Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Agnieszka Barchnicka

Grzybica stóp - rodzaje, przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Na grzybicę stóp częściej chorują mężczyźni, osoby z nadmierną potliwością, w podeszłym wieku oraz z nadwagą lub otyłością
Na grzybicę stóp częściej chorują mężczyźni, osoby z nadmierną potliwością, w podeszłym wieku oraz z nadwagą lub otyłością (123rf.com)

Grzybica stóp to zakażenie grzybami, dotykające podeszwy stóp i przestrzeni międzypalcowych. Wywołują ją różne rodzaje grzybów, najczęściej tzw. dermatofity, a konkretniej dwa gatunki - o nazwie Trichophyton rubrum (60 proc. zakażeń) i Trichophyton mentagrophytes var. Interdigitale (25 proc. zakażeń). Infekcja grzybicza może dotyczyć nie tylko powierzchni skóry, zdarza się że przenosi się na paznokcie. Aktualnie szacuje się, że grzybica stóp występuje u około 15 do 30 proc. społeczeństwa i stanowi istotny problem kliniczny oraz społeczny.

spis treści

1. Rodzaje grzybicy stóp

Grzybica międzypalcowa – zmiany skórne najczęściej dotyczą przestrzeni międzypalcowych między IV a V palcem stopy, ale również między palcem III a IV. Skóra jest zaczerwieniona, może się łuszczyć, sprawiać wrażenie wilgotnej.

Często występuje świąd, pieczenie, nieprzyjemny zapach i wydzielina. Zmiany mogą przechodzić także na podeszwę oraz powierzchnię grzbietową stopy. Postać międzypalcowa często stanowi punkt wyjścia dla grzybicy paznokci.

Zobacz film: "Leczenie grzybicy"

Grzybica potnicowa – zmiany charakteryzują się występowaniem drobnych, licznych pęcherzyków lub krost, które mogą się zlewać w większe pęcherze. Zmiany najczęściej dotyczą podeszwowej części stóp.

Pęcherzyki mogą pękać, skóra złuszczać się, co może być przyczyną silnego swędzenia. Pęknięte zmiany skórne mogą ulegać wtórnym zakażeniom bakteryjnym. Sygnałem, że doszło do zakażenia bakteryjnego jest zmiana zabarwienia wydzieliny z przezroczystej na białawą lub żółtawą.

Grzybica złuszczająca – zmiany mają wygląd ognisk nadmiernego rogowacenia skóry. Skóra jest twarda, gruba, mało elastyczna, ma skłonność do pękania. Świąd jest stosunkowo niewielki. Zmianom tym towarzyszy często grzybica paznokci.

Grzybica wrzodziejąca – jest to bardzo rzadka postać grzybicy stóp, która dotyczy najczęściej chorych na cukrzycę. Jak sama nazwa wskazuje, zmiany skórne mają charakter owrzodzeń.

Grzybica z odczynem alergicznym – zakażeniu towarzyszą silnie wyrażone objawy alergii, może pojawić się zaczerwienienie, swędzenie, grudki.

1.1. Grzybica paznokci

Grzybicy stóp często może towarzyszyć grzybica paznokci. Choroba ta dotyczy przede wszystkim osób w wieku podeszłym ze względu na wolniejszy u nich wzrost płytki paznokciowej i zaburzenia ukrwienia części obwodowych kończyn.

Czynnikiem sprawczym są, podobnie jak w przypadku grzybicy stóp, grzyby z gatunku Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes, a także grzyb pleśniowy – Scopulariopsis brevicaulis (głównie zakażenia paznokci palców stóp) i gatunki z rodzaju Candida.

Zakażenia gatunkami rodzaju Trichophyton charakteryzują się biało-żółtą, matową, łatwo kruszącą się płytką paznokciową. Brzeg paznokcia jest postrzępiony, a stopniowe jego oddzielanie się uwidacznia łożysko pokryte masami rogowymi naskórka.

Ostatecznie dochodzi do zajęcia przez grzybnię łożyska paznokcia, stałego zajmowania odrastającej płytki aż do całkowitego jej zniszczenia. Choroba charakteryzuje się przewlekłym przebiegiem z występowaniem różnych etapów zmian na kilku płytkach paznokciowych.

