Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Kamila Drozd

Osobowość unikająca - czym jest? Przyczyny, objawy i leczenie

Osobowość unikająca jest jednym z typów zaburzeń osobowości.
Osobowość unikająca jest jednym z typów zaburzeń osobowości. (Adobe stock)

Osobowość unikająca (ang. avoidant personality), określana także mianem osobowości lękliwej to zaburzenie osobowości. Pacjenci dotknięci tym problemem są nad wyraz nieśmiali, mają problem z wchodzeniem w związki. Towarzyszy im nieustanny stan zalęknienia w sytuacjach społecznych. Jak wygląda kwestia osobowość unikająca a związek? Jak się zachowuje człowiek zamknięty w sobie?

spis treści

1. Czym jest osobowość unikająca?

Osobowość unikająca (łac. personalitas anxifera) to zaburzenie osobowości, które manifestuje się w zachowaniu skrajną nieśmiałością i introwertyzmem. Inaczej osobowość unikającą określa się mianem osobowości lękliwej ze względu na towarzyszący chorym lęk społeczny i unikanie kontaktów międzyludzkich.

Osobowość unikająca prowadzi do znacznego upośledzenia funkcjonowania w sferze społecznej, a w krajach takich jak Japonia przyczynia się do „ucieczki od ludzi” w postaci choroby o nazwie hikikomori. Cierpiący na osobowość lękliwą wymagają pomocy psychologicznej, najlepiej w formie psychoterapii grupowej, by umieć docenić pozytywy płynące z interakcji międzyludzkich.

2. Jakie są główne cechy i objawy osobowości unikającej?

Zobacz film: "Coraz więcej Polaków cierpi na depresję"

O osobach lękliwych można powiedzieć, że są nieśmiałe do sześcianu. Jak inaczej przejawia się osobowość lękliwa? Chory żywi przekonanie, że nie pasuje do społeczeństwa, że jest inny, nieatrakcyjny interpersonalnie, niegodny uwagi, zainteresowania, że nikt nie może go polubić. Uciekanie od ludzi, niechęć do rozmów, zamykanie się w sobie – wszystkie te zachowania są typowe dla zaburzenia, osobowości unikającej.

Osobom unikającym kontaktów towarzyszy również nieadekwatne i niskie poczucie własnej wartości albo wręcz poczucie niższości w stosunku do innych osób. Ludzie lękliwi bezustannie znajdują się w centrum swojego umysłu, analizują swoje zachowanie, gesty, sposób mówienia, wygląd itp.

Nadmiernie koncentrują się na byciu krytykowanym lub obawiają się odrzucenia, mimo że nie ma najdrobniejszych sygnałów z otoczenia o negatywnym stosunku do danej osoby. Osobowość wycofana cechuje się również wszechogarniającym napięciem i niepokojem.

Osobowość lękliwa to poważne zaburzenie osobowości, które wymaga pomocy psychologicznej. Chorzy mogą skorzystać między innymi z różnych treningów społecznych i kursów asertywności. Jednak dla powodzenia psychoterapii ważne jest zdemaskowanie przyczyn problemów społecznych.

Nie wystarczy rozprawić się z samą nieśmiałością. Trzeba odnaleźć źródło trudności i przepracować je z pacjentem. Osobowość lękliwa nie tylko przyczynia się do spadku zadowolenia z własnego życia i niskiego poczucia własnej wartości.

Osobowość unikająca często koegzystuje z innymi zaburzeniami psychicznymi jak:

3. Jakie są przyczyny osobowości unikającej?

Psycholodzy wskazują, że osobowość unikająca ma swoje korzenie w określonym zestawie cech związanych z temperamentem i charakterem danej osoby. Już od najmłodszych lat, sposób reagowania na bodźce zewnętrzne oraz radzenie sobie w sytuacjach stresowych są determinowane przez te właśnie cechy.

Introwertyzm, nieśmiałość, nadwrażliwość oraz skłonność do negatywnej interpretacji zdarzeń, to elementy charakteru, które mogą sprzyjać rozwojowi osobowości unikającej.

Kiedy te cechy zderzają się z trudnymi doświadczeniami życiowymi, mogą sprzyjać powstaniu i rozwinięciu różnorodnych zaburzeń osobowości, które klasyfikowane są jako osobowość unikająca. To właśnie te cechy, w połączeniu z doświadczeniami, wpływają na to, jak osoba radzi sobie z interakcjami społecznymi, jaką postawę przyjmuje wobec innych ludzi oraz jakie mechanizmy obronne wykorzystuje w sytuacjach konfliktowych.

Osobowość unikająca często wiąże się z wycofaniem społecznym, trudnościami w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji, a także nadmiernym unikaniem sytuacji, które wywołują stres lub niepokój.

Dlatego też zrozumienie tych cech i ich wpływu na rozwój osobowości unikającej jest istotne dla odpowiedniego wsparcia i terapii osób dotkniętych tym zaburzeniem. Psychoterapia może odegrać kluczową rolę w procesie pomagania osobom z osobowością unikającą w lepszym zrozumieniu siebie, radzeniu sobie z trudnościami oraz poprawie jakości życia.

4. Jak osobowość unikająca wpływa na relacje społeczne i funkcjonowanie codzienne?

Osobom lękliwym trudno się rozluźnić i czuć swobodnie wśród obcych. Z jednej strony, potrzebują być zaakceptowanymi i chcieliby uzyskać aprobatę ze strony innych, a z drugiej strony, boją się kontaktów społecznych, co powoduje u nich niechęć do przebywania z ludźmi (niechęć do ludzi).

Osobowość unikająca a miłość – czy te dwie kwestie można ze sobą połączyć? Osoby zamknięte w sobie nie chcą wchodzić w bliskie związki uczuciowe czy przyjacielskie, a nawet luźne znajomości. Prezentują ograniczony styl życia z powodu potrzeby zapewnienia sobie fizycznego bezpieczeństwa.

asekurantami społecznymi – „Lepiej nie angażować się w znajomość i nie inicjować kontaktów, tak na wszelki wypadek, bo ktoś może nas zranić, wyśmiać, skrytykować, odrzucić”. Związek z osobą unikającą to w większości przypadków nie lada wyzwanie. Człowiekowi z zaburzeniem osobowości unikającej niezwykle trudno się zaangażować czy otworzyć na drugiego człowieka.

Strach przed porażką interpersonalną jawi się jako totalna katastrofa, której lepiej unikać dla dobra i tak dość wątłej jakości samooceny. Osobowość unikająca w związku może często przejawiać wątpliwości co do tego, czy zasługuje na miłość i szczęście. Ze względu na skrajną powściągliwość emocjonalną, osoby lękliwe często boją się też kontaktów intymnych.

Osoby lękliwe mogą być nadwrażliwe na krytykę i odrzucenie. Wiele z tych osób żyje w poczuciu, że ich związek lada chwila się zakończy, bo partner bądź partnerka wejdzie w relację z jakąś nową, bardziej interesującą osobą.

Kuleć może także ich sfera kontaktów zawodowych. Ze względu na lęk społeczny osoby z cechami osobowości unikającej mogą wybierać zawody wymagające pracy w pojedynkę, a nie współpracy w grupie.

Osoby lękliwe mają też ograniczoną sieć wsparcia. Nierzadko w chwilach trudnych, w stresie lub kryzysie czują się samotni, nie mają przyjaciół, z którymi mogliby porozmawiać, co pogłębia obniżony nastrój i samopoczucie oraz utwierdza w przekonaniu o swojej nieatrakcyjności społecznej.

Inni z kolei, nie umiejąc radzić sobie w kontaktach z innymi, często są wykorzystywani i manipulowani. Nie potrafią powiedzieć asertywnie „nie”, z czego korzysta otoczenie, np. koledzy w pracy. Wszystkie tego typu sytuacje mogą pogłębiać problem zamykania się w sobie oraz unikania ludzi. Typ unikający bardzo często ma poczucie, że nie potrafi odnaleźć się w społeczeństwie.

5. Jak diagnozuje się osobowość unikającą?

Osobowość lękliwa albo inaczej unikająca została ujęta w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem F60.6. W jaki sposób można stwierdzić, że dana osoba boryka się z osobowością unikającą? Konieczne jest spełnienie ogólnych kryteriów zaburzeń osobowości (F60). Dany pacjent musi przejawiać również co najmniej cztery następujące cechy:

  1. stałe napięcie i niepokój,
  2. poczucie nieatrakcyjności indywidualnej,
  3. koncentracja na krytyce,
  4. niechęć do wchodzenia w związki,
  5. ograniczony styl życia – zapewnianie sobie fizycznego bezpieczeństwa,
  6. unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, brakiem akceptacji, odrzuceniem.

Diagnoza zazwyczaj jest dokonywana przez psychiatrę lub psychologa. Opiera się na obserwacji pacjenta, analizie wywiadu oraz przeprowadzeniu odpowiednich testów diagnostycznych.

6. Czy osobowość unikająca może być leczona?

Osobowość unikająca jest zaburzeniem, które można leczyć. Terapia jest kluczowym elementem leczenia tego typu zaburzenia osobowości. Osoby unikające kontaktów społecznych, koncentrujące się na krytyce, przejawiające niechęć do wchodzenia w relacje interpersonalne mogą skorzystać z profesjonalnej pomocy psychologicznej, chodząc na terapię grupową bądź indywidualną.

Największe rezultaty można osiągnąć dzięki psychoterapii psychodynamicznej lub terapii poznawczo-behawioralnej.

7. Metody leczenia i terapii dla osób z osobowością unikającą

Leczenie osobowości unikającej może być długotrwałe, ponieważ osoby cierpiące na to zaburzenie często napotykają trudności w budowaniu relacji z psychoterapeutami. Jednak istnieją różnorodne metody terapeutyczne, które wspierają proces radzenia sobie z tym problemem.

Jednym z tych podejść jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, która pozwala na przepracowanie negatywnych, natrętnych myśli i wzorców zachowań oraz naukę nowych umiejętności społecznych. Osoby z osobowością unikającą uczą się w terapii radzenia sobie z lękiem przed odrzuceniem i zdobywają techniki, które pomagają im nawiązywać bliskie relacje z innymi.

Jednak jednym z najczęściej wykorzystywanych podejść terapeutycznych w leczeniu osobowości lękowej, unikającej jest psychoterapia psychodynamiczna.

To podejście skupia się na pracy nad głębszymi przyczynami zachowań i myśli, a także na rozwijaniu wewnętrznej siły i zasobów emocjonalnych, które pozwalają pacjentowi radzić sobie z trudnościami w twórczy sposób.

W trakcie terapii psychodynamicznej pacjent wspólnie z terapeutą analizuje swoje przeszłe doświadczenia oraz bieżące relacje i emocje. To pomaga pacjentowi zrozumieć, jakie traumy czy konflikty z przeszłości wpłynęły na jego obecne zachowania i myśli, a także jak wprowadzić zmiany na bardziej adaptacyjne.

Głównym celem terapii psychodynamicznej w leczeniu osobowości unikającej jest zwiększenie świadomości emocjonalnej pacjenta. Dzięki temu uczy się on rozpoznawać, nazywać i konstruktywnie wyrażać swoje emocje, co ułatwia mu radzenie sobie z trudnościami w nawiązywaniu bliskich relacji z innymi.

Leczenie osobowości unikającej wymaga czasu i zaangażowania, ale odpowiednia terapia może pomóc pacjentowi w radzeniu sobie z lękiem przed porzuceniem.

Dzięki psychoterapii grupowej pacjent uczy się pracować w grupie. Może poczuć, że nie jest sam ze swoim problemem. Że istnieją także inne jednostki, które cierpią z powodu osobowości unikającej. Aktywne uczestnictwo w zajęciach terapii grupowej umożliwia także zmianę swoich zachowań. Pacjent może poczuć się bardziej pewny siebie, może odczuwać większą swobodę w podejmowaniu relacji z innymi osobami.

8. Jak osobowość unikająca różni się od innych zaburzeń osobowości?

Osobowość zależna charakteryzuje się niezdolnością do samotności. Oprócz tego, pacjentów z zależnym typem zaburzenia osobowości cechuje ogromne przywiązanie do innych ludzi, lęk przed odrzuceniem, nazywany również dysforią wrażliwą na odrzucenie, bezwolne podporządkowywanie się innym, przerzucanie odpowiedzialności za swoje życie na inne jednostki.

Narcystyczne zaburzenie osobowości charakteryzuje się silnym egocentryzmem, ogromną potrzebą podziwu ze strony innych jednostek.

Narcyz często fantazjuje o swoich osiągnięciach, unika faktów, które mogłyby być przeciwstawne do jego wyobrażeń na ten temat. Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości bynajmniej nie są empatami. Często przeżywają silną zazdrość o osiągnięcia innych ludzi, a także przewlekły stan znudzenia oraz wewnętrznej pustki prowadzący do odkrywania mocnych impulsów emocjonalnych.

Pacjenta z osobowością histrioniczną można rozpoznać po barwnym, nienaturalnym, wręcz teatralnym zachowaniu. Takie zaburzenie objawia się ogromną emocjonalnością, widoczną uwodzicielskością w wyglądzie czy zachowaniu. Osobowość histrioniczna miewa problemy z uleganiem wpływowi innych jednostek.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne jest dość powszechnie występującym zaburzeniem psychonerwicowym. Osoba dotknięta takimi zaburzeniami ma nawracające, przymusowe myśli.

9. Czy istnieją strategie zarządzania i radzenia sobie z osobowością unikającą?

Jak sobie radzić z osobowością unikającą? Jednym ze sposobów radzenia sobie z tym problemów jest skorzystanie z profesjonalnej pomocy psychologicznej. Terapia poznawczo-behawioralna umożliwia na przykład zidentyfikowanie negatywnych myśli i przekonań, które podtrzymują uczucie lęku.

W trakcie pracy z psychoterapeutą pacjent może nauczyć się pewnych technik, które pomogą mu zmienić spojrzenie na nurtujące go kwestie. Terapia to również doskonały sposób, dzięki któremu pacjent może pokonać lękliwość, nieumiejętność utrzymywania relacji z ludźmi.

Osoby wycofane, lękliwe nie powinny unikać aktywności fizycznej. W trakcie uprawiania sportów aerobowych dochodzi do podniesienia poziomu endorfin, tzw. hormonów szczęścia oraz serotoniny.

Regularna aktywność fizyczna skutkuje nie tylko obniżeniem poziomu hormonu stresu, ale również zmniejszeniem napięcia mięśniowego. Sport może być dobrym sposobem zwalczenia negatywnych myśli. Oprócz biegania, pływania czy skakania na skakance, warto wypróbować także technik relaksacyjnych czy jogi.

Kolejnym sposobem, który może pomóc osobom lękliwym jest czytanie książek lub artykułów na temat radzenia sobie z lękiem i wycofaniem społecznym. Taka literatura może dostarczyć cennych wskazówek i inspiracji.

10. Jak można wspierać osoby z osobowością unikającą i pomóc im poprawić jakość życia?

Lękliwa, wycofana osoba może przejawiać nie tylko małomówność, brak umiejętności budowania relacji (problem z nawiązywaniem relacji), ale również dysforię i przesadną krytykę względem samego siebie. Jeśli chcesz wesprzeć osobę z osobowością unikającą, zastosuj kilka wskazówek:

Bądź życzliwy i wyrozumiały. Osoba dotknięta zaburzeniem osobowości powinna mieć świadomość, że ma w tobie oparcie. Niektóre zachowania osobowości unikającej mogą wydawać ci się niejasne lub trudne do zrozumienia, niemniej dla pacjenta borykającego się z zaburzeniem, mogą być one jedynym sposobem radzenia sobie z trudnościami.

Jeśli bliska ci osoba wciąż nie podjęła terapii, zachęć ją do skontaktowania się z psychiatrą bądź psychoterapeutą. Pierwsza wizyta w gabinecie specjalisty może wydać się człowiekowi izolującemu się od innych czymś trudnym i niemożliwym, z tego powodu warto zacząć od konsultacji telefonicznej.

Osoba bliska może czuć się bardziej skłonna do podjęcia terapii, jeśli będzie miała wpływ na wybór psychoterapeuty. To uczestnictwo w procesie decyzyjnym może zwiększyć jej zaufanie do terapeuty oraz poczucie kontroli nad terapeutycznym procesem.

Warto jednak pamiętać, że pierwsza wizyta u psychoterapeuty zawsze ma charakter konsultacyjny, co oznacza, że osoba ta nie jest zobowiązana do rozpoczęcia terapii po spotkaniu.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Następny artykuł: Osobowość wieloraka
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze