Jak utrzymać właściwy poziom hemoglobiny?
- 8.1. Naturalne sposoby na poprawę wartości hemoglobiny
1. Co to jest hemoglobina?
Hemoglobina to czerwony barwnik krwi, a dokładniej białko zawarte w erytrocytach (krwinkach czerwonych). Jaką funkcję pełni? Kluczową rolą hemoglobiny jest przenoszenie tlenu z płuc do tkanek organizmu. Poza tym odpowiada ona także za kolor krwi. Powszechnie stosowanymi skrótami hemoglobiny są Hgb lub Hb.
Prawidłowy wynik hemoglobiny u osoby dorosłej powinien oscylować pomiędzy 11,0-17,5 g/dl. Pamiętać jednak należy, że jej ilość we krwi zależna jest od wieku i płci. U kobiet jest mniejsza, ze względu na comiesięczną utratę pewnych ilości krwi podczas krwawienia miesiączkowego. Czasami oznaczany jest także poziom hemoglobiny glikowanej.
Krwinek czerwonych jest najwięcej, stąd krew przyjmuje barwę czerwoną – jest to kolor krwi utlenionej (tętniczej). Po dostarczeniu tlenu do miejsc docelowych kolor krwi zmienia się na ciemnoczerwony (taką krew nazywamy żylną).
Co wchodzi w skład hemoglobiny?
Cząsteczka hemoglobiny składa się z dwóch par podjednostek białkowych. W składzie hemoglobiny u osób dorosłych znajdują się dwa łańcuchy alfa-globuliny i dwa łańcuchy beta-globuliny. Każda z podjednostek zawiera cząsteczkę hemu (grupa prostetyczna), w której centralnie znajduje się cząsteczka żelaza, dzięki której możliwe jest przenoszenie cząsteczki tlenu.
Hem odpowiedzialny jest za czerwony kolor krwi. Dzięki czterem podjednostkom jedna cząsteczka hemoglobiny może przenieść od 1 do 4 cząsteczek tlenu.
Mioglobina a hemoglobina
Podobnie jak hemoglobina, mioglobina jest białkiem odpowiedzialnym za magazynowanie tlenu. Mioglobina pełni funkcję transportową, natomiast dostarcza tlen do komórek mięśni i magazynuje go.
2. Rodzaje hemoglobiny
Białko transportujące tlen, nazywane hemoglobiną, można podzielić na kilka rodzajów. W zależności od rodzaju podjednostek, są to:
- HbA (HbA1) (2α2β) – prawidłowa hemoglobina u dorosłych.
- HbA2 (2α2δ) – prawidłowa hemoglobina u dorosłych, jej ilość to około 1,5-3 proc. całkowitej hemoglobiny.
- HbF (2α2γ) – hemoglobina płodowa, po urodzeniu jest zastępowana normalną hemoglobiną, ponieważ słabiej uwalnia tlen w tkankach przy wyższym ciśnieniu parcjalnym tlenu. W życiu płodowym jest bardzo ważna, ponieważ ma większe powinowactwo do tlenu niż zwykła hemoglobina HbA, odpowiedzialna jest za pobranie tlenu z krwi matki, przeniesienie go przez łożysko i uwolnienie w tkankach płodu. U dorosłych może występować w niewielkiej ilości – do 2 proc. całkowitej hemoglobiny.
3. Hemoglobina – wskazania do badania
Oznaczenie stężenia hemoglobiny wchodzi w skład morfologii krwi i stanowi część rutynowych badań kontrolnych. Przeprowadzane jest więc najczęściej w ramach ogólnej oceny stanu zdrowia. Wskazaniem do badania hemoglobiny jest także:
- podejrzenie niedokrwistości,
- podejrzenie nadkrwistości,
- ocena nasilenia procesu chorobowego i postępów leczenia przy stwierdzonej niedokrwistości lub nadkrwistości,
- kontrola reakcji u pacjentów leczonych z powodu nowotworu.
4. Hemoglobina – przebieg badania
Oznaczenie hemoglobiny wykonywane jest podczas morfologii (z Hgb). Co to jest morfologia? Jest to podstawowe badanie diagnostyczne, umożliwiające wczesne wykrywanie wielu chorób.
Badanie poziomu Hgb (badanie krwi) powinno być przeprowadzone na czczo. Oznacza to, że pacjent powinien zjeść ostatni posiłek minimum 8 godzin przed pobraniem. Krew może być pobrana z opuszki palca lub z żyły łokciowej, po wcześniejszym zdezynfekowaniu miejsca pobrania.
Skierowanie na badanie hemoglobiny wydaje najczęściej lekarz pierwszego kontaktu. Badanie hemoglobiny z krwi można wykonać też prywatnie (koszt ok. 15-20 zł). Wyniki badania najczęściej można odebrać w ciągu jednego dnia.
5. Jak interpretować wyniki hemoglobiny?
Stężenie hemoglobiny we krwi jest zależne od wieku, płci i szeregu różnych czynników. Dawniej istniało wiele metod określenia stężenia hemoglobiny. Obecnie, zgodnie z zaleceniem Międzynarodowego Komitetu Standaryzacji w Hematologii, powszechna jest metoda cyjanomethemoglobinowa, która stosowana może być jako metoda manualna.
Wzrost stężenia hemoglobiny u dorosłych, zdrowych ludzi może być w sposób przybliżony wyliczany z wartości hematokrytu.
Czasami oznaczana jest hemoglobina glikowana HbA1c, pomocna w ocenie występowania cukrzycy. Badanie poziomu hemoglobiny glikowanej pozwala na stwierdzenie, czy cukrzyca jest prawidłowo leczona. Wysoki poziom hemoglobiny glikowanej oznacza, że mogą pojawić się powikłania cukrzycy.
W przypadku hemoglobiny (Hb) normy ilościowe we krwi dla dorosłego człowieka wynoszą ok. 11,0-17,5 g/dl. Jednak ze względu na różne metody pomiarowe każde laboratorium analityczne ustala własne normy poziomu hemoglobiny. Ponadto zawartość tego białka dla różnych grup wiekowych oraz płci może być inna, dlatego też będą obowiązywały ich inne normy Hgb.
Normy hemoglobiny u dorosłych z uwzględnieniem płci przedstawiają się zwykle w następujący sposób:
- hemoglobina u kobiet: 11,5-15,5 g/dl,
- hemoglobina u kobiet w ciąży: 11,5-13,5 g/dl (przy czym wartości nieco poniżej normy nie są uznawane za niepokojące),
- hemoglobina u mężczyzn: 14-18 g/dl.
Analiza wyników hemoglobiny należy do lekarza, który interpretuje je z uwzględnieniem ogólnego stanu zdrowia pacjenta, ale i innych parametrów krwi. Do rutynowo oznaczanych wartości podczas ogólnego badania krwi należy, chociażby średnie stężenie Hgb w erytrocytach (MCHC). Poziom MCHC można wyliczyć według prostego wzoru (masę hemoglobiny dzieli się przez wartość hematokrytu).
5.1. Hemoglobina u dziecka
Normy hemoglobiny dla dzieci są bardziej zróżnicowane:
- noworodki 20 g/dl,
- 3 miesiąc życia 10 g/dl (w tym okresie norma dla poziomu hemoglobiny jest tak niska, ponieważ w organizmie niemowlęcia kończy się zapas, który został zgromadzony w łonie matki, a szpik kostny nie produkuje tego białka w większej ilości),
- 4-12 miesiąc życia 11,5-11,8 g/dl,
- po 12 miesiącu życia 13 g/dl.
6. Za niska hemoglobina
Przyczyn niskiego poziomu hemoglobiny może być wiele. Najczęściej oznacza anemię. Wówczas w badaniach pojawia się niski poziom erytrocytów, podwyższone płytki krwi. Anemia jest jednym z najczęstszych zaburzeń krwi.
Niski poziom hemoglobiny wynikający z niedokrwistości uaktywnia się w czterech stanach zaawansowania choroby. Może zatem wystąpić niedokrwistość:
- łagodna (hemoglobina 10-12 g/dl),
- umiarkowana (hemoglobina 8-9,9 g/dl),
- ciężka (hemoglobina 6,5 do 7,9 g/dl)
- stopień zagrażający życiu (krytyczny poziom hemoglobiny poniżej 6,5 g/dl).
Do głównych przyczyn niskiego stanu hemoglobiny zaliczymy również niedobór witaminy B12, kwasu foliowego, żelaza.
Obniżona hemoglobina może także świadczyć o białaczce. Jeśli zatem inne przyczyny są wykluczone, lekarz zleca przeprowadzenie markerów nowotworowych. Niekiedy niedobór hemoglobiny powstaje po urazie, który spowodował znaczną utratę krwi, czy jest wynikiem ostrego krwawienia z przewodu pokarmowego.
Hemoglobina poniżej normy może także występować w chorobach przewlekłych. Przykładowo – w przewlekłej chorobie nerek. W nerkach wytwarzany jest hormon pobudzający szpik kostny do zwiększonej produkcji krwinek czerwonych.
Bardzo często za mało hemoglobiny obserwuje się w sytuacji, gdy szpik kostny zaczyna pracować nieprawidłowo. W takim przypadku dochodzi do uszkodzenia komórki macierzystej. Uniemożliwia to dalsze podziały i różnicowanie komórek. Taka choroba to inaczej mówiąc niedokrwistość aplastyczna. Do uszkodzenia szpiku może dojść na przykład, kiedy organizm jest narażony na promieniowanie jonizujące.
6.1. Objawy niskiej hemoglobiny
Morfologię krwi powinno się wykonywać przynajmniej raz do roku w ramach badań profilaktycznych. Funkcja krwi w organizmie jest bowiem bardzo istotna i decyduje o jego prawidłowym funkcjonowaniu. Morfologia pozwala jednocześnie kontrolować poziom hemoglobiny.
Wskazaniami do częstszego wykonania badania są niektóre objawy, wskazujące na niską hemoglobinę:
- bladość,
- chroniczne uczucie zmęczenia,
- epizody omdleń,
- osłabiona koncentracja,
- tachykardia,
- zaburzenia miesiączkowania,
- zawroty głowy,
- złe samopoczucie,
- zmniejszone libido.
6.2. Przyczyny niskiej hemoglobiny
Co obniża poziom hemoglobiny we krwi? Przyczynami obniżonego Hgb w morfologii może być między innymi:
- nagły krwotok,
- przewlekłe krwawienie,
- niedobór witaminy B12,
- niedobór kwasu foliowego,
- niedobór żelaza,
- choroby przewlekłe (np. infekcje bakteryjne lub choroby nowotworowe),
- przewlekłe schorzenia nerek,
- czynniki wrodzone,
- stosowanie niektórych leków (np. cytostatyków),
- promieniowanie jonizujące.
6.3. Leczenie za niskiej hemoglobiny
Leczenie niskiego poziomu hemoglobiny uzależnione jest od przyczyny. W czasie terapii dąży się do usunięcia problemu głównego. Kiedy organizm pozbywa się niedokrwistości, wówczas poziom płytek i składników mineralnych wraca do normy.
W przypadku, gdy przyczyną niskiego Hgb jest niedokrwistość, lekarz może przepisać pacjentowi określone leki. Obniżony poziom hemoglobiny w takich przypadkach podnosi się preparatami uzupełniającymi niedobór żelaza.
Ten składnik potrzebny jest po to, by regularnie i efektywnie produkować czerwone krwinki. Żelazo potrzebne jest również do prawidłowego funkcjonowania mózgu. Wytworzone enzymy bogate w żelazo biorą udział w regeneracji komórek nerwowych. Jeżeli zatem brak żelaza, pacjent zmaga się z gorszą sprawnością intelektualną.
Kiedy przyczyną granicznego poziomu hemoglobiny jest zbyt obfite miesiączkowanie, wówczas konieczne jest leczenie ginekologiczne (za obfite miesiączki może być odpowiedzialna endometrioza).
Czasem konieczne może być leczenie w warunkach szpitalnych. Bardzo niska hemoglobina, drastyczny spadek jej poziomu mogą wymagać podania żelaza domięśniowo lub dożylnie.
7. Za wysoka hemoglobina
Podwyższona hemoglobina może być spowodowana zwiększeniem ilości czerwonych krwinek w organizmie. Taki stan może być związany z chorobą hematologiczną, którą jest czerwienica. Jakie są inne przyczyny wysokiej hemoglobiny?
Hemoglobina powyżej normy może także oznaczać lekkie odwodnienie organizmu (podwyższona hemoglobina i hematokryt) – wówczas krew staje się gęsta.
Zbyt wysoka hemoglobina może być wynikiem przewlekłego niedotlenienia, spowodowanego np. przebywaniem przez dłuższy czas na dużych wysokościach. Dlaczego przebywanie na wysokościach wpływa na podwyższony poziom erytrocytów? Inne warunki atmosferyczne mogą sprawiać, że do zaspokojenia zapotrzebowania organizmu na tlen konieczne stanie się zwiększenie ilości czerwonych krwinek (w tym dokładnie przypadku przytoczona zmiana może być traktowana jako fizjologiczna odpowiedź organizmu na warunki, w jakich ma on okazję przebywać).
Ponadto za dużo hemoglobiny to stan, który występuje u nałogowych palaczy. Podwyższone Hgb może wynikać też z problemów z płucami, czy też może być powiązane z przyjmowaniem niektórych leków.
7.1. Podwyższona hemoglobina u dziecka
Podobnie jak w przypadku dorosłych, wysoka hemoglobina u dziecka, która nie mieści się w wartościach referencyjnych, powiązana jest zwykle ze zwiększoną ilością czerwonych krwinek. Jednym z częstszych przyczyn podwyższonej hemoglobiny (ale i hematokrytu, erytrocytów) u dziecka jest, chociażby odwodnienie.
Inne możliwe przyczyny:
- wrodzone wady serca,
- choroby nerek,
- choroby płuc.
Niewielkie odchylenia od normy w morfologii u dzieci nie zawsze muszą oznaczać chorobę. Wyniki badań zawsze powinien zinterpretować lekarz.
7.2. Jak obniżyć hemoglobinę?
Wysoka hemoglobina i hematokryt często związane są z lekkim odwodnieniem. W takiej sytuacji zwykle wystarczy zwiększyć ilość pitej wody, można także zażywać kwas acetylosalicylowy.
W jaki inny sposób obniżyć za wysoką hemoglobinę? Co robić, by jej poziom wrócił do normy? W przypadku niewielkiego wzrostu stężenia hemoglobiny, jej poziom można zneutralizować zmianą diety. Należy wówczas wybierać produkty spowalniające wchłanianie żelaza.
W przypadkach większego wzrostu hemoglobiny, postępowanie terapeutyczne najlepiej omówić z lekarzem.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
8. Jak utrzymać właściwy poziom hemoglobiny?
Hemoglobina to nośnik tlenu w organizmie, dlatego ważne jest, by jej poziom był odpowiedni. Na utrzymanie prawidłowego poziomu hemoglobiny pośrednio sami mamy wpływ.
Hemoglobina a żelazo
Jako że w swojej budowie hemoglobina zawiera żelazo, to poprzez pożywienie można dbać o prawidłowy poziom hemoglobiny we krwi. Dlatego też produkty, które są bogate w żelazo, na pewno będą pozytywnie oddziaływały na jej poziom.
Należą do nich na przykład:
- wątróbka,
- chude czerwone mięso,
- podroby,
- ryby,
- warzywa strączkowe,
- pomidory,
- jabłka,
- kapusta,
- kasze (gryczana, jaglana),
- szpinak,
- śliwki suszone,
- poziomki,
- brokuły,
- morele,
- rodzynki,
- figi,
- daktyle,
- pestki dyni,
- pistacje,
- migdały,
- orzechy laskowe,
- wiórki kokosowe,
- słonecznik,
- soczewica,
- pieczywo z pełnego przemiału,
- żółtko jaj,
- ziarno sezamu,
- sałata.
Ponadto należy wspomnieć o tym, że żelazo jest łatwiej przyswajalne przez organizm w obecności witaminy C. Stąd też warto jest na przykład spożywać soki owocowe podczas jedzenia produktów bogatych w żelazo.
8.1. Naturalne sposoby na poprawę wartości hemoglobiny
Jak zwiększyć hemoglobinę? Niski poziom hemoglobiny związany z anemią spowodowaną niedoborem żelaza może być poprawiony poprzez włączenie do diety produktów bogatych w żelazo.
Co podnosi hemoglobinę? Przede wszystkim liściaste warzywa, takie jak szpinak i liście kozieradki. Szparagi również są dobrym źródłem żelaza. Zboża takie jak jęczmień, ryż czy kukurydza również powinny znajdować się na stole. Osoby, które nie stosują diety wegetariańskiej lub wegańskiej, mogą sięgać po mięso i ryby. To najlepsze źródło żelaza, jak i innych występujących w nich mikroelementów.
Hemoglobinę można podnieść także, sięgając po fasolę i soczewicę, które są dobrymi źródłami żelaza i kwasu foliowego. Dobrą przekąską są suszone owoce, takie jak brzoskwinie czy rodzynki lub migdały, gdyż zawierają żelazo.
Witamina C pomaga ciału wchłaniać żelazo z pokarmu. Niski poziom hemoglobiny w związku z niedoborem witaminy C może być poprawiony poprzez spożywanie kiwi, papai, pomarańczy, truskawek i grejpfrutów. Warzywa bogate w witaminę C to brokuły, papryka, kapusta, pomidory i szpinak.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.