Zakażenie spowodowane przez Scopulariopsis brevicaulis przebiega łagodniej od zakażenia dermatofitowego i dotyczy głównie paznokci paluchów ludzi starszych. Rozwija się ono na granicy żywych i martwych tkanek paznokcia z tworzeniem biało-żółtych pasemek wzdłuż długiej osi paznokcia świadczących o zajęciu jego łożyska.

Choroba może mieć nawet wieloletni przebieg, nie prowadząc jednak do zniszczenia płytki paznokciowej. Zakażenie gatunkami z rodzaju Candida wywołuje kandydozę wałów i płytek paznokciowych.

Płytki paznokciowe charakteryzują się szaro-żółtawo-brunatnym kolorem, są matowe, przerośnięte i rozwarstwione. Wały paznokciowe są zaczerwienione, obrzęknięte i bolesne, z wydobywaniem się treści ropnej pod wpływem ucisku płytki.

2. Przyczyny grzybicy stóp

Grzybica rozprzestrzenia się w miejscach, które są ciepłe i wilgotne. Dlatego główna przyczyna grzybicy stóp to przede wszystkim nieodpowiednia higiena stóp, która powoduje nadmierne zawilgocenie i przegrzewanie stóp.

Może to być na przykład efektem niedostatecznego wycierania stóp po kąpieli, noszenia ciasnego obuwia i skarpet ze sztucznych tkanin. Szczególnie narażone są osoby aktywne zawodowo, które większość dnia spędzają w butach ściśle przylegających do stóp, wykonanych ze sztucznego tworzywa.

Dodatkowym czynnikiem są także zadrapania, urazy na stopach, które umożliwiają grzybom wniknięcie w głąb naskórka. Jeśli dodamy do tego częste korzystanie z publicznego basenu, łaźni czy sauny, zakażenie jest bardzo prawdopodobne. Predyspozycje do rozwoju grzybicy stóp mogą być także dziedziczne.

Warto nadmienić, że na grzybicę stóp częściej chorują mężczyźni, osoby z nadmierną potliwością, w podeszłym wieku oraz z nadwagą lub otyłością. Większe narażenie na infekcje dotyczy kobiet w ciąży, osób stosujących niektóre leki (np. sterydy lub leki immunosupresyjne) oraz pacjentów ze schorzeniami reumatycznymi oraz nowotworami, po przeszczepach.

Co istotne, grzybica stóp bardzo często dotyka osób z cukrzycą raz chorobami obwodowych naczyń żylnych lub tętniczych (np. miażdżyca kończyn dolnych). Jest to związane z zaburzeniami regulacji temperatury skóry, jej niedokrwieniem oraz większą skłonnością do mikrourazów.

3. Objawy grzybicy stóp

Chorzy na grzybicę stóp najczęściej skarżą się na:

  • łuszczącą się skórę podeszwy stóp,
  • pęcherzyki i grudki pojawiające się na bocznych powierzchniach palców i między palcami,
  • świąd stóp,
  • zaczerwienienie stóp,
  • nadmierne pocenie się stóp.

Zaawansowana grzybica prowadzi do pojawienia się zmian skórnych o dramatyczniejszym przebiegu, jak pękanie skóry, tworzenie się ran oraz owrzodzeń. U niektórych osób, zwłaszcza o obniżonej odporności grzybica stóp może spowodować powikłania, takie jak zapalenie tkanek głębiej, gorączkę czy zapalenie naczyń chłonnych.

4. Zapobieganie grzybicy stóp

Bardzo ważne jest przestrzeganie prawidłowej higieny stóp. Stopy należy wycierać do sucha, zadbać o wygodne, przepuszczające powietrze (najlepiej skórzane) obuwie.

Korzystając z miejsc publicznych (kąpieliska, sauna, solarium), trzeba pamiętać o noszeniu klapek ochronnych oraz korzystaniu wyłącznie ze swojego ręcznika.

Chorzy na cukrzycę powinni zwracać uwagę na obecność ewentualnych zmian typu zadrapania, pęknięcia skóry, które należy leczyć. Dobre efekty przynosi także dezynfekowanie obuwia, skarpet oraz ręczników. Można stosować także pudry przeciwgrzybicze.

5. Diagnostyka grzybicy stóp

W przypadku zmian skórnych, które nas niepokoją należy zgłosić się do lekarza dermatologa. Podstawą postawienia rozpoznania jest tzw. badanie mikologiczne, polega ono na pobraniu zeskrobin ze zmian chorobowych (np. naskórka), które następnie poddaje się badaniu bezpośredniemu (oglądanie pod mikroskopem) oraz hodowli.

Jeżeli z materiału zostaje wyhodowany grzyb, potwierdza to rozpoznanie grzybicy. Oczywiście istotne jest także badanie lekarskie oraz różnicowanie z innymi chorobami, które mogą dać podobne objawy kliniczne jak grzybica stóp.

5.1. Schorzenia podobne do grzybicy stóp

Wyprzenie międzypalcowe − pod nazwą tą rozumiemy zmiany zapalne, które mogą przybrać postać krost, pęcherzyków, zmian złuszczających się lub sączących. Zmiany najczęściej dotyczą przestrzeni międzypalcowych stóp, czasami powierzchni stóp.

Mogą lokalizować się także w fałdach pachwinowych, pachowych, szparze międzypośladkowej czy w fałdzie pod biustem. Schorzenie wywołane jest głównie zakażeniem bakteryjnym.

Wyprysk potnicowy – schorzenie to jest związane najczęściej z reakcją alergiczną organizmu na kontakt z metalem (nikiel, kobalt i inne). Mogą wywołać go również leki lub bakterie, a stres może pogorszyć stan skóry.

Czasem jednak nie wiadomo, co jest powodem alergii. Choroba zazwyczaj ma przebieg przewlekły i może być niezwykle uciążliwa w życiu codziennym. W przeciwieństwie do postaci potnicowej grzybicy stóp charakteryzuje się mniej odgraniczonymi zmianami. Rzadziej również zajmuje przestrzenie międzypalcowe.

Łuszczyca dłoni i stóp – łuszczyca należy do najczęstszych schorzeń dermatologicznych. To przewlekła i nawracająca choroba skóry, której podłożem nie jest zakażenie ani alergia.

Zmiany skórne mogą występować okresowo, ulegać samoistnemu wycofywaniu się (remisja) lub utrzymywać się przez całe życie. Często łuszczycę myli się z atopowym zapaleniem skóry.

Charakterystyczny objaw chorobowy to łuszczące się wykwity skórne – zaróżowione, płaskie grudki o różnej wielkości, pokryte srebrzystoszarą, nawarstwiającą się łuską. W chorobie tej zmiany występują także w innych miejscach, a także rzadziej zajmują przestrzenie międzypalcowe.

Wyprysk modzelowaty – różnicowany głównie z odmianą grzybicy złuszczającej. Zmiany w tej chorobie mają bardziej symetryczny charakter oraz nie występują na paznokciach.

6. Leczenie grzybicy stóp

Leczenie grzybicy stóp powinno być podjęte jak najszybciej. Należy jednak podkreślić, że nawet jeżeli grzybica stóp wydaje się nam bardzo prawdopodobna, nie powinniśmy podejmować sami leczenia, tylko zgłosić się do specjalisty.

Grzybicy stóp nie należy leczyć domowymi metodami. Częste mycie nóg czy ich moczenie mogą nawet nasilić objawy choroby, ponieważ to właśnie wilgoć jest najlepszym środowiskiem dla rozwoju grzybów.

Ważne jest jak najszybsze zastosowanie leku przeciwgrzybiczego. W zależności od stopnia zaawansowania grzybicy stóp, stosuje się leczenie doustne lub miejscowe (maść lub aerozol aplikowane bezpośrednio na zmiany).

Czasami lekarze zalecają obie formy leczenia równocześnie. Dostępne obecnie preparaty powodują zmniejszenie objawów już po 7 dniach. W niektórych przypadkach zdarza się, że stosowanie leku przeciwgrzybiczego nie pomaga. Należy wtedy skonsultować się ponownie z lekarzem, który zdecyduje o dalszej formie leczenia.

W większości przypadków wystarcza stosowanie leczenia miejscowego, zazwyczaj dwa razy dziennie przez okres 2 do 4 tygodni. Jeżeli zmiany są sączące, wtedy najczęściej zaleca się stosowanie aerozolu.

Jeżeli zmiany mają charakter ognisk rogowacenia, skóra jest wysuszona i pękająca, najlepiej sprawdzi się maść. Czasami, zwłaszcza w przypadku odczynu alergicznego, lekarz może dodatkowo zalecić stosowanie miejscowo leków sterydowych.

Leczenie ogólne zarezerwowane jest raczej dla przypadków ciężkich grzybic stóp, ze zmianami obejmującymi dużą powierzchnię skóry, a także u pacjentów z osłabioną odpornością.

Leczenie grzybicy stóp jest długotrwałe, co sprawia, że chorzy po jakimś czasie zaprzestają stosowania przepisanych im przez lekarza leków. A to z kolei prowadzi do niedoleczenia grzybicy do końca i częstych nawrotów.

6.1. Leki stosowane w leczeniu grzybicy stóp (działanie miejscowe)

Terbinafina i naftifina to dwa antybiotyki z grupy alliloamin. Ich działanie polega na blokowaniu syntezy ergosterolu – istotnego składnika budującego błony komórkowe grzybów.

Są to leki aktualnie najczęściej stosowane w miejscowym leczeniu grzybicy stóp. Są dostępne w formie kremu, sprayu oraz płynu. Terapia trwa około 2 tygodnie, środki stosuje się zazwyczaj raz lub dwa razy dziennie.

Cyklopiroks − lek przeciwgrzybiczy występujący w formie żelu, płynu, zawiesiny, kremu, pudru lub lakieru (lakier stosuje się w przypadku grzybicy paznokci). Leczenie prowadzi się do ustąpienia objawów infekcji oraz przez 10 kolejnych dni po.

Ketokonazol występuje w formie kremu, stosuje się go dwa razy dziennie przez 2 do 4 tygodni w przypadku grzybicy stóp. Klotrymazol, mikonazol, ekonazol – leki stosowane w przypadku grzybicy stóp wywołanej grzybami z gatunku drożdżaków (najczęściej u chorych z osłabioną odpornością, cukrzycą).

Leki występują w formie kremu, roztworu, żelu oraz pudru. Leczenie trwa zazwyczaj 2 do 6 tygodni, a częstotliwość stosowania preparatów – jeden do dwóch razy dziennie.

6.2. Leki stosowane w leczeniu grzybicy (działanie ogólne)

Terbinafina jest bezpiecznym i skutecznym lekiem przeciwgrzybiczym. Wykazuje działanie grzybobójcze w stosunku do wielu gatunków grzybów, nie tylko dermatofitów, czyli głównych sprawców grzybicy stóp, ale także pleśni oraz innych.

Dobrze przenika do skóry oraz do płytki paznokciowej, dlatego też może być stosowany nie tylko w leczeniu grzybic stóp, ale także paznokci. Ponieważ głównym narządem, który metabolizuje lek jest wątroba, należy uważać na równoczesne stosowanie niektórych leków.

Ketokonazol – lek stosowany w leczeniu doustnym, a także wspomnianym wcześniej − miejscowym. Ma szeroki zakres działania i stosowany jest także w przypadkach opornych na inne antybiotyki przeciwgrzybicze.

Łatwo się wchłania po podaniu doustnym, w związku z czym może być stosowany w postaci tabletek. Może powodować działania niepożądane w postaci nudności, wymiotów, braku apetytu, ginekomastii czy bólu w nadbrzuszu.

Może także uszkodzić wątrobę, dlatego też podczas jego stosowania konieczna jest kontrola aktywności enzymów wątrobowych. Itrakonazol – syntetyczny lek przeciwgrzybiczy.

Mechanizm jego działania polega na zaburzaniu syntezy ergosterolu w błonie komórkowej komórek grzyba. Stosowany jest zarówno w grzybicach powierzchniowych, jak i układowych. Może być stosowany doustnie. Może wywoływać działania niepożądane w postaci nudności, wymiotów, biegunek czy bólów głowy.

7. Rokowania w przypadku grzybicy stóp

W przypadku odpowiednio rozpoznanej i leczonej grzybicy stóp rokowanie jest bardzo dobre. Większość przypadków grzybicy stóp udaje się skutecznie wyleczyć.

Gorzej na leczenie mogą odpowiadać pacjenci z zaburzeniami odporności, jak AIDS, cukrzyca, lub stosujący przewlekle leczenie immunospresyjne lub osłabiające odporność (sterydy).

Niestety pomimo wysokiej skuteczności preparatów i leków przeciwgrzybiczych, wskaźnik niepowodzeń leczenia jest dość wysoki i wynosi prawie 25-50 proc. Wynika to u wielu pacjentów z braku przestrzegania zaleceń lekarskich lub źle dobranego leczenia.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Grzybica skóry
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